از مجموعه داستان «پرواز سوئیس»

زاویه دید چشم اندازی است که خواننده می‌تواند با آن داستان را تجربه کند و چشم انداز همان ادراک، افکار و احساسات است و زاویه دید در داستان مشخص می‌کند که شما موقع خواندن داستان، ادراکات، افکار و احساسات چه کسی را بفهمید و حس کنید (آلیشیا راسلی).

زاویه دید این امکان را به شخصیت‌ها می‌دهد تا اهدافشان را حتی اگر فقط در ذهنشان هم باشد مشخص کنند. آلیشیا راسلی چندین معیار را برای انتخاب و سنجش زاویه دید در داستان معرفی می‌کند که شامل شناخت قالب داستان، فردی یا اجتماعی بودن داستان، عنوان داستان و گستردگی فضا و عرصۀ عمل داستان می‌شود و در نهایت انتخاب زاویه دید را فارغ از معیارهای بالا منوط به شخصیت و انتخاب نویسنده نیز می‌داند.

در داستان‌های "پوسته‌های پیاز"، "ماموگرافی" و "چطور می‌توانست بخوابد" زاویه دید سوم شخص محدود به شخصیت استفاده شده است که در این بررسی، به سنجش برخی معیارهای انتخاب زاویه دید پرداخته شده است. هر سۀ این داستان‌ها، داستان‌هایی هستند که حول محور یک فرد شکل می‌گیرد. پوسته‌های پیاز داستان دختری به نام نازنین است که دغدغۀ اصالت را در دنیای امروز دارد، داستان ماموگرافی داستان زنی است که به خاطر فقر و مشکلات مالی تن فروشی می‌کند و داستان چطور می‌توانست بخوابد داستان مردی زندانی است که دربارۀ خیانت همسرش برای گرفتن رضایت از شاکی مردد است. داستان‌ها از نگاه این سه فرد، به خواننده‌ها نمایانده می‌شوند، درون این افراد و دغدغه‌هایشان واکاوی می‌شود. داستان‌های فردی که به سیر و سلوک فردی شخصیت اصلی داستان می‌پردازند بیشتر به زاویه دیدهای شخصی (اول شخص و سوم شخص محدود به شخصیت) نیاز دارند زیرا که با استفاده از دیدگاه و نگرش یک نفر در داستان به درکی عمیق اما فردی و محدود از اتفاقات خواهیم رسید. در زاویه دیدهای شخصی، خواننده آنچه شخصیت اصلی احساس می‌کند حس می‌کند؛ به آنچه او فکر می‌کند او نیز فکر می‌کند، از یک زمان و مکان همراه او به زمان و مکان دیگر می‌رود. بنابراین انتخاب زاویه دید سوم شخص محدود به شخصیت در این سه داستان صحیح و درست بوده است. به علت اینکه این زاویه دید تجربیات یک شخصیت را در نمای جلو قرار می‌دهد و محور اصلی صحنه می‌کند و کل حادثه را از دید عمیق او می‌کاود؛ فاصلۀ بین خواننده و شخصیت را کم می‌کند و چون خواننده با شخصیت یکی می‌شود بیش از آنکه فقط ناظر حوادث و شخصیت‌ها باشد در حوادث شرکت می‌کند.

از ویژگی‌های این زاویه دید می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

1- خواننده تجربه‌ای منسجم به دست می‌آورد چون کل اتفاقات فقط از صافی دید یک نفر می‌گذرد.

2- برای خواننده و نویسنده کنترل اطلاعات داستان یا اینکه چه کسی می‌داند و چه وقت می‌داند خیلی راحتتر است.

3- به عنوان نویسنده بهتر می‌توانید دید منحصر به فرد از هر حادثه را بسط دهید چون لازم است فقط از دید یک نفر همه را بکاود.

4- به علت تمرکز بر یک شخصیت چیزهای بسیار زیادی دربارۀ افکار، ادراکات و اعمال شخصیتی که داستان از دید او تعریف می‌شود می‌فهمد.

این دید محدود، آزادی عمل برای نویسنده به ارمغان آورده است چون بدون اینکه حواس خواننده را با زاویه دید دیگری پرت کند مستقیماً او را در زاویه دید شخصیت اصلی قرار می‌دهد.

داستان‌های پوسته‌های پیاز، ماموگرافی و چطور می‌توانست بخوابد از مزایا و ویژگی‌های این زاویه دید استفاده کرده است اما در قسمت‌هایی از داستان‌ها، زاویه دید دچار لغزش و اشکال است که به نظر زاویه دید را دانای کل نشان می‌دهد. به طور مثال به یک نمونه در اینجا اشاره می‌شود. در آستانه و ابتدای داستان ماموگرافی، توصیفی از ماشین شاسی بلند از جایگاه بالاتر ارائه شده است که این توصیف از زاویه دید سوم شخص محدود خارج است و از نظر زاویه دید دچار اشکال است.

«آن ماشین شاسی بلند سیاه رنگ، از روی سرعت گیر بالا پرید و با چهار لاستیک متمایل به بیرون روی آسفالت موج دار کوفته شد» (ماموگرافی، صفحه 155).

معیار دوم که برای سنجش زاویه دید ارائه شد عنوان داستانهاست. بررسی عنوان داستان در این راستا که آیا نوع زاویه دید با عنوان هماهنگی دارد؟ داستان‌های ماموگرافی و چطور می‌توانست بخوابد دقیقاً ادامه و یا توصیف گر شرایط شخصیت اصلی داستان‌ها هستند و تأیید کنندۀ انتخاب زاویه

دید اما عنوان داستان پوسته‌های پیاز نسبت به دو داستان قبل، نگاهی بالاتر و با مقیاسی بزرگتر به درونمایه دارد.

معیار بعدی گستردگی فضا و عرصۀ عمل داستان است که بالتبع داستان‌های کوتاه مذکور مجال و انتخاب مناسبی از این جهت برای زاویه دیدهای چندگانه و یا دانای کل نخواهد بود و معیار آخر انتخاب زاویه دید که از نظر خانم راسلی به شخصیت و نقطه نظر نویسنده برمی گردد در این داستانها صدق می‌کند. نویسنده در این داستان‌های کوتاه به مسائل زندگی درونی شخصیت‌ها پرداخته است؛ اینکه چگونه نیازها و تضادهای درونی یک شخصیت، او را به دست زدن به عملی وا می‌دارد. خانم مهناز رضایی با انتخاب زاویه دید سوم شخص محدود به شخصیت در این داستانها به دنبال کندوکاوی ابتدا در مسائل زندگی درونی شخصیت اصلی و سپس نمایش تنش یا تعادل بین این فرد و جامعه بوده است. با آرزوی موفقیت روزافزون این نویسنده■