پایانی بر ابر رمان‌های روستایی، بر کلیدر و جای خالی سلوچ

یکی از روزهای نسبتاً سرد و سوزدار پاییزی بود، با تیراش، دوست و همکار جدیدم – که از قضا خیلی به تصادف متوجه شده بودم تا حدودی مثل خودم از دور دستی بر آتش فرهنگ و کتاب دارد – داخل اتوبوس کنار پنجره رو به روی هم کز کرده نشسته بودیم، ده دقیقه‌ای که زمان گذشت هم به خاطر بسته بودن فضای داخل اتوبوس و هم به علت هجوم انبوه مسافران هوای داخل گرم شده بود و ما هم از آن سر و شکل چنبره زده درآمدیم و گرم صحبت شدیم. از شرکت و همکاران و تبعیض و اوضاع بد زمانه و خاطرات گذشته و کتاب‌های خوب و غیره صحبت کردیم تا این که اتوبوس به چهارراه میرزای شیرازی از بالا رسید. چراغ قرمز بود و راننده درست کنار پیشنمای نشر چشمه نگه داشت. هنوز 130 ثانیه تا سبز شدن چراغ باقی بود. ناخودآگاه نگاهمان به همان سمت کشیده شد.

خلاصهٔ نمایشنامه: برانژه و ژان دو دوست قدیمی هستند که در روز تعطیل، در کافه‌ای نشسته‌اند و با هم گپ می‌زنند. ژان به سبب ظاهر نامرتب، برانژه را مورد انتقاد قرار می‌دهد و از او می‌خواهد با کنارگذاشتن مشروب، به شب‌نشینی‌هایش پایان دهد و زندگی‌اش را سر و سامان بدهد. در این هنگام، گردوخاک زیادی راه می‌افتد. کرگدن بزرگی از مراتع نزدیک شهر، می‌گذرد. وجود کرگدن، چنان برای اهالی شهر عجیب است که تمامی توجهات را به خود مشغول می‌کند. در بین این بحث‌ها، دوباره گرد و خاک راه می‌افتد. این با زن‌خانه‌دار می‌آید و می‌گوید کرگدن، گربه‌اش را کشته‌است. بقال و زنش، منطق‌دان و آقای پیر با او هم‌دردی می‌کنند. ژان و برانژه بر سر شکل و نژاد کرگدن به بحث می‌پردازند.

"خط تیره" داستانی بلند است و به ظاهر زندگی و علایق مردی را روایت می‌کند که به نوعی پوچی و بیهودگی در زندگی و روابطش رسیده است. اما در پس پرده این روایت، تصویری از جامعه، دوستان و آدم‌هایی که به نحوی با او در ارتباطند نیز می‌دهد. در پایان داستان خواننده متوجه می‌شود که سهم این آدمها و روابطشان با "علی" از خود او در رقم زدن سرنوشتش بیشتر است و چیزی که البته در جامعه امروز نمی‌توان منکر آن شد.

چندی پیش، گپ و گفتی داشتم با) رضا مریوند رهبر ارکستر رتوریک(رهبر مهمان ارکستر گل‌های نوین؛ رهبر مهمان ارکستر و کر کنسرواتوار تهران. متن زیر حاصل گفت و گویی چند ساعته در یکی از کافه تریاهای تهران است که خواندنش خالی از لطف نیست.
جوانی کوشا و با استعداد که با تمام کاستی و رنج‌های عرصه زندگی و هنر توانسته ارکستری را راه اندازی کند تا ثابت کند با تمام سختی‌های این کار می‌توان ارکستری کلاسیک را از هیچ تا به بهترین جایگاه‌ها رساند.

از حاج‌دایی پیش از این مجموعه‌داستان «با شیرینی وارد می‌شویم» را خوانده بودم. او در آن کتاب خود را محدود نکرده بود و به تمامی موضوعات شهری که در دوروبرش به عنوان زنی حساس و نویسنده دیده بود پرداخته بود. اگر گرایشِ خاصی بخواهم برای آن کتاب عنوان کنم «ما چنینیم، پس بیشتر در خود بنگریم» است. مجموعه‌داستان «ترنج قالی» که درآمد رفتم که ببینم اینبار حاج‌دایی چه کرده است. هنوز هم او را ریزبین و دقیق نسبت به جهانِ انسان‌ها یافتم و چه بسا با شاخک‌هایی بسی حساس‌تر. سوالاتم را شروع کردم: