تحلیلی بر فیلم «برفراز آشیانه فاخته» کارگردان «میلوش فورمن»؛ «فرنوش رضایی درجی»/ اختصاصی چوک

چاپ ایمیل تاریخ انتشار: 02 فروردين 1395

تحلیلی بر فیلم «برفراز آشیانه فاخته» کارگردان «میلوش فورمن»؛ «فرنوش رضایی درجی»

فیلمنامه نویسان: لارنس هابن، بو گلدمن، بر اساس رمانی به همین نام نوشته کن کیسی، فیلمبرداران:هاسکل وسکلر، بیل باتلر، تدوین: شلدون کاهن، لینزی کلینگمن، موسیقی: جک نیتزش

بازیگران: جک نیکسون (مک مورفی)، لوئیس فلچر (پرستارراچد)، ویل سامپسون (رئیس برامدن)، ویلیام ردفیلد (هاردینگ)، بیل دوریف (بیلی ببیت)، 133 دقیقه

محصول 1973 آمریکا

تحلیل فیلم

این فیلم داستان انسان‌هایی است که به جرم جنون به اسارت کشیده شده‌اند. درحقیقت این آسایشگاه نمادی ازجامعه امروز می‌باشد. جامعه ای که درچنگال مدرنیته اسیر شده است وهرلحظه بیشتراز پیش درباتلاقی به نام مدرنیزم فرو می‌رود.

درصحنه‌ی ابتدای اثرکه بیماران را در حال خوردن دارو می‌بینیم شاهد این نکته هستیم که آن‌ها از خود اختیاری ندارند ودر دستان سیستم حاکم تبدیل به موجوداتی منفعل گردیده‌اند.

پرستار راچد به عنوان سرپرست این مکان با اعمال نظم خشک و بی انعطاف از افراد تنها اوبژه هایی دردستان خود

می‌سازد تاهمیشه دربرابر شیوه‌های فاشیستی وی تسلیم باشند. میشل فوکو فیلسوف پساساختارگرای فرانسوی چنین جامعه ای را جامعه ای زندان گونه می‌داند. جامعه زندان گونه به باور فوکو جامعه ای است که در آن اعضا پیوسته درمعرض مراقبت وتربیت می‌باشند وهمیشه تحت نظارت قرار می‌گیرند.

درحقیقت این افراد درگستره‌ی قدرت اسیر می‌شوند.

لیکن نکته دیگری که عمق فاجعه را بیشتر تر می‌سازد این مسئله ای است که درچنین جامعه ای افراد خود به مراقبینی برای خود ودیگران تبدیل می‌شوند.

درصحنه‌ای که پرستار راچد و بیماران در جلسه درمانی هاردینگ رابه بهانه مشکل زناشویی وخانوادگی‌اش تقریباً محاکمه می‌کنند. کارگردان ونویسندگان اثردر این صحنه جامعه ای توتالی‌تر را به تصویر می‌کشند که درآن هرکس دیگری را زیر ذره بین می‌گذارد و اعضا حتی درخصوصی‌ترین مسائل زندگی یکدیگر دخالت می‌نمایند وهرفرد به مراقبی

برای دیگری تبدیل گردیده. نکته دیگری که اثر به آن می‌پردازد طرح مسئله انقیاد در بشر مدرن می‌باشد. انقیاد به این معنا است که فرد خویش را مقید به قوانین و مقرراتی می‌داند که سیستم بر او اعمال می‌کند. درچنین شرایطی دیگر این خودفرد است که خود را زیر نظارت خویش می‌گیرد.

قدرتی که پرستار راچد بربیماران اعمال می‌کند ماهیتی اینچنین دارد و بیش از آنکه قدرتی بیرونی باشد قدرتی درونی محسوب می‌شود زیرا این خود بیماران هستند که اعتقاد به جنون خویش دارند و خود را دارای اختیار و آزادی نمی‌دانند.

هاردینگ درصحنه‌ای از فیلم به مک مورفی می‌گوید که خود به ماندن دراین آسایشگاه تن سپرده است.

او تن به اسارتی خودخواسته می‌سپارد زیرا درباطن خویش خود را لایق آزادی نمی‌داند.

وی به پرستار راچد اجازه می‌دهد که اورا تحقیرنماید بی‌آنکه ناچار به پذیرش آن باشد. بلکه این خود اوست که خویش را مقید به پذیزش وتحمل تحقیرمی داند. اینچنین است که بیماران خود به عامل سرکوب خود تبدیل می‌شوند.

درصحنه‌ای که پرستار راچد بیلی را تهدید می‌کند که ماجر. ای عشقبازی او با زن فاحشه را به مادربیلی خواهد گقت، بیلی با شنیدن این سخن آنجنان وحشت می‌کند که خود را نابود می‌سازد. در چنین جامعه‌ای حتی خصوصی‌ترین وطبیعی‌ترین حقوق انسان‌ها ازآنها سلب می‌شود.

لویی آلتوسر فیلسوف پساساختار گرای فرانسوی اعتفاد دارد نهادهایی مثل خانوا ده، مدرسه و... نهاد قدرت (ایدئولوژیک) محسوب می‌شوند این نهادها ایدئولوژی خود را بر افراد تحمیل می‌کنند. از منظر آلتوسر ایدئولوژی فرد را به صورت سوژه خطاب می‌کند و مفهومی که آلتوسر از سوژه دارد وجودی مقید، وجودی تسلیم شده به قدرت برتر، و بنابراین محروم شده از هرنوع آزادی، جز آزادی برای تایید انقیاد خود می‌باشد.

از نظر فوکو مجموعه نهادهایی مانند آسایشگاه‌های روانی

ییتیم خانه‌ها، دارلتادیب‌ها، مراکز توانبخشی، مراکز ترک اعتیاد بیماران، به ظاهرفراسوی مرزهای حقوق وجزا قرار دارند اما درحقیقت در قلمرو خود به صورتی غیرمستقیم برافراد نظارت ومراقبت اعمال می‌کنند.

از این رو است که اگر فردی مطابق هنجارهای مطلوب جامعه رفتار نکند، ار سوی جامعه به عنوان فردی ناهنجار به شمار می آیدودر نتیجه به یکی از این نهادها سپرده می‌شود تا در این نهادها یا مطابق این هنجارها آموزش ببیند و یا باقی عمر خویش را در این مکان‌ها سپری نماید.

مک مورفی قهرمان داستان به جرم تجاوز به دختری پانزده ساله به زندان افتاده و این در حالی است که طبق گفته خود وی تجاوزی در کار نبوده بلکه این تنها یک معاشقه بوده است. لیکن به دلیل اینکه سن دختر هنوز به سن قانونی نرسیده این رابطه از منظر قانون تجاوز محسوب می‌شود. مک مورفی اصرار دارد که این خود دختر بوده که اصرار برمعاشقه داشته است. در اینجا نویسندگان سئوالات بسیاری را پیش روی ما قرار می‌دهند.

1-آیا می‌توان گفت که آگاهی یک دختر 17 ساله باآگاهی دختری 18 ساله تفاوت قابل توجهی دارد؟

2-آیا جز این است که قوانین نیز محصول دست بشر می‌باشد؟ ودر واقع قوانین حاصل تصمیماتی است که یک اقلیت برای اکثریت جامعه می‌گیرند، و این تنها یک قرار داد اجتماعی است که جامعه آن راپذیرفته وحال با وجود اینکه دلیل محکمی برای قبول آن در دست نیست به آن پایبند می‌ماند.

اینچنین است که جامعه قوانینی را که خود گذاشته رفته رفته به یک پارادایم (الگوواره) تبدیل می‌کند ودیگرتوان رهایی از آن راندارد.

درصحنه ای از فیلم مک مورفی از پرستار را می‌خواهد که اجازه دهد آن‌ها مسابقه بیسبال را از تلویزیون تماشانمایند.

پرستار راچد به او می‌گوید که این به رای اکثریت بستگی دارد، لیکن زمانیکه زمانیکه اکثر بیمارانی که قادر به تصمیم گیری هستند رای به دیدن مسابقه می‌دهند، پرستار به بهانه اینکه هنوز اکثریت رای راندارند رای گیری راباطل اعلام می‌کند، و این در حالی است که دیگر بیماران حتی قادر به اندیشیدن نیستند. درواقع پرستار راچد دموکراسی را آن گونه که مطلوب خویش است تفسیر می‌نماید. لیکن مک مورفی سرتسلیم دربرابر او فرود نمی‌آورد او دربرابر تلوزیون خاموش می‌ایستد ومسابقه بیسبال را به شیوه ای خیالی گزارش می‌کند.

در حقیقت اوبا این کارخود دست به عصیانی دربرابر این سیستم می زند تابه پرستار راچد ثابت کند که او فادرنیست آزادی وی را سلب نماید زیرا مورفی می‌داند انسانیت بشر به عقلانیت وآزادی وی بستگی دارد و زمانی که این دو گوهر ارزشمند را از او بگیرند درحقیقت اورا تبدیل به شئ ساخته‌اند ومورفی نمی‌خواهد به اوبژه ای در دستان پرستار راچد تبدیل شود.

درصحنه‌ی پایانی که مورفی رابه وسیله عمل جراحی که برروی وی انجام داده‌اند تبدیل به موجودی منفعل ساخته‌اند. این رئیس است که را ه اورا ادامه می‌دهد ودر حقیقت هدف مک مورفی که دفاع از آزادی است دروجود رئیس زنده می‌ماند.

درپایان باید گفت فیلم پرواز برفراز آشیانه فاخته اثری درستایش آزادی است. آزادی ای که درجهان مدرن هرروز بیشتر از پیش از آدمی سلب می‌شود بی آنکه او خودش از این نکته آگاه باشد.

نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک

http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html

داستان های حرفه ای ادبیات ایران و جهان را از اینجا دانلود کنید.

http://www.chouk.ir/downlod-dastan.html

دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك و فصلنامه شعر چوک

http://www.chouk.ir/download-mahnameh.html

دانلود نمایش رادیویی داستان چوک

http://www.chouk.ir/ava-va-nama.html

دانلود فرم پیش ثبت‌نام آکادمی داستان نویسی چوک

http://www.chouk.ir/tadris-dastan-nevisi.html

فعاليت هاي روزانه، هفتگي، ماهيانه، فصلي و ساليانه كانون فرهنگي چوك

http://www.chouk.ir/7-jadidtarin-akhbar/398-vakonesh.html