ادبیات در این سرزمین قدمتی دیرینه دارد، قدمتی به وسعت هزاران سال. و ایرانیان از دیرباز ادب دوست بوده‌اند. برگ‌های پر فراز و نشیب تاریخ ادبیات این سرزمین خوب یا بد، زشت یا زیبا ورق خورده است تا رسیده است به دوران ما.

در این بین مشاهیر ادبی معاصر ایران هر کدام برگی از این تاریخ‌اند که کم یا زیاد درخشان‌اند و آثاری دارند که می‌تواند هزاران سال دیگر به مثابه شاهنامه فردوسی، بوستان و گلستان سعدی، دیوان حافظ، آثار مولانای بزرگ و هزارن اثر دیگر که جاودان‌اند برای هزاران نسل پس از ما ارزشمند باشند.

ادبیات معاصر ایران تقریباً از نیمه‌های سده نوزدهم پا گرفت. یعنی زمانی که میرزا حبیب اصفهانی رمان یا بهتر بگوییم اولین رمان زبان فارسی به نام سرگذشت حاجی بابا اصفهانی را نوشت و پس از او کسانی مثل طالبوف و زین العابدین مراغه‌ای عرض اندام کردند و وارد دنیای داستان نویسی به سبک مدرن شدند. لازم به ذکر است که شعر معاصر در ادبیات زمانه ما کمی دیرتر و با نوگرایی نیما آغاز شد با اینکه پیش از نیز امثال شمس کسمایی، جعفر خامنه‌ای، ابولقاسم لاهوتی و میرزاده عشقی گام‌های مهمی در این زمینه برداشته بودند.

مشاهیر ادبی معاصر ایران و آثار برجسته‌شان

پیش از معرفی مشاهیر ادبی معاصر ایران و آثارشان بیاید بگوییم که ادبیات معاصر ایران از اواخر دوران قاجار شروع و در دوره پهلوی گسترش یافت و به اوج خود رسید. پس برای شناخت هر چه بهتر نویسندگان، شاعران و ادیبان معاصر می‌بایستی کم و بیش با تاریخ سیاسی دوران معاصر آشنایی داشته باشیم.

در این بخش می‌خواهیم به معرفی مشاهیر ادبی معاصر ایران و آثار جاودانشان بپردازیم که قطعاً هر کدامشان به غنای ادبیات این سرزمین کمک شایانی کرده‌اند و بی تردید نامشان در تاریخ ادبیات این سرزمین درخشان خواهد ماند.

لازم به ذکر است که به دلیل تعداد بیشمار مشاهیر ادبی معاصر ایران و همچنین آثار متعددشان و این فرصت کم که در اختیار داریم ممکن است برخی را از قلم بیندازیم ولی تا جایی که امکان دارد به مهمترین و تاثیرگذارترین آن‌ها می‌پردازیم.

محمد علی جمالزاده

اگر از نظر تاریخی بخواهیم مشاهیر ادبی معاصر ایران را بررسی کنیم، محمد علی جمالزاده از اولین‌هاست. نام کامل او سید محمد علی جمالزاده اصفهانی است. جمالزاده به وقت 23 دی دی 1270 در اصفهان زاده شد و در هفدهم آبان 1376 در ژنو در گذشت.

 او را پیشگام داستان نویسی معاصر و پدر داستان کوتاه فارسی می‌دانند. همچنین جمالزاده از پیشگامان سبک واقع گرایی (رئالیسم) در ایران است.

سید محمد علی جمالزاده از داستان نویسان و ادیبانی است که به شدت وضع اجتماعی و مشکلات مردم کشورش برایش اهمیت داشته و آن را به خوبی در داستان‌ها و نوشته‌هایش انعکاس داده است.

جمالزاده در سال 1300 زمانی که در برلین به سر می‌برد اولین مجموعه داستان کوتاه فارسی به نام یکی بود یکی نبود را منتشر کرد. یکی از افتخارات شخصی وی و ادبیات معاصر ایران این است که او در سال 1965 میلادی از طرف آکادمی سوئد به عنوان نامزد دریافت نوبل ادبیات شناخته شد. از داستان کوتاه «فارسی شکر است» که در مجموعه یکی بود یکی نبود چاپ شده است به عنوان اولین داستان کوتاه فارسی به سبک غربی است.

از برجسته‌ترین آثار محمد علی جمالزاده می‌توانیم به یکی بود، یکی نبود، سر و ته یک کرباس، دارالمجانین، تلخ و شیرین، فرهنگ لغات عامیانه، راه آب نامه، قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش دار، قصه ما به سر رسید، هفت کشور و شور آباد اشاره کنیم. البته که جمالزاده در حوزه ترجمه هم بیکار نبوده و آثار برجسته‌ای دارد مثل ترجمه ویلهلم بل و دون کارلوس از شیللر، دشمن ملت از ایبسن و خسیس از مولیر فرانسوی.

   صادق هدایت

هدایت قطعاً از تاثیرگذارترین و مهمترین مشاهیر ادبی معاصر ایران است. صادق هدایت که از پیشگامان داستان نویسی نوین در ایران است بیست و هشتم بهمن ماه 1281 در تهران به دنیا آمد. بسیاری از صاحبنظران او را به همراه محمد علی جمالزاده، بزرگ علوی و صادق چوبک از پدران و پیشگامان داستان نویسی نوین در ایران می‌دانند. و شاید در میان این پیشگامان مشهورترین و مهمترین صادق هدایت باشد.

در سال 1287 در مدرسه علمیه تهران تحصیلات ابتدایی‌اش را آغاز نمود و در دبیرستان دارالفنون تهران ادامه تحصیل داد. و پس از آن به مدرسه سن لویی که مدرسه فرانسوی‌ها بود رفت و در این مدرسه به وسیله کشیش مدرسه با ادبیات جهان آشنا شد در همین دوران هدایت به گیاهخواری روی آورد.

در سال 1302 تصحیحی بر رباعیات خیام به نام رباعیات خیام نوشت و همراه مقدمه‌ای چاپ کرد و در سال 1303 یک کتاب کوچک به نام انسان و حیوان چاپ کرد و سه سال بعد کتاب فواید گیاهخواری او در برلن منتشر شد.

در سال 1305 به همراه اولین گروه دانش آموزان به خارج راهی بلژیک شد. داستان مرگ در مجله ایرانشهر که در آلمان چاپ می‌شد، منتشر شد. او که از تحصیل در بلژیک ناراضی بود قصد عزیمت به اروپا را کرد در اسفند 1305 با سختی فراوان تغییر رشته داد و راهی پاریس شد. در سال 1307 بود مه در رودخانه مارن فرانسه دست به خودکشی زد که ناموفق بود. نمایشنامه پروین دختر ساسان و کتاب زنده به گور و داستان کوتاه مادلن در همین سال نوشته شد.

در سال 1309 به ایران بازگشت و با مسعود فرزاد، بزرگ علوی و مجتبی مینوی آشنا و گروه ربعه را تشکیل دادند. شش سال بعد یعنی در سال 1315 به هند رفت و در همان سال کارنامه

 اردشیر بابکان را ترجمه کرد. در همان هند بود که مشهورترین اثرش بوف کور را نوشت و در سال 1316 دوباره به ایران بازگشت. در سال در بین سالهای 1320 تا 1325 شگ ولگرد، حاجی آقا و ولنگاری را چاپ کرد. در سال 1326 توپ مرواری را نوشت که تا پس از مرگش انتشار نیافت و سرانجام در آذر ماه همان سال دوباره راهی فرانسه شد و در 19 فروردین 1330 با گاز خودکشی کرد.

نیما یوشیج

علی اسفندیاری که به نیما یوشیج معروف است در 31 آبان 1376 در یکی از روستاهای مازندران به نام یوش دیده به جهان گشود. به او «پدر شعر نو فارسی» می گویند. در واقع این نیما بود که بنیانگذار شعر نوین فارسی بود در حالیکه قبل از او شمه‌هایی از این تغییر و نوگرایی دیده می‌شود.

مثنوی قصه رنگ پریده که در سال 1300 سروده شده است اولین اثر منظوم نیما است که به سبک قدما گفته شده است. اما آنچه در ماندگاری نیما بیش از همه تاثیرگذار بوده است مجموعه مشهور «افسانه» است که در واقع انقلابی در فضای شعر آن روزگار بود. نیما در این مجموعه کاملاً به نوگرایی دست زده وبه نحوی به جنگ با سنت‌ها رفته است.

نیما در واقع بنیانگذار نوعی از شعر بود که تا زمان او کسی شهامت پرداخت بی پروایانه به آن را نداشت و پس از او خیلی از شاعران این نوع شعر را تکامل بخشیدند و راه نیما را ادامه دادند.

«روجا» نام کتابی است چاپ شده که در برگیرنده اشعار مازندرانی نیما است.

چیزی که در اشعار نیما از هر چیز دیگری بیشتر به چشم می‌آید نقش عناصر طبیعی و بیان رمزگونه و نمادین آنها است که نیما با استادی هر چه تمامتر به آن پرداخته است.

نیما یوشیج که از مشاهیر ادبی معاصر ایران است، سرانجام در پی سرمای شدید یوش به ذات الریه گرفتار شد و برای معالجه به تهران آمد و در 13 دی 1338 درگذشت.

افسانه، آب در خوابگه مورچگان، حرف‌های همسایه، شعر چیست، روجا، قصه رنگ پریده و ای شب از برجسته‌ترین و مهمترین آثار نیما یوشیج‌اند.

بزرگ علوی

نام کامل این نویسنده، سیاستمدار، روزنامه نگار و استاد زبان و ادبیات فارسی شهیر ایرانی سید مجتبی آقا بزرگ علوی است. بزرگ علوی در 13 بهمن 1283 در تهران زاده شد. او به مانند صادق هدایت از پیشگامان داستان نویسی نوین در ادبیات معاصر ایران است و از تاثیرگذارترین مشاهیر ادبی معاصر ایران است. در سال 1300 اولین داستانش به نام «سرباز سربی» را نوشت. از دوران بچگی با محمد علی فریور آشنا و همکلاس بود و دوستی دیرینه‌ای با او داشت. در سال 1310 پس از یک سال که ب آلمان رفته بود به ایران بازگشت و با صادق هدایت آشنا شد. همانطور که خودش می‌گوید آشنایی با هدایت در او تأثیر زیادی گذاشته است.

در همان سال 1310 در تهران به همراه هدایت، مجتبی مینوی و مسعود فرزاد گروه ربعه تشکیل دادند. در سال 1313 اولین مجموعه داستانش به نام «چمدان» را چاپ کرد. از سال 1316 تا 1320 را در زندان قصر به جرم پیروی از کمونیسم و همراهی با گروه پنجاه و سه نفر، زندانی بود. خودش می‌گوید که دنبال سیاست رفتن و زندانی شدنش یکی از دلایلی بوده که نتوانسته به نویسندگی بپردازد. همچنین از او به عنوان بنیانگذار ادبیات داستانی زندان در تاریخ ادبیات معاصر ایران یاد می‌شود

در سال 1320 پس از رهایی از زندان به حزب توده ایران پیوست و یکی از بنیانگذاران این حزب به شمار می‌رود.

در سال 1330«پنجاه و سه نفر» را منتشر کرد و اما شاهکار خود یعنی «چشم‌هایش» را نوشت. این کتاب در زمره

 برجسته‌ترین آثار ادبیات داستانی در روزگار معاصر به شمار می‌رود. اما در سال 32 که تازه به اروپا رفته بود به خودش بلیه ای رخ داد. کودتای 28 مرداد. و ناچار در آلمان شرقی ماندگار شد و در دانشگاه هومبولت به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت. و این دوری از وطن 27 سال به طول انجامید.

بزرگ علوی مدتی پس از انقلاب 57 به ایران بازگشت و طولی نکشید که دوباره راهی آلمان شرقی شد و سرانجام در تاریخ 28 بهمن 1375 در برلن درگذشت.

بزرگ علوی در زمره نویسندگان ایرانی است که به طور پر رنگ در مسائل سیاسی نقش داشته است و خودش می‌گوید که از رفتن در این راه چیزی عایدش نشده است. اما چیزی در آثارش به چشم می‌خورد روح ظلم ستیزی و بیان مشکلات مردم است.

به غیر چشمهایش که شاهکار بزرگ علوی محسوب می‌شود، چمدان، 53 نفر، گیله مرد و ورق پاره‌های زندان از برجسته‌ترین آثار او هستند.

جلال آل احمد

 

جلال آل احمد نویسنده، مترجم، روشنفکر و سوسیالیست ایرانی یازدهم آذر 1302 در تهران به دنیا آمد. او که از مشاهیر ادبی معاصر ایران است در خانواده‌ای مذهبی که پدرش سید احمد طالقانی که روحانی بود دیده به جهان گشود. او اصالتاً اهل شهرستان طالقان بود.

پس از گذراندن دوران دبستان پدرش اجازه ادامه تحصیل به او را نداد. در دوران کودکی به شدت تحت تأثیر تعلیمات مذهبی خانواده‌اش بود. در بیست سالگی با اصرار پدر راهی نجف شد تا درس طلبگی بیاموزد. ولی پس از سه ماه که در نجف بود به تهران بازگشت و به گفته خیلی‌ها پس از بازگشت نسبت به خیلی از احکام شیعیان دچار تردید شده بود.

وی پس از مدتی از طرف پدر از خانه طرد شد. پس از آن در سال 1321 وارد دانشسرای عالی تهران شد و در رشته ادبیات و زبان فارسی مشغول تحصیل شد. و تحصیلش در این رشته را تا مقطع دکتری ادامه داد اما در اواخر این دوره از ادامه تحصیل صرف نظر کرد. در همین دوران اولین مجموعه داستان خود به نام «دید و بازدید» را منتشر کرد.

آل احمد نثری ویژه، موجز و تأثیر گذار دارد که مورد تقلید خیلی از نویسندگان پس از او شد.

در سال 1326 از رنجی که می‌بریم را چاپ کرد. در همان سال بود که از حزب توده کناره گیری کرد. و در واقع از رنجی که می‌بریم سرگذشت سرخوردگی‌هایش از این حزب را نشان می‌دهد. در سال 1327 مجموعه داستان سه تار را چاپ کرد.

همسر او سیمین دانشور است که خود نویسنده و مترجم مشهور ادبیات معاصر ایران است که برجسته‌ترین کتابش سووشون است که داستانی پر کشش و تاثیرگذار است و بارها چاپ و تجدید چاپ شده است. ازدواج آنها در سال 1329 رخ داد که پدر جلال مخالف جدی آن بود.

وی در قضیه ملی شدن نفت و پدید آمدن جبهه ملی از محمد مصدق طرفداری کرد. و در سال 1337 کتاب سرگذشت کندوها و مدیر مدرسه را چاپ کرد. و در سال 1340 داستان بلند نون و القلم را منتشر و دو سال بعد سنگی بر گوری را نوشت که در سال 1360 به چاپ رسید. آل احمد داستان بلند نفرین زمین را دو سال قبل از مرگش یعنی در سال 1346 چاپ کرد.

همچنین او کتاب‌های بیگانه و سوء تفاهم از کامو، کرگدن از اوژن یونسکو، دست‌های آلوده از ژان پل سارتر و قمار باز از داستایوفسکی را ترجمه کرده است.

 آل احمد آر موسسان و دبیران اصلی کانون نویسندگان ایران بود که در سال 1347 شکل گرفت.

جلال آل احمد سرانجام در 18 شهریور سال 1348 در اسالم گیلان درگذشت.

احمد شاملو

احمد شاملو شاعر، مترجم، روزنامه نگار و فیلمساز ایرانی و از مهمترین مشاهیر ادبی معاصر ایران است که در 21 آذر 1304 در تهران متولد شد. شاملو به دلیل شغل پدرش تحصیلات نامرتبی داشت. در سال 1322 زندانی شد. او بنیانگذار شعر سپید که به شعر شاملویی نیز شهرت دارد، است. در واقع عمده شهرت او به خاطر اشعار و نوآوری‌اش در زمینه شعر است که تأثیر فراوانی بر شاعران پس از خود داشت. در سال 1325 طی ملاقاتی با نیما یوشیج آشنا شد و به شعر نیمایی روی آورد. بسیاری از آثار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.

احمد شاملو همچنین در حوزه سینما و فیلمنامه نویسی فعال بود و فیلمنامه هایش توسط سینماگرانی چون ایرج قادری و ناصر ملک مطیعی کارگردانی شده است.

شاملو از مشاهیر ادبی معاصر و برجسته است که تاکنون دوستداران و مخالفان خود را داشته است. برخی به خاطر موضع گیری‌هایش در مورد شاهنامه و فردوسی به او تاختند و سنگ قبرش چندین بار مورد حمله قرار گرفته است. شاملو از دبیران و اولین اعضای کانون نویسندگان ایران بوده است.

احمد شاملو سرانجام در دوم مرداد 1379 درگذشت.

کتابها و مجموعه اشعار برجسته او عبارتند از: هوای تازه، آیدا در اینه، همچون کوچه‌ای بی انتها و مجموعه کتاب کوچه

 

مهدی اخوان ثالث

مهدی اخوان ثالث متخلص به م. امید شاعر و موسیقی پژوه ایرانی و از مشاهیر ادبی معاصر ایران است. او در 10 اسفند 1307 در مشهد به دنیا آمده است. اخوان از ادامه دهندگان شعر نیمایی بود و خیلی‌ها او را بهترین و برجسته‌ترین شاعر نیمایی در ادبیات معاصر ایران می‌دانند.

اخوان هم شعر به سبک قدما را عالی می‌گفته و هم شعر نو را. او با فرهنگ و تاریخ ایران پیش از اسلام کاملاً آشنا بوده و این آشنایی در اشعارش هم مشهود است. از شاهنامه بسیار تأثیر پذیرفته و گواهش کتاب شعری به نام آخر شاهنامه است.

لحن او در اشعارش غالباً حماسی و موضوع بسیاری از اشعارش اجتماعی است. او با صلابت شعر می‌گفته و کاملاً با شعر سنتی ایران آشنا بوده است. همچنین مهدی اخوان ثالث در موسیقی هم دستی بر آتش داشته و خودش نوازنده تار بوده است.

مهدی اخوان ثالث سرانجام در 4 شهریور 1369 در تهران چشم از جهان فرو بست. آرامگاه او بنا بر وصیت خودش در جوار حضرت فردوسی در توس است.

مجموعه اشعار زمستان، ارغنون، آخر شاهنامه و در حیاط کوچک پاییز در زندان از برجسته‌ترین آثار او هستند. ■