"ادبیات و کتاب در سالی گذشت"؛ از عنوان این مطلب، خواننده انتظار دارد که رخدادهای شاخص در دنیای کتاب و ادبیات را در سال ۲۰۱۲ بخواند، که البته خواهد خواند.

با این حال، پیش از آن، و با کمی تامل می توان به این نتیجه رسید که دنیای کتاب و ادبیات برای هر کس، دنیای منحصر به فرد خودش است. مرور یک سال دنیای کتاب برای هر کس، در اصل، فکر کردن به کتاب هایی است که در آن سال خریده و خوانده یا خریده و نخوانده یا هنوز نتوانسته بخرد و طبیعتا نخوانده است. با این حال در پایان هر سال، نگاه به رخدادها و نویسنده هایی که تاثیر کوتاه مدت یا بلندمدتی بر دنیای ادبیات گذاشته یا خواهند گذاشت خالی از لطف نیست، هر چند که در یک مطلب، مجال پرداختن به بسیاری از این رخدادها نیست.

مرگ

در سال ۲۰۱۲ هم مثل هر سال دیگری، نویسندگان برجسته ای بودند که کتاب های خود را گذاشتند و رفتند. کتاب هایی که - شاید تا ابد- همچنان خوانده شوند و خوانندگان خود را همچنان به شگفتی، تردید، و لذت بیندازند:

کلیک کارلوس فوئنتس، نویسنده مکزیکی و یکی از سرشناس ترین نویسندگان اسپانیایی زبان، که فقط داستان نویس نبود و به سیاست هم به اندازه ادبیات علاقه داشت. عمده آثار داستانی او به فارسی ترجمه شده اند از جمله مرگ "آرتیمو کروز"، "گرینگوی پیر"، "آئورا" و به تازگی، "کنستانتیا".

کلیک گور ویدال، نویسنده ای با ۲۵ رمان، بیش از ۲۰۰ مقاله و چندین نمایشنامه؛ او به سخنان جنجال برانگیز، دیدگاه های تند و انتقادهای صریحش در زمینه های سیاسی و غیرسیاسی مشهور بود و شخصیتی جالب و ذهنی خلاق داشت. فریدون مجلسی، مترجمی که ۷ اثر از گور ویدال را ترجمه کرده، شهرت گور ویدال را به دلایل مختلفی مرتبط می داند از جمله رمان های سه گانه اش در باب تاریخ آمریکا.

کلیک مائیو بینچی، نویسنده ای ایرلندی که وقتی مرد، بیش از ۴۰ میلیون خواننده داشت و آثارش به ۳۷ زبان ترجمه شده بود. از روی رمان های "جاده تارا" و "حلقه دوستان" فیلم های سینمایی ساخته شده است.

کلیک ری بردبری، نویسنده داستان های علمی تخیلی، فانتزی و وحشت، با رمان فارنهایت ۴۵۱ که تاکنون بیش از ۱۰ میلیون نسخه از آن در دنیا به فروش رفته، به شهرت رسید و در عمرش صدها رمان، داستان کوتاه، نمایشنامه، فیلمنامه سینمایی و تلویزیونی نوشت.

کلیک نورا افرون، فیلمنامه‌نویس، کارگردان، نویسنده و روزنامه‌نگار آمریکایی که شهرتش را مدیون نوشتن فیلمنامه فیلم‌های کمدی رومانتیکی چون "وقتی هری سالی را دید" و "بی‌خواب در سیاتل" بود.

زوال عقل مارکز

اما جز درگذشتگان، نویسنده هایی هم به تدریج از دور خارج شده اند، از جمله گابریل گارسیا مارکز، برنده جایزه نوبل و نویسنده ۸۵ ساله رمان هایی چون "صد سال تنهایی" و "عشق سالهای وبا" که حالا به گفته برادرش کلیک دچار فراموشی و به روایتی، زوال عقل شده است. جیمی مارکز، برادرش گفته که گابریل مرتبا به او تلفن می کند و سئوال های پیش پا افتاده می پرسد.

جیمی مارکز گفته: "او با حافظه اش مشکل دارد، گاهی گریه می کنم چون حس می کنم دارد از دستم می رود." در این حس، خوانندگان و علاقمندان مارکز با برادر او مشترکند.

مرگ ارادی نویسندگی

اما از این خبر، شاید همان قدر تلخ یا حتی تلخ تر، تصمیم فیلیپ راث در سال ۲۰۱۲ بود که کلیک دیگر ننویسد.

یک سال پس از دریافت جایزه "بین المللی مان بوکر" و تقریبا همزمان با دریافت جایزه ادبی پرنس آستوریاس ۲۰۱۲، و در حالی که حالا دیگر تقریبا جز نوبل، هیچ جایزه ادبی نیست که او نگرفته باشد، این تصمیمی غریب بود از نویسنده ای که از بزرگ ترین نویسنده های زنده آمریکاست و رمان های "خداحافظ، کلمبوس" و "شکایت پورتنوی" را نوشته است. او گفته: "به این نتیجه رسیدم که کارم با داستان تمام شده است. نمی خواهم بیشتر از این بخوانم و بنویسم. من تا الان تمام زندگی ام را وقف رمان کرده بودم: تدریس کردم، نوشتم و خواندم، و تقریبا هر کار دیگری را کنار گذاشتم. دیگر بس است. دیگر آن تعصب برای نوشتن را که در زندگی ام تجربه می کردم، احساس نمی کنم."

سلمان رشدی

شاید نویسنده ای که بیش از هر کس دیگر، در طول سال ۲۰۱۲ نامش در رسانه ها شنیده و دیده شد، سلمان رشدی بود. کتاب خاطراتش از سالی که آیت الله خمینی به دلیل نوشتن رمان "آیات شیطانی"، ریختن خونش را حلال اعلام کرد، با عنوان "جوزف آنتون" در همین سال منتشر شد و رمان "بچه های نیمه شب" اش نیز تبدیل به فیلم شد؛ رمانی که جایزه بوکر سال ۱۹۸۱ و جایزه بوکر بوکرها را دو بار در سال های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۸ گرفته بود.

در این سال یک بنیاد ایرانی جایزه کشتن سلمان رشدی را پانصدهزار دلار بالاتر برد و به ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار رساند. با این حال سلمان رشدی گفت که از نوشتن آیات شیطانی پشیمان نیست و در گفت و گو با شبکه هندی سی ان ان آی بی ان گفت که در طول زندگی اش شاهد بوده که که اسلام "خشن تر و بی تحمل تر" شده است.

او فیلم موهن به پیامبر اسلام را که اعتراضات عده زیادی از مسلمانان را بر انگیخت، فیلمی بی اندازه احمقانه و مسخره توصیف کرد و گفت با این حال، دلیل نمی شود که به خاطر آن آدم ها کشته شوند.

سلمان رشدی همچنین در نشست ویژه ای که به عنوان مسترکلاس در مرکز بی اف آی لندن برگزار شد، شرکت کرد، کلیک از تجربه ها و دیدگاه هایش درباره سینما و اقتباس ادبی گفت و فیلم های مورد علاقه اش را نام برد و درباره آنها حرف زد.

ابتدای سال، در ماه ژانویه، آقای رشدی پس از شنیدن گزارش هایی از تهدید به مرگش، از حضور در جشنواره ادبی جی‌پور در هند، انصراف داد. او گفته بود که پس از اعتراض تعدادی از روحانیان بانفوذ مذهبی به حضور او در هند، از اینکه هدف سوء‌قصد قرار بگیرد، می‌ترسد. آقای رشدی همچنین ناچار شد از حضور در برنامه ای که قرار بود در آن به صورت ویدئویی با حاضران سخن بگوید، انصراف بدهد چرا که عده ای از معترضان تهدید کرده بودند که در محل برگزاری این مراسم تظاهرات خواهند کرد.

یک آشتی ادبی

سلمان رشدی در سال ۲۰۱۲ یک بار دیگر هم خبر ساز شد وقتی که تقریبا پس از حدود ۱۵ سال، او و جان لوکاره، جاسوسی نویس معروف با هم آشتی کردند. سال ها پیش و در پی انتشار رمان "آیات شیطانی"، جدال لفظی تندی میان این دو نویسنده درگرفته بود.

پانزده سال بعد از اینکه رشدی لوکاره را "خر از خودراضی" خواند و لوکاره رشدی را متهم کرد که "از خودش قدیس ساخته"، آقای رشدی در فستیوال ادبی چلتنهام به مخاطبان گفت که واقعا این پیرمرد را تحسین می کند و کتاب "بندزن، خیاط، سرباز و جاسوس" را از بهترین رمان های بریتانیایی مربوط به دوران پس از جنگ می داند. جان لوکاره نیز در گفت و گویی با روزنامه تایمز، بابت جدال لفظی پانزده سال خود ابراز تاسف کرد و به "همکار نویسنده فوق العاده" خود ادای احترام کرد.

اتحاد پنگوئن و رندوم هاوس

در ماه های پایانی ۲۰۱۲ انتشارات بریتانیایی پنگوئن اعلام کرد که با انتشارات آمریکایی رندوم هاوس شریک می شود تا به این ترتیب، بزرگترین انتشاراتی دنیا شکل بگیرد. براساس توافق این دو انتشاراتی، این دو در قالب یک مجموعه فعالیت خواهند کرد و نامشان را می گذارند: "پنگوئن رندوم هاوس". پنگوئن در سال ۱۹۳۵ و رندوم هاوس در سال ۱۹۲۵ تاسیس شد. پنگوئن سالانه ۱۱۰ میلیون نسخه کتاب می فروشد و رندوم هاوس با احتساب کتاب های صوتی و دیجیتالی، ۴۰۰ میلیون نسخه کتاب. درآمد سال ۲۰۱۱ برای پنگوئن یک میلیارد پوند و برای رندوم هاوس یک میلیارد و پانصدهزار پوند بوده است. آمارهایی سرسام آور و باورنکردنی.

اتحاد بین پنگوئن و رندوم هاوس، در نوع خود اولین پیوندی محسوب می شود که در بین ۶ ناشر برتر جهان رقم می خورد. حالا چهار ناشر غول دیگر مانده اند: "هارپرکالینز"، "مک میلان"، "سایمون و شوستر" و "اَشِت".

پیشتازی کتابهای دیجیتالی

امسال و در روز ۳۱ اکتبر، اولین کتاب الکترونیکی (E-book) در یک کتابخانه در اسکاتلند به امانت داده شد.

با استقبال فزاینده مخاطبان از کتاب های الکترونیکی و رونق بیش از پیش کتابخوان های الکترونیکی و دستگاه های همراه (اعم از تلفن هوشمند، لپ تاپ و تبلت)، کتاب های الکترونیکی حالا دیگر جای خود را در کشورهای غربی به خوبی تثبیت کرده اند تا حدی که در برخی از آنها فروش کتاب‌های آنلاین، به یمن حضور وب‌سایت‌ها، از فروش کتاب‌های چاپی هم بیشتر شده است. فراهم شدن امکان امانت گرفتن کتاب های الکترونیکی، حالا دیگر به این مولود مجازی هویتی رسمی تر از همیشه بخشیده است.

برندگان جایزه های ادبی

جایزه نوبل ادبیات: امسال به کلیک مو ین، نویسنده چینی رسید. جایزه ای که اعتراض هایی هم در داخل چین و هم در خارج از چین برانگیخت. از جمله دگراندیشان چینی، او را به خاطر مواضع اخلاقی مبهمش در قبال سلطه‌گرایی نظام کمونیستی چین، کلیک مورد حملات و انتقادات خشمگینانه قرار دادند.

جایزه پولیتزر ادبیات: نامزدهای این جایزه "رویاهای قطار" نوشته دنیس جانسون، "سوامپلندیا" نوشته کارن راسل، "شاه رنگ پریده" نوشته دیوید فاستر والاس فقید بودند ولی از این میان، هیچ کتابی برنده این جایزه نشد.

جایزه بوکر: کلیک هیلاری منتل با کتاب "جسدها را بیاورید" نخستین زن زنده بریتانیایی است که دو بار برنده این جایزه ادبی شده است. کتاب او دنباله کتاب قبلی اش "تالار گرگ" است که در سال ۲۰۰۹ برنده جایزه بوکر شده بود.

جایزه کتاب ملی آمریکا: لوئیز اردریخ با رمان خانه گرد (The Round house)

پدیده سال؛ ۵۰ سایه گری

سه گانه اروتیک- عاشقانه "۵۰ سایه گری" (Fifty shades of Grey) را قطعا باید پدیده سال دنیای کتاب دانست.

تنها در یازده هفته اول پس از انتشار این کتاب ها، جلد اول این مجموعه بیش از یک میلیون نسخه فروخت. این رمان ها با محتوای سادیستی مازوخیستی نوشته ای ال جیمز است با نام اصلی اریکا لئونارد. خانم جیمز در گفت و گو با بی بی سی گفته آنچه برای زنان در این رمان جذابیت دارد، تم عاشقانه اش است. او تا کنون کتاب دیگری ننوشته بود و به قول خودش "ناگهان به قلمش سرازیر شد." حالا مجله تایم نام او را در فهرست صد فرد تاثیرگذار سال قرار داده است.

در این سال، موفقیت کتاب "پنجاه سایه گری" سوال بزرگی را ایجاد کرد: آیا کتاب ها را هم باید رده بندی سنی کرد؟ اما در کلیک مطلبی که در سایت بی بی سی در این زمینه منتشر شد، آماندا کریگ، منتقد ادبی ادبیات کودکان به نکته قابل توجهی اشاره کرد که می شود به کل دنیای کتاب و تصویر تعمیمش داد: "تفاوت است بین اینکه در معرض تصاویر عریان جنسی قرار بگیرید با اینکه چیزی را که می خوانید، تصور کنید. از یک منظر، مطالعه کتاب، یک فعالیت نخبه‌گرا و ممتاز است."

رولینگ برای بزرگسالان

جی کی رولینگ، نویسنده مجموعه داستان های هری پاتر، امسال با رمانی برای بزرگسالان با عنوان "خلا موقت" بازگشت.

داستان رمان خانم رولینگ به ماجرای مرگ شخصیتی به نام بری فیرودر مربوط می شود که درگذشت ناگهانی اش اهالی دهکده پگفورد را شوکه می کند. این رمان در هفته آغاز فروشش ۱۲۵ هزار نسخه فروخت ولی مجموعا فروش و استقبال از آن را نمی توان به هیچ وجه با مجموعه هری پاتر یا حتی رمان رمز داوینچی دن براون مقایسه کرد.

بازگشت ریچارد فورد، فیلیپ پولمن و مارتین ایمیس

در سال ۲۰۱۲ چند نویسنده شاخص آمریکایی و بریتانیایی کتاب های تازه ای منتشر کردند، از جمله ریچارد فورد، داستان نویس کهنه کار آمریکایی که با مجموعه داستان راک اسپرینگز و رمان روز استقلال، شهرتی جهانی دارد، امسال پس از شش سال از انتشار کتاب قبلی اش، رمان کانادا را به بازار فرستاد. کلیک کانادا وقایع نگاری سرقت بانک در شهری کوچک است که یک افسر سابق نیروی هوایی آمریکا به همراه همسرش مرتکب می شود. داستان از زبان فرزند آنها روایت می شود که اکنون استاد ادبیات انگلیسی در کاناداست و زمان سرقت بانک نوجوانی پانزده ساله بوده است.

مارتین ایمیس، از بزرگ ترین رمان نویس های بریتانیا نیز امسال با رمان "لایونل اسبو" خون تازه ای در رگ های ادبیات بریتانیایی دمید و تحسین بسیاری از منتقدان ادبی را برانگیخت. رمانی درباره پسر نوجوانی که با مادر و دایی اش در محله ای فقیر و در شرایط سخت زندگی می کند و با وجود اینکه در فضای غیراخلاقی و سیاهی به سر می برد، در پی آشنایی با دختری اهل فرهنگ و فرهیخته، راه خود را می یابد.

کلیک فیلیپ پولمن، از دیگر نویسندگان برجسته بریتانیایی در اوقات فراغتش از نوشتن یکی از سه گانه های داستانی "مواد تاریک"، به درخواست انتشارات پنگوئن کلاسیک، ۵۰ قصه از ۲۰۰ قصه کلاسیک برادران گریم را انتخاب و بازنویسی کرد. به نظر او قصه‌های برادران گریم از کیفیت یکسانی برخوردار نیستند.

زندگینامه ها و دستنوشته ها

سال ۲۰۱۲ سال رونق زندگینامه نویسی و تدوین مجموعه آثار منتشرنشده شخصیت ها هم بود که از آن جمله می توان به کتابهایی درباره یا به قلم این شخصیت ها اشاره کرد:

مارسل پروست: در آستانه صدسالگی انتشار رمان سترگ «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» که از میراث ادبی جهان به شمار می‌رود، مجموعه‌ای از نوشته‌های پراکنده مارسل پروست برای اولین بار در قالب کتابی با عنوان کلیک «ماهنامه بازیافته» از سوی انتشارات «بوسکلا» در پاریس منتشر شده است. در این کتاب، دو داستان کوتاه از پروست نیز به چشم می‌خورد.

مریلین مونرو: کنکاش در مورد شخصیت های مختلفی که در پشت مریلین مونری جذاب وجود دارد، محور کتابی است به نام " کلیک شور و تضاد" (Passion and Paradox) از لویس بنر، استاد تاریخ مطالعات زنان در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در ژوییه ۲۰۱۲ در آمریکا که به مناسبت ۵۰ امین سالگرد مرگ این بازیگر منتشر شده است.

فرانتس کافکا: در میان انبوه کتاب‌های کافکاپژوهی به تازگی کتابی به کوشش راینر شتاخ، زندگی‌نامه‌نویس شصت و یک ساله‌ آلمانی با عنوان اصلی " کلیک این کافکاست؟" و عنوان فرعی " ۹۹ سند" توسط انتشارات اِس فیشر در آلمان منتشر شده است.