بی گمان نمی شود تاریخ مشخصی برای پیدایش داستان کوتاه تعیین کرد.مثل خیلی دیگر از مسائل تاریخ که چون به صورت استمراری و مرحله به مرحله به وقوع پیوسته اند سرچشمه ی معینی ندارند.با اینحال ((شنل)) گوگول را اولین داستان کوتاه کلاسیک می دانند.

شنل تنها به همین خلاصه نمی شود و ارزش و اعتبارش تنها به این دلیل نیست.پیدایش شنل آنچنان هنر نویسندگی به خصوص نویسندگی روسیه را تکان داد که همواره از آن به عنوان تغییری بزرگ یاد می شود.تغییری که باعث رشد روز افزون ادبیات روسیه و نهایتا به وجود آمدن بزرگان ادبی این سرزمین شد.داستایوفسکی در جمله ی معروفی می گوید: ((ما همگی از شنل گوگول بیرون آمده ایم)).

شنل چیست و چکار می کند؟ دلیل محبوبیت آن و این که ما بعد از حدود دو قرن آن را می خوانیم و لبخند می زنیم چیست؟

شنل در واقع رمانی است که با ظرافت و هنرمندی تنها در بیست و چند صفحه نوشته شده است.رمان است از آنجا که همچون داستان کوتاه تماما بر یک موضوع تمرکز نمی کند و داستان کوتاه است از آنجا که رمان نیست!

ما هنوز هم می توانیم شنل را بخوانیم و ادعا کنیم که چیز جدیدی برداشت کرده ایم.مسلما پس از خواندنش لبخند تلخی نیز می زنیم تا شاهد یکی دیگر از ابداعات گوگول در ادبیات یعنی ((لبخند تلخ)) باشیم.

در این داستان چیزی که شرح داده می شود سرگذشت یکی از کارمندان اداره ای در شوروی است.کودکی او در حد چند خط بیان می شود و دیگر از کودکی تا امروزش چه بر او گذشته را ما نمی فهمیم.تا اینکه چند صفحه جلو می رویم و با این شخصیت اخت می شویم و کم کم به موضوعی پی می بریم : ((گویا او تمام زندگیش همین بوده،شخصیتی درمانده و ضعیف)).بنابراین اگر ادعا کنیم که ما زندگی او را کاملا از بریم ادعای اشتباهی نیست و به همین سبب می توانیم با بستن کتاب بگوییم که من یک رمان خوانده ام!

نکته ی بارز دیگری که در آن زمان بسیار جالب توجه بود استفاده ی گوگول از شخصیتی درمانده و تحقیر آمیز به عنوان شخصیت اصلی داستان بود.برای نویسندگان و خوانندگان آن زمان که به شخصیت های قوی و محکم و گاه افسانه ای عادت کرده بودند و اصولا با دل بستن به این شخصیت ها کمبود ها و ضعف های خویش را به فراموشی می سپردند مواجهه با آنچه گوگول انجام داده بود تازگی داشت.به درستی که همان کار گوگول اینک یکی از اصول و ارکان داستان نویسی مدرن و پست مدرن به شمار می رود!

آکاکی آکاکیویچ شخصیت اصلی این داستان که یک کارمند پایین رتبه است همواره مورد تمسخر و سرزنش همکاران خویش واقع می شود اما او به این مسئله عادت کرده.تنها چیزی که باعث می شود به خودش آمده و برای اندکی تغییر در زندگی اش دست به کار شود فرسودگی و کهنگی شنل توی تنش است.او به ناچار و به سبب سرما برای دوخت شنل تازه ای اقدام می کند اما این کار نیازمند روزها گرسنگی کشیدن و امساک در همه چیز زندگی است.در هر صورت او این شنل نو را که پوشیدنش خیرگی همه ی کارمندان اداره و حتی خود خیاط را در پی دارد تهیه کرده و می پوشد.

این داستان تماما انتقاد اجتماعی است از مردم آن عصر شوروی و حتی خیلی از آن انتقادها امروزه از مهمترین دغدغه های هنرمندان و فرهنگ دوستان به شمار می رود.گوگول کاری جاودانه کرده است و آنچنان که می دانیم یکی از ارکان ماندگار بودن یک اثر همگانی و همه زمانی بودن اثر است و شنل کاملا به این سلاح مجهز می باشد.

سرانجام در شبی که آکاکیویچ از یک مهمانی باز می گردد(او بعد از خریدن شنل ارج و قرب پیدا کرده است) مورد تهاجم دزدان قرار گرفته و شنلش به غارت می رود.بر اثر همین اتفاق او مریض شده و چندی بعد در تب و هذیان شدید می میرد.مرگی که همانند تمام زندگیش بی ارزش است و تنها چیزی که از او برجای می ماند افسانه هایی است که مردم درباره اش می سازند.

این اوج داستان است،جایی که ما با جماعتی روبرو می شویم که برای هر چیز به دنبال بهانه ای واهی و غیر معقول می گردند، مردمی که از این پس برای دزدیده شدن شنل هایشان یا هر چیز دیگری به جای گشتن به دنبال مجرم یک بهانه ی بزرگ دارند: روح آکاکی آکاکیویچ شبها پالتوهای مردم را می دزدد !

آرمان شرفی