آشنایی با برندگان جایزه نوبل ادبیات سال 1991 «نادین گوردیمر»؛ «مائده مرتضوی»/ اختصاصی چوک

چاپ ایمیل تاریخ انتشار: 19 مهر 1395

نادین گوردیمر، نویسنده و فعال سیاسی اهل آفریقای جنوبی است که در سال ۱۹۹۱ برنده جایزه نوبل شد. این نویسنده که یکی از چهره‌های سرشناس ادبیات جهان علیه آپارتاید بود. در سال 1923 به دنیا آمد. از نوجوانی آغاز به نوشتن کرد. در میانه جنگ جهانی دوم، بیست ساله شد و زمانی که آپارتاید به طور رسمی در آفریقای جنوبی برپا شد، 25 ساله بود.

تناقضات موجود برای نویسنده جوان و هوشیاری مانند او بسیار آزاردهنده بودند. از یک سو جنگی که در نبرد با نژادپرستی نازی‌ها انجام می‌گرفت و از سوی دیگر نظامی نژادپرستانه در آفریقای جنوبی اعمال قدرت می‌کرد.

نخستین رمان او، روزهای فریبنده (1953)، قلمروی جستجو را تا انتهای مسیر زندگی‌اش مشخص ساخت. تقابل میان زندگی شخصی و سیاسی و چگونگی تاثیرگذاری فشارهای بیرونی بر زندگی شخصی افراد. دو اثر از مهمترین و پیچیده‌ترین آثارش، دختر برگر (1979) و مردم جولای (1981)، را نیز در دهه ششم زندگی‌اش به نگارش درآورد؛ زمانی که تجربه سال‌ها مبارزه با آپارتاید را داشت و همانگونه که انتظارش را داشت هر دو این کتاب‌ها توسط دولت آپارتاید ممنوع شدند.

دیگر فهمیده بود که راه حل روشن و قاطعی برای بی عدالتی‌هایی که طی قرن‌ها ریشه دوانده وجود ندارد: زخم‌ها عمیق‌اند و دستیابی گروهی از مردم به آزادی سیاسی به معنای خوشبختی همگان نخواهد بود. آن‌ها در نهایت انسانند: انگیزه‌های مختلفی دارند، اعمالشان هم ورای هر ایدئولوژی می‌تواند اشتباه باشد و گرسنگی انگیزه‌ای بسیار قوی و تاثیرگذار بر رفتار انسان‌هاست. از این روست که گوردیمرِ

نویسنده برخوردهایی کاملاً غیراحساساتی دارد و تن به قهرمان پروری نمی‌دهد. درون مایه بیشتر آثار او سوالی است که اورسلاکی لوگویین در داستان مشهور «کسانی که از خبر اُملاس گذشتند» به خوبی مطرح کرده است: «اگر بدانی زندگی زیبایی که از آن لذت می‌بری بر پایه ظلم به مردم بی گناه بنا نهاده شده است، آیا می‌توانی آگاهانه هیچ عکس العملی نشان ندهی؟» پاسخ گوردیمر به این سؤال همواره منفی بود.

گوردیمر جوایز ادبی بسیاری را به خود اختصاص داد که جوایز نوبل و بوکر در رأس آنها قرار دارند اما دستیابی به منزلت هنری تنها یکی از خواسته‌های او بود و مبارزه با بی عدالتی‌های آپارتاید هم به همان اندازه برایش اهمیت داشت.

به رغم تعجب برخی، تمرکز شدید گوردیمر بشر حقوق بر به فمینیسم ختم نشد. با هرگونه تبعیض مخالف بود و نمی‌توانست خود را راضی کند تا برای بهبودی فقط یک گروه از مردم تلاش کند. در نتیجه از پذیرفتن جایزه آرنج که مختص زنان نویسنده بود سر باز زد؛ به عقیده او مردان از این جایزه محروم شده بودند.

آثار گوردیمر نیم قرن از تاریخ پرآشوب آفریقای جنوبی را شرح می‌دهند؛ او سال‌ها با آپارتاید مبارزه کرده بود و زندگی در دوران پساآپارتایدی مایه شگفتی‌اش را فراهم می‌کرد. چند خط آغازین از مشهورترین رمان‌های او را در ادامه می‌خوانید:

مهمان افتخاری (۱۹۷۱). برنده جایزه جیمز تیت بلک:

پرنده‌ای بر پشت بام فریاد زد و او را از خواب بیدار کرد. نیمه روز بود. یک روز گرم، در آفریقا؛ بلافاصله به یاد آورد که کجاست؛ در لحظات بین خواب و بیداری به خانه‌اش در ویلتشایر، که اکنون برف زمستانی بر آن نشسته بود، می‌اندیشید.دختر برگر (۱۹۷۹). برنده جایزه ادبی سیان ای:

در میان افرادی که پشت دیوار زندان منتشر ایستاده بودند، دخترک مدرسه‌ای با اونیفورم قهوه‌ای و زرد بر تن ایستاده بود و فلاسکی قرمز و لحافی سبز رنگ را بغل کرده بود. اتوبوس‌های مخصوصی از آن مسیر عبور می‌کردند و مسافران که به بیرون می‌نگریستند، چشم‌شان به دختر بچه‌ای مدرسه‌ای می‌افتاد.

تصورش را بکن، یک دختربچه مدرسه‌ای: حتماً کسی را داخل زندان دارد. اصلاً این همه آدم که بودند؟ آن‌ها نسبت به چمن‌های شهرداری دور و اطرافشان بی تفاوت بودند و حتی از بالای اتوبوس هم به ملاقات کنندگان زندانیان شباهت نداشتند.

دگرگونی (۱۹۸۷). برنده جایزه انسفیلد-وولف: دختر در میانه راه، نامش را رها کرد و نام جدیدی انتخاب کرد. آدامس می‌جوید و از کنار صخره‌ها عبور می‌کرد؛ از کنار جاده‌هایی که کودکان سیاه پوست دستانشان را تکان می‌دادند؛ تپه‌های پوشیده از علفزار که در افق ناپدید می‌شدند.

حرکت قطار در حال عبور در او ترسی برانگیخت. او نام پم را به همراه کلاه مدرسه‌اش به دور انداخت و خود را هیلا نامید.

آشنایی تصادفی (2002): برنده جایزه نویسندگان کشورهای مشترک المنافع: فهرست نهایی جایزه بوکر:

درندگان گرد طعمه جمع شده‌اند. طعمه ماشین کوچکی است با زن جوان راننده آن. باتری ماشین خراب شده و تاکسی‌ها، ماشین‌ها، مینی بوس ها و موتورسیکلت‌ها از هم سبقت می‌گیرند، به او نزدیک می‌شوند و دشنامش می‌دهند و باعث ایجاد ترافیک بیشتر می‌شوند: راه بیفت. زن گیج نفهم! او دست‌هایش را به نشانه تسلیم بالا می‌برد.

مسائل تبعیض نژادی و آزادی بیان برایش از درجه اول اهمیت برخوردار بودند و او مایل بود تا انرژی سیاسی‌اش را در این زمینه‌ها صرف کند. استعداد او، میزان تعهد او، شجاعت او و خشم او، نزدیک به یک قرن حضوری پرشکوه را برای او رقم زدند. ندایی رسا و دلیر او در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۲ میلادی، خاموش شد.

نادین گوردیمر در مجموع ۱۵ رمان، بیش از ۲۰۰ داستان کوتاه و نوشته‌های پژوهشی بی‌شمار از خود به جای گذاشته است.

رمان‌ها:

روزهای فریبنده (۱۹۵۳)

سرزمین بیگانگان (۱۹۵۸)

فرصتی برای دوست داشتن (۱۹۶۳)

آخرین دنیای بورژوازی (۱۹۶۶)

محافظه کار (۱۹۷۴) برنده مشترکجایزه بوکردر سال ۱۹۷۴

دختربرگر(۱۹۷۹)

خانواده ژوئیه (۱۹۸۱)

یک ورزش طبیعی (طرفدار حفظ منابع طبیعی) (۱۹۸۷)

سرگذشت پسرم (۱۹۹۰)

هیچ‌کس همراهم نیست (۱۹۹۴)