در این جستار سعی من بر این است که رابطهای منطقی میان فرهنگ و اینترنت برقرار کنم. برای ورود به بحث بهتر است که ابتدا به مقوله فرهنگ بپردازیم.
فرهنگ به مجموعه رفتارهای اکتسابی و ویژگیهای یک جامعه معین گفته میشود. فرهنگ نهادهای دینی، زبان، ارزشها، باورها، قوانین، سنتها، علوم و صنایع را در برمیگیرد. این مجموعه را هم نهادهای رسمی، مانند مدرسه و دانشگاه و هم نهادهای غیر رسمی، مثل گروههای هم سن و سال از نسلی به نسل دیگر منتقل میکند.
" فرهنگ آرمانی" الگوهای رفتاری آشکار، بهنجار و رسماً تأیید شده را در برمیگیرد. در حالی که "فرهنگ موجود" (واقعی) آن چیزی است که به طور آشکار و پنهان در بطن جامعه جریان دارد. از این گذشته، در هر جامعهای علاوه بر فرهنگ موجود، "خرده فرهنگ" و حتی "ضد فرهنگهایی" نیز وجود دارد.
" فرهنگ یک پارچه" فرهنگی است که تمامی عناصر و مجموعههای پیچیده آن پیوند نزدیکی با یکدیگر دارند.
گاهی مشاهده میکنیم که دگرگونی در یک مجموعه باعث دگرگونی در مجموعههای دیگر و حتی در کل فرهنگ میشود. به گمانم نه تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورها این دگرگونی پدید آمده است.
به نظر میرسد، امروزه تکنولوژی مهمترین عامل مؤثر بر دگرگونیهای اجتماعی و فرهنگی باشد و هر چه دگرگونیهای تکنولوژیکی سرعت و شتاب بیشتری پیدا میکند، دگرگونیهای فرهنگی ناشی از آن هم سرعت و شتاب بیشتری به خود میگیرد.
با وجود این که گروهی از مردم نسبت به رها کردن سنتها. ارزشها، آداب و رسوم گذشته خود انعطاف ناپذیرتر و سخت گیرترند، کمتر فرهنگی است که در طول تاریخ دچار دگرگونیهای مختلفی نشده باشد.
در این صورت اگر بخواهیم فرهنگ گروههای دیگر، مخصوصاً فرهنگ گروههای هم سن و سال نوجوان و جوان را که به طور معمول سریعتر از بقیه گروهها تحت تأثیر دگرگونیهای تکنولوژیکی و فضای اینترنتی قرار میگیرند، تنها به اعتبار انگیزهها و ارزشهای خودمان تجزیه و تحلیل کنیم، فهم الگوهای رفتاری آن گروهها تقریباً غیرممکن خواهد شد. پس بهتر است که داوری درباره معنا و ارزش هر عنصر فرهنگی به
خصوص فرهنگ گروههای هم سن و سال در "زمینه فرهنگی" همان گروهها صورت بگیرد. چه بسا یک عنصر فرهنگی که برای ثبات گروهی زیان بار به نظر میآید، برای ثبات گروهی دیگر ضروری و حیاتی باشد.
بسیارند، نوجوانان یا جوانانی که به خاطر استفاده نامتعارف و غیرضروری از تکنولوزی های جدید ارتباطی، تحت تأثیر محیط فرهنگی بیگانه قرار میگیرند، ولی چون در بین مردمی زندگی میکنند که باورهای اساسیشان با آنها وجه مشترکی ندارد، دچار "الیناسیون" و "ضربه فرهنگی" میشوند. در چنین شرایطی مهمترین مسئولیت متوجه رسانههای جمعی است که با ایجاد فضاها و بسترهای مناسب، جوانان و نوجوانان را به سمت و سوی رفتارها و الگوهای بهنجار سوق دهند.
حال اگر بتوانیم فرهنگ را به عناصر مادی و غیر مادی تقسیم کنیم، توجه به این نکته ضروری به نظر میرسد که بیشتر انسانها به طور معمول دگرگونی در تکنولوژی را که بخشی از حوزه مادی فرهنگ است به راحتی میپذیرند، ولی کمتر حاضر میشوند هنجارها، ارزشها، باورها یا سازمان اجتماعی خود را تغییر دهند. نتیجه این ناهماهنگی "واپس ماندگی فرهنگی" گروهی از اقشار جامعه میشود.
امروزه متاسفانه به تبع ناهماهنگیها موجود در میان گروههای مختلف فرهنگی، شاهد تناقضات و تعارضات فرهنگی زیادی در سطوح مختلف جامعه هستیم. این تناقضات و تعارضات هر روزه باعث تنشها و برخوردهای لفظی و گاهی فیزیکی در مکانهای عمومی میشود.
با توجه به نکات اشاره شده در بالا، آن گونه که از ظواهر امر بر میآید چه بخواهیم و چه نخواهیم، تکنولوژی از دیر باز با همه ساز و کارهای مادی و غیر مادیش وارد زندگی ما انسانها شده و در روزگاران کنونی استفاده از اینترنت پر سرعت، نامحدود و بدون واسطه که مصداق بارز آن اینترنت ماهوارهای است، کاربردهای گستردهای در مکانهای دور افتاده، راه بری هوایی و دریایی و.... پیدا کرده است.
حال اگر به بعد مثبت این مقوله توجه کنیم، استفاده بیواسطه و نامحدود از این ابزار در خانه، ماشین و شرکتها برای هر عقل سلیمی وسوسه کننده به نظر میرسد. پس بر ماست که به جای موضعگیریهای نامعقول، خودمان را برای رویارویی با این دگرگونی شگرف و هماهنگی با آن آماده و مجهز بسازیم. ■