یادداشتی بر مجموعه داستان «دنیا زیادی با ماست» نویسنده «مرضیه معظمی گودرزی»؛ «محمد مستقیم»/ اختصاصی چوک

چاپ ایمیل تاریخ انتشار: 01 فروردين 1395

یادداشتی بر مجموعه داستان «دنیا زیادی با ماست» نویسنده «مرضیه معظمی گودرزی»؛ «محمد مستقیم»

کتاب دنیا زیادی با ماست (نشر افق بی‌پایان) نوشتهٔ مرضیه معظمی گودرزی شامل 13 داستان کوتاه می‌باشد. این مجموعه داستان یک دنیای بی‌ثبات را در عین سردرگمی‌هایش به‌تصویر می‌کشد. احساس و منطق، که همانند دوقطب هم نام یک آهن‌ربا عمل می‌کند را با دیدگاه‌های روانشناختی و فلسفی در هم آمیخته است تا تمایلات سرکوب شده و دنیای درونی فروپاشی شدهٔ فرد را در کنار پرداختن به یک مسئلهٔ اجتماعی نشان دهد. کتاب دارای نثری بسیار روان است که خواننده را از همان ابتدا به درون خود می‌کشاند. این کتاب به گونه‌ای منعکس کنندهٔ هشیاری و خودآگاه فرد می‌باشد و نویسنده میان این دو در برخی از داستان‌ها تمایز قائل شده که تشخیص آن تا حدودی نیاز به دقت و ریزبینی بالایی دارد.

به گفتهٔ دیوید چالمرز (-1966)، هشیاری قرین خودآگاهی است، یعنی آگاهی داشتن از تمام احساسات و ادراک‌هایی که در هرلحظه از زمان روی می‌دهد، درست مثل انسانی که هر روزِ خود را بین حالت خواب و بیداری سپری می‌کند. با توجه به فسلفهٔ زامبی چالمرز، گاهی با دنیایی روبرو می‌شویم که از دیدگاه فیزیکالیته غیرقابل دسترسی و از دیدگاه متافیزیک می‌تواند ممکن باشد و این دنیایی است غیرقابل تشخیص از جهانِ ما که بطور همسان یا پیوسته آن را دریافت می‌کنیم و فاقد یک تجربهٔ خودآگاه است.

در این کتاب، با انسان‌هایی روبرو هستیم که از اهداف و دنیای درونی خود بازمانده‌اند و از دنیای دورنی خودشان با اینکه نسبتن شناخت دارند اما از کیفیت‌های چگونگی آن آگاه نیستند، به طور مثال، از عشق و منطق در مرحله‌ای سطحی بازمانده‌اند (تصور کنید که در خانه نشسته‌اید اما بیرون از آن خانه، شی‌ای لاستیکی آتش گرفته و از آن دودی بلند می‌شود، شما دود را می‌شناسید اما از کیفیت آن هنگامی متوجه می‌شوید که آنجا حضور داشته باشید یعنی باید در معرض تجربهٔ مستقیم قرار بگیرید). همچنین در این کتاب، رابطهٔ هنر (نقاشی، نوازندگی، بیشتر نقش زن و هنر) با نقش فردی و اجتماعی برخی از شخصیت‌ها نشان داده‌شده است.

کتاب شاید در نگاه اول بخواهد ذهن خواننده را به دلیل سادگی و گیرایی نثر گمراه کند، اما نویسنده در کمال ایجاز و روایتی عامه‌پسند، تفکرات و دیدگاه خود نسبت به واقعیت را در آن نهادینه کرده و به هیچ‌گونه از نمادپردازی هم دریغ نکرده‌است. در بیشتر داستان‌ها، نویسنده ما را به داخل ذهن شخصیت‌ها می‌کشاند و سعی دارد تا تقابل میان دنیای درونی و دنیای بیرونی آن‌ها را نشان دهد، دنیایی که فرد بطور همزمان جزئی از آن و موازی با آن عمل می‌کند، در اصل منظورم نسبیت است. بنظرم نویسنده با نوشتن این کتاب خوانندهٔ خود را مدل مرد باتلاقی دونالد دیویدسون (2003-1917) در نظر گرفته است، یعنی خواننده را درون باتلاق ذهن شخصیت‌ها می‌کشاند، او را با صاعقه هدف قرار می‌دهد و هنگامی که داستان تمام می‌شود او با شخصیت اصلی یکی شده است اما وقتی که سعی می‌کند شخصیت را بفهمد نمی‌تواند، در واقع خواننده چیزی را مخالف شخصیت‌ها دیده‌است، اما در شناخت و آگاهی پیدا کردن از آن‌ها ناتوان است، یعنی اینکه معنی، تنها در ذهن نهفته نیست، بلکه برای فهم هرگونه گفتار و رفتار، تاریخ اتفاقی گوینده نیز مورد نیاز است. با در دسترس نبودن این تاریخچه یا پیش زمینه، نویسنده خواننده را مدل مرد باتلاقی درنظر گرفته است، این عدم وجود پیش‌زمینه می‌تواند نمود این باشد که نویسنده در اصل ذهنی را برای خواننده قائل نمی‌شود (یا اینکه تفکرات و گفتارهای او فاقد معنی است و به چیزی ارجاع پیدا نمی‌کند، پس فردیت و خودآگاه ثابتی برای او درنظر می‌گیرد) تا او را به سمت این‌همانی با شخصیت‌های داستان بکشاند.

درنظر دارم تا برای رساندن مفهوم نسبیت و تبیین مرز بین دنیای درونی و بیرونی صحبت‌های پایانی‌ام را با آزمایش فکری گربهٔ شرودینگر (1961-1887) در حوزهٔ فیزیک کوانتوم شرح بدهم، باید در نظر داشت که با توجه به این آزمایش همه چیز پنجاه پنجاه است، پس شخصیت‌ها بطور همزمان هم مرده‌اند و هم زنده، اما زمانی می‌شود از این پارادوکس رهایی پیدا کرد که نویسنده به ما نشان بدهد که چنین است یا خیر، حال اگر بخواهیم چنین موضوعی را به مسائل روزمره گسترش دهیم باید بگوییم که چنین نتیجه‌ای در تناقض با عقل و منطق است. در نتیجه، می‌توان گفت که نویسنده درصدد آن بوده است تا با قرار دادن ماهرانهٔ این پارادوکس‌ها در مسیر حقیقت، عدم ارتباط یا تعامل میان تجربهٔ مستقیم دنیای شخصیت‌ها و محیط پیرامونشان را به خوبی ارائه دهد و ذهن خواننده را نیز در این فرآیند داخل کند.