محمد اكبري

به نظر می رسد در سالهای اخیر با روند رو به رشد کتابهای ترجمه در حوزه کودکان مواجه بوده ایم که این افزایش ترجمه در این حوزه باعث می شود که به آسیب شناسی ترجمه در این حوزه بیش از پیش توجه شود و تا حدودی به مسائل آن پرداخته شود. دنیای کودکان بی شک دنیایی ست که نباید به سادگی و بی توجه از کنار آن گذشت و به علت پیچیدگی های موجود در آن، می طلبد که افراد متخصص و آشنا با آن در این راه گام بردارند. کودکان روح حساسی دارند و کتابی که برای آنان تولید می شود بی شک باید از قابلیت ها و ظرافت های خاصی برخوردار باشد. هر چند کتابها و داستانهای تالیفی در داخل کشور برای کودکان نیز می تواند مفید واقع شود اما کودکان حتی شاید بیشتر از بزرگسالان دوست دارند با دنیاهای جدید آشنا شوند و ذهن سیال خود را در جهانی متفاوت و مغایر با آنچه در واقع به چشم می بینند به حرکت در آورند. بدین جهت کودکان میل زیادی به خواندن کتابهای ترجمه شده دارند و این باعث می شود به این موضوع بپردازیم که ترجمه خوب برای کودکان چه ویژگی ها و مسائلی با خود دارد.

روان بودن

هرچند حفظ امانتداری و روان بودن ترجمه برای کتابهای بزرگسالان نیز ضروری می باشد اما روان بودن ترجمه در کتاب کودکان از اهمیت فزرن تری برخوردار است. بدین جهت که اولا کودکان با مواجه شدن با سختی های خوانش کتاب براحتی آنرا رها می کنند و ثانیا کودکان نمی توانند مثل بزرگسالان کتاب را با اهداف خاصی انتخاب کنند و سختی های خوانش آنرا تحمل کنند. کودکان کم حوصله هستند و اگر کتاب خوب و سلیس در اختیار نداشته باشند براحتی به سمت تلویزیون و کامپیوتر گرایش پیدا می کنند. بدین جهت کار مترجم در انتخاب کتاب و ترجمه آن برای مخاطب کودک و نوجوان دشوارتر از ترجمه یک اثر برای بزرگسالان است.

انتقال فضای ذهنی

این نکته باید در نظر گرفته شود که افرادی شاید مترجمان خوبی در حوزه کتاب بزرگسالان باشند ولی نتوانند در حوزه کودکان ترجمه های خوبی ارائه دهند. بدین جهت مترجم حوزه کتاب کودک باید به فضای ذهنی کودکان آشنا باشد و متاسفانه اغلب ترجمه های بد از مترجمانی ست که بدون شناخت از ادبیات کودک و نوجوان ، به ترجمه آثار این حوزه می پردازند. مسئله بسیار مهمی که در این وادی وجود دارد این است که متاسفانه ترجمه آثار این حوزه آسان گرفته می شود و حساسیت های لازم برای آن وجود ندارد. در حالی که ترجمه برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی ، نوجوانان و بزرگسالان تفاوت هایی دارد و حتی ویراستار این کتابها نیز باید ادبیات این چهار گروه سنی را به خوبی بشناسد.

پرهیز از ترجمه لغت به لغت

در ترجمه های مختلف هیچ گاه حفظ امانتداری به معنی ترجمه لغت به لغت نبوده است و هر مترجم دانایی تفاوت این دو را براحتی می تواند درک کند. بدین جهت خصوصا در ترجمه کتابهای کودک و نوجوان این مهم باید در نظر گرفته شود. برخی مترجمان فقط ترجمه لغت به لغت کلمات در کنار هم قرار می دهند و حتی ویراستار هم نمی تواند آن را به متنی سلیس و روان برگرداند. انتشار کتابهایی از این دست دلیلی بر این مدعاست که نه مترجمان و نه ناشران با ادبیات و خلق و خوی مخاطب کودک آشنا نبوده و کالایی را تولید می کنند که مصرف کننده آن با مشکلات فراوانی در مواجهه با آن روبرو خواهد شد.

ساده نبودن ترجمه

تعداد کمی از مترجمان در کارشان دقت عمل داشته ولی عده ای نیز بدون شناخت از اصول ترجمه و تنها پس از رفتن به چند کلاس زبان ، در ابتدای راه با در نظر گرفتن این موضوع که ترجمه آثار کودکان آسان است شروع به ترجمه این کتابها می کنند. این جریان دقیقا اشتباهی ست که در آموزش کودکان، در دوره ی پیش دبستانی در کشور وجود دارد به طوری که معلمان کمتر تجربه و با مدرک پایین تر را برای آموزش و تربیت کودکان گزینش میکنند در حالی که برعکس باید از افراد باتجربه تر برای برخورد با کودکان که در سنی حساس و پایه قرار دارند استفاده شود. بدین جهت برای برای ترجمه کتاب کودک نه تنها باید ازتجربه کافی و آشنا به فنون آن برخوردار بود بلکه باید با ادبیات تطبیقی نیز در آن بهره برد. مترجم باید با توجه به فرهنگ و مسائل عرفی جامعه ایران ، کتابی را برای ترجمه انتخاب کند. بعد از انتخاب درست ، شناخت زبان مطرح می شود. مترجم باید محدودیت های واژگانی کودکان و نوجوانان را بداند و بتواند با استفاده از همین واژگان محدود ، منظور نویسنده را به خوبی منتقل کند. حتی گاه لازم است مترجم با تغییراتی در جملات اصلی ، منظور نویسنده را شفاف تر به مخاطب برساند. از طرفی در ترجمه ، علا وه بر انتخاب کلمات ، ترکیب آنها در یک جمله نیز بسیار مهم است. در حوزه کودک و نوجوان ، مترجم باید واژه هایی که برای گروه سنی قابل فهم است را بداند و بتواند آنها را در یک جمله ، درست به کار برد. همچنین در مواردی که نویسنده به نکته ای خارج از فرهنگ ما اشاره کرده نیز سطح دانش مترجم و میزان دقت و اهمیت او به مخاطب مشخص می شود.

ناشران و کتاب کودک

به طور قطع توجه ناشران به انتشار کتابهای ترجمه به علت نبود حق پرداخت برای مولف و همچنین نیاز نداشتن به تصویر گری بیشتر است و می توانند آنرا با هزینه کمی به چاپ برسانند. همین موضوع باعث می شود که گاه کتابهای خوب دنیا به دست مترجمان تازه کاری بیفتد که با حق الزحمه کم ، حاضرند کتاب را برای ناشر ، ترجمه کنند ، اما با توجه به مخاطب گسترده این کتاب ها ، مترجم باید خود را بازنویس اثر نویسنده بداند. در واقع مترجم با ترجمه یک اثر کار خلاقانه ای انجام می دهد که چه بسا از نگارش کتاب سخت تر باشد. نکته ی دیگر این است که بعضی از ناشران به مدد اعتباری که کسب کرده اند ترجمه های ضعیفی روانه ی بازار می کنند و به خاطر اعتبارشان که هر چه تولید کنند فروش خواهد رفت رسالت اصلی خود را فراموش می کنند که این موضوع در طولانی مدت می تواند برای مخاطب کودک و نوجوان آسیب هایی داشته باشد. در کل شاید رعایت این نکات در ترجمه آثار کودک و نوجوانان دشوارتر باشد اما مترجماین حوزه باید کودکان و نوجوانان و ویژگی های آنها را بشناسد و متناسب با نیازهای این گروه سنی در دنیای امروز کتاب خوبی را با ترجمه مناسب ارائه دهد.