استاد شمس لنگرودی ازشاعران انگشت شمارمعاصری است که با داشتن مجموعه های شعری چون ؛:« در مهتاب دنیا»،« خاکسترو بانو»،« قصیده ی لبخند چاک چاک»، «چتر سوراخ »،« واشعاری برای تو که هرگز نخواهی شنید»،«نت هایی برای بلبل چوبی»،« پنجاه و سه ترانه ی عاشقانه»،«باغبان جهنم» ،« ملاح خیابان ها»،« لبخوانی های قزل آلای من»، «رسم دست های تو»،«می میرم به جرم آن که هنوز زنده بودم»، «صبح آفتابی تان به خیر گرگ برفی»، «تعادل روز برانگشتم»،«آوازهای فرشته ی بی بال» و...از هنرنمایی های درخشان شمس لنگرودی خبر می دهدکه درنهادینه ی ادبیات معاصرتأثیری ژرف به جای گذاشته است.

    یکی از مضامین برجسته ای که در اشعار شمس لنگرودی جلوه گری می کند، مربوط به مقوله ی عشق است. دکترکزازی درمورد دلیل کاربرد مضمون تکراری «عشق» می گوید:«اگر عشق همواره برومند و برنا مانده است؛ و شکوفنده و توفنده ، دلها را شکوفاینده است...از آن جاست که هرعشق، عشقی است دیگرگون. هرگز دو دلدار عشق را به یکسان نمی آزماید؛دلباختگی و دلداری و در پی آن، دلشدگی ،همواره دیگر سان است.» طرح مسائل سیاسی و اجتماعی ،رنج طبقه ی افراد فرودست درکنار مضمون عشق،بیشترین دستمایه ی اشعار شمس را تشکیل می دهد. شعر وی به جهات تشبیهات بسیارناب ، قابل لمس،دارای قدرت احساسی ، دور از تصنع در زبان، تلاش برای یافتن صورت های نوین، بیان اندیشه و دغدغه ها ،اشعار وی را از سایر شاعران هم عصرش متمایز و به گونه ای ای خاص این تفاوت ها عرض اندام می کند که گویی شکوه حقیرانه ی زندگی جز با زبان تصویر وتخیل،قابل ادراک و فهم نیست. حقیقتی که در خویش پن هایی رادنبال می کند که هم درخواننده و هم شنونده به راحتی به جای شمس لنگرودی احساس وجود می کند.

می شتابد/که به قامت استوار/نانی در کف کودمانش بگذار/وخم شده/در گوشه یی بگرید(چتر سوراخ ،ص386) 

نمی داند به قربانگاه می رود/گوسفندی/که از پی کودکان می دود/که عقب نماند. (باغبان جهنم ،ص 671)                                                                                

نسیم می گذرد/ماه پایین می آید/ودانه ی ماسه یی/از قلبت کم نمی شود. (خاکستر و بانو ،ص 239)                                                                        

    شعریک هنراست و شاعر، هنرمندی که از قدرت خیال و دریافت نیروی باطنی خویش برای خلق اثری ماندگار، مدد می گیرد. شمس نیز با کمک فنون بلاغت و آرایش های لفظی و معنوی، به کلام خود جلوه ای رمزگونه می بخشد و اینگونه بر قدرت نفوذ سخن می افزاید. کلامی که گاه موزون و گاه بی وزن است و قدرت اثر گذاری آن درروحیات و زندگی ،به هیچ وجه قابل انکار نیست. صنایع معنوی یا هنجار گریزی نیز دراشعار شمس به شکل انحرافی هنرمندانه اشعار وی را ممتاز وتاثیر گذار تعریف می کند. شاید بتوان زیر بنای اشعار شمس لنگرودی را بر مبحث علم بیان،استوار ساخت. شعری درونگرا و عمیق با کشف های بکر و نابی که مشابهت آن برای اذهان زیبا ،عمیق وماندگارمی باشد.

بگذار،تامیان شعر های پاک شده ام پنهانت کنم/ اشعاری لرزان/ که مثل چشمه ی ترس خورده/ لای علف های لگدمال شده می درخشد. (نت هایی برای بلبل چوبی ،ص482)                     

تشبیه مفصل :

اگر در یک تشبیه ،وجه شبه ذکر شود،به آن تشبیه مفصل گویند.

بگذار،تامیان شعرهای پاک شده ام پنهانت کنم/ اشعاری لرزان/ که مثل چشمه ی ترس خورده/ لای علف های لگدمال شده  می درخشد. (نت هایی برای بلبل چوبی ،ص482)

دراین شعربا ذکرتمام ارکان تشبیه از میزان قدرت خیال انگیزی آن کاسته است. اما دراین مقوله تصاویر به شکل قدرتمندانه ای در «فعل» از پویایی وحرکتی مضاعف برخوردار می شود. تشبیه به عنوان محکم ترین و استوارترین ستون بلاغت ،از جنبه های مختلفی مورد ارزیابی قرار می گیرد.

مشبه: اشعاری لرزان/ مشبه به: چشمه ی ترس خورده / ادات تشبیه:مثل / وجه شبه : درخشیدن

شفیعی کدکنی می گوید:« برروی هم هرچه شاعران،از تشبیهات تفصیلی و روایی ،به استعاره های فشرده روی آورند و از مادی بودن عناصر تشبیه می کاهند؛حرکات و پویایی تصویر ها کمتر می شود.»

باران عصر/موزون ومقفا می بار.../وتو،دیرکرده ای/گل ها/مثل پرندگان به دام افتاده درکف من می لرزند. ( پنجاه و سه ترانه ی عاشقانه ،ص 635)

مشبه:گل ها/مشبه به : پرندگان به دام افتاده /ادات تشبیه؟مثل/وجه شبه :لرزیدن

آن جا که تویی/اکنون صبح است/وپلک های تو باز می شود/ چون شکوفه ی تازه ای/ در روحم(نت هایی برای بلبل چوبی، ص526)

مشبه :پلک های تو/مشبه به:شکوفه های تازه /ادات تشبیه :چون/ وجه شبه :باز شدن

شعر/مثل درخت سیب است/از بهشت رسیده/ میوه های حرام می دهد (باغبان جهنم،ص710)

مشبه:شعر/مشبه به:درخت سیب/ ادات تشبیه:مثل/وجه شبه :میوه ی حرام دادن

تشبیه مجمل :

اگردریک تشبیه وجه شبه حذف گرددبه آن تشبیه مجمل گویند.

پس بی سبب نبوده که دیری/آوازبلبلان/به قهقهه های ظریف بلورینی می مانست(نت هایی برای بلبل چوبی ،ص517)

مشبه :آواز بلبلان /مشبه به:قهقهه های ظریف بلورین/ادات تشبیه:می مانست/وجه شبه: محذوف                                                          

با سگرمه های به هم پیچیده/همچون کلاف هزار توی آتش و رنگین کمان (قصیده لبخند چاک چاک ،ص351)

مشبه:سگرمه های به هم پیچیده/مشبه به :کلاف هزار توی آتش و رنگین کمان/ادات تشبیه :همچون/ وجه شبه :محذوف

تشبیه مرسل:

تشبیه مرسل تشبیهی است که ادات تشبیه درآن ذکر شده باشد. گاه به این نوع تشبیه "مظهر" هم گفته اند.

از من مپرس که چرا دوستت دارم من / تو همچون شعری / که هرچه دروغ می گویی ، زیباتر می شوی(پنجاه و سه ترانه ی عاشقانه،ص606)

مشبه:تو/مشبه به :شعر/ادات تشبیه : همچون/ وجه شبه: که هرچه دروغ می گویی ، زیباتر می شوی

ماه ترک خورده ای که اردک وار می گریزد و از یاد برده است/ که همچون بانویی جدی قرم بردارد(قصیده ی لبخند چاک چاک،ص350)

پس بی سبب نبوده که دیری /آواز بلبلان/به قهقهه های بلورینی می مانست(نت هایی برای بلبل چوبی،ص517)

مشبه:آواز بلبلان/ مشبه به :قهقهه های بلورین / ادات تشبیه :می مانست/وجه شبه :محذوف است.

تشبیه مؤکد:

تشبیه مؤکد به تشبیهی گفته می شود که ادات تشبیه درآن محذوف باشد . به این نوع تشبیه "مضمر"نیز می گویند.

تو نمرده ای /مژه ای / به سایه سار ابد خفته ای  (نت هایی برای بلبل چوبی ،ص474)

مشبه:تو/مشبه به:مژه/ ادات تشبیه :محذوف/ وجه شبه :خفته ای

*نه نمی توانم فراموشت کنم/ قزل آلایی عصیانگری که به چشمه ی خود باز می روی

مشبه:تو/ مشبه به :قزل آلای عصیانگر/ ادات تشبیه :محذوف /وجه شبه:تحرک و حرکت

حلقه ی تابانی است مرگ/ که جهان رابه روشنایی ها پیوند می دهد   (در مهتابی دنیا، ص154)

مشبه :مرگ/ مشبه به :حلقه ی تابان/ ادات تشبیه: محذوف/ وجه شبه :نور فشانی مرگ

ادات تشبیه تازه:

با این اوصاف درشعر نو با تشبیهات فراوانی روبرو می شویم، منتهی  به جای ادات کهن ،ادات نوین مورد استفاده قرار می گیرد.  

دست های تو انگار/سیم های تارند/ که ترانه های حرام را پنهانی/در آتش رودخانه های شان حفظ می کنند(ملاح خیابان ها، ص 819)

پلک می زنید و صدا ها / به شکل خاطره ها دور می شوند(قصیده ی لبخندچاک چاک،ص356)                                                                                   

خداودندا.../آیات شما/چه قدر/شبیه به لبخنداوست(ملاح خیابان ها،ص805)                                                                                               

ادات تشبیه نوین به ترتیب در شعرهای فوق:"انگار" ،" به شکل" و " شبیه است" می باشد.

بدل بلاغی :

دکترشمیسا درتعریف بدل بلاغی چنین می گوید:« درشعرنو برخی ازصنایع ادبی،جهت آشنازدایی،به شکل نوینی ارائه شده است.مثلا"تشبیه را  با حذف ادات تشبیه به صورت بدل آورده اند و گویی جهت تصویر سازی امری را تعریف دوباره کرده اند.» با این تعریف می توان بدل بلاغی را به عنوان یکی از شاخه ها وانواع تشبیه مورد بررسی قرار دادواز آن در مبحث تحلیل تصاویر شعری توجه نمود.

بوسه های تو تسکینم می دهد/ خوابی شیرین/ که در انتظار تعبیرش نبودی/ بارانی ، کهدانه دانه تمیز می شود و روی گونه ی من می نشیند(ملاح خیابان ها،ص 765)     

مشبه :بوسه/مشبه به : خواب شیرین- باران/ مشبه به به صورت بدل برای مشبه قید شده است.       

البته صورت های نوین دیگری از این آشنا زدایی ها نیز دراشعار شمس لنگرودی با قدرت چشمگیری نمایان است. به عنوان نمونه :ذکر مشبه،به همراهی"ی"نکره وذکر مشبه به، به همراهی"حرف اضافه از"به صورت متممی برای مشبه. مثل:«دسته گلی از زخم» ، «تابستانی از حروف» و...نه درختی و نه باغی به همراهی "ی نکره .

تشبیه بلیغ:

درياچه‏ها/چشم‏هاى زمين‏اند،/كوه/عقده درگلو،/آتشفشان/مختصرى حرف‏هاى ناگفته،/ رگ‏هاى زمين‏اند رودها/درخت/لبخند بى‏قرار بهار است ازفرط فراغت،/پنجره‏ها تاول‏اند،/سيّاره‏ها، شب‏پرگانى ازبلورند،/ابر/ زخم‏بند آسمان سوراخ شده از تنفس طیاره هاست/ شوخی كودكانه‏اى بود زندگى/كه بزرگ شده است و ازكف‏مان رفته است/و من معمارك خواب ديده /سر هم‏بندى مى‏كنم دنيا را/پيش از آن كه شما بياييد./ببينم كه چه مى‏شود كرد.  (از مجموعه شعرهای ملاح خیابان ها )

تشبیه حسی به حسی :

عمر/حسرت جشنی است بیکران/که هلهله‌اش/از پس دیوارها به گوش می‌رسد  (از مجموعه شعرهای لب خوانی های قزل آلای من)

تشبیه عقلی به حسی:

نمی‌خواهم به درختی اندیشه کنم /که کتابخانه از او ساختند/و یک صندلیش منم.  (از مجموعه شعرهای لب خوانی های قزل آلای من)

تشبیه حسی به عقلی :

تنهائی، برف، تنهائی، سکوت /با سنگ ریزه‌هائی که پرندگان را کشته‌اند/مجسمه از من ساختند.

تشبیه عقلی به عقلی:

حرف‌های‌مان به لعنت سگ نیرزید/ واکنون می‌دانیم /که هق‌هق‌مان/به پارس سگی شبیه است. (از مجموعه شعر های لب خوانی های قزل آلای من)

وتشبیهاتی چون: مفرد، مقید، مرکب ، جمع ، تسویه، مضمر ، تفضیل به شکل اعجاب آوری درمجموعه شعرهای شمس لنگرودی به نگارگری تابلوهای بدیع خیال درادبیات معاصرپرداخته است. برای استاد شمس لنگرودی عمری طولانی، جاودانگی در شعر را ازخداوند متعال خواهانم.