«مرگ، از پنجره‌ی بسته به من می‌نگرد

زندگی از دم در

قصد رفتن دارد»

سی و چهار پنج سال پیش بود که برای اولین بار به‌طور زنده با نویسنده‌ها و شاعرها چهره به چهره و روبه‌رو آشنا می‌شدم با توصیه چندتایی از دوستان تصمیم گرفتیم برای شب‌های شعر کانون برویم که خبرش را یکی از معلم‌های مدرسه داده بود. یک وانت گرفتیم و رفتیم برای شب‌های شعر کانون. با چند نفری از دوستان دنیای تازه‌ای کشف کردیم. دنیای نویسنده‌ها. یکی‌شان هم بچه جوادیه بود.

عمران صلاحی. عمران شعر بچه جوادیه را می‌خواند. نویسنده‌ها در شعرهایشان که با مشت گره کرده و صدای بلند می‌خواندند از کارگران و کوره‌پزخانه و فقر می‌گفتند و گردن رژیم می‌انداختند ما کارگرزاده هم که همه را دیده بودیم کیف می‌کردیم. بعدها که پایمان به خیابان مطابق معمول شاهرضا و مشتقات آن باز شد به راسته فروشگاه‌های کتاب آمدیم که از خیابان اردیبهشت شروع می‌شد. تا تقاطع ابوریحان و آناتول فرانس ادامه می‌یافت. واقعاً مانده‌ام که چرا اسم به آن زیبایی را که نماد فرهنگ جهانی بود، عوض کردند. نمایشگاه کتاب هم در بازارچه کتاب برپا می‌شد. هنوز یک سالی به انقلاب مانده بود شاید هم بیشتر. در دبیرستان با کتاب‌های ممنوعه آشنا شده بودیم و مایک هامر و لاوسون سامسون و اسمال در نیویورک ارضامان نمی‌کرد. قاچاقی چمدان بزرگ علوی و غربزدگی آل‌احمد را می‌خواندیم. معمولاً این کتاب‌ها را می‌گذاشتیم لای کتاب فیزیک و زیست‌شناسی و مادرمان قربان‌مان می‌رفت که بچه‌ام چقدر درس می‌خواند. اما خب نمره‌ها که می‌آمد معلوم می‌شد خیلی هم درس نخوانده‌ایم. بعد کتاب‌های جلد سفید بی‌نام و نشان ابتدا به صورت زیرزمینی و کم‌کم به صورت علنی در خیابان به فروش می‌رفت. بعد از ظهر که مدرسه تعطیل می‌شد سوار اتوبوس‌های دوطبقه نازی‌آباد 24‌اسفند می‌شدیم. حسرت به دل ماندیم یک خیابان پیدا کنیم که صاحب‌مرده‌ها به اسم بابا و ننه‌شان نکرده باشند. یا فک و فامیل‌های خارجی‌شان. از آیزنهاور و کندی و روزولت ملکه الیزابت بگیر و جلو تا برسی به لس‌آنجلس تا چرچیل. یکی دو خیابان کوچک هم به اسم ورشو و استالین گذاشته بودند تا سیاست‌های ضد کمونیستی‌شان را ماست‌مالی کنند. نکرده بودند به اسم دو تا نویسنده و شاعر درست و حسابی بگذارند. حالا از وطنی‌های کلاسیک مثل فردوسی و سعدی و ناصرخسرو بگذریم. یک خیابان به اسم نیما و اخوان و هدایت و ایرج میرزا نگذاشته بودند. البته خیابانی به اسم هدایت بود که به صادق‌شان ربط نداشت. میان اسم‌های خارجی هم از اهل ادبیات خبری نبود غیر از آناتول فرانس و ادوارد براون. خب خیابان تولستوی و ویکتور هوگو و چارلز دیکنز بد بود؟ ظاهراً این چشم به بیگانه داشتن از دوره حافظ شیرازی به این طرف شاید هم قبل از آن درد ما بوده. فقط بیگانه‌هایش در دوره‌های مختلف فرق می‌کرده.

گمانم سال 56 یا 57 بود که یک کتاب‌فروشی دنج پیدا کردیم. خیلی خارجی! کتاب آزاد. الان هم هست. این کتاب آزاد توسط دو سه خانم محترم و متشخص هنرمند نقاش که یکی‌شان خانم مریم اتحادیه بود و آقایی خوش‌زبان و متین به اسم امید روحانی اداره می‌شد.که بعدها یکی از بهترین دوستان من شد و الان هم البته هست. عمران را دفعه‌ی بعد که دیدم در همین کتاب آزاد بود با آقایی که اسمش اسلام بود و بعدها فهمیدم اسلام کاظمیه است. در کتاب آزاد هیچ گونه منعی هم برای مراجعین نگذاشته بودند که به تورق کتاب‌ها مشغول شوند. در میان قفسه کتاب‌ها جعبه‌ای گذاشته بودند که کتاب‌های آن رایگان بود. همه هم قابل استفاده. دو سه‌بار با عزیز ترسه و محمدآقازاده آمدیم. همراه با تعدادی از دوستان. کتاب آزاد را من کشف کردم. کولر گازی هم داشتند خنک. ما هم عصرهای تابستان می‌آمدیم و می‌نشستیم کتاب می‌خواندیم. من هم که از اول به زبان خارجی علاقه داشتم و با همان معلومات کم، زور می‌زدم مجلات را بخوانم. گاهی که گیر می‌کردم از خانم اتحادیه می‌پرسیدم. که محبت می‌کردند و از این‌که می‌دیدند جوانی با موهای ژولیده این‌قدر علاقه نشان می‌دهد خوشحال می‌شدند. گاهی وقت‌ها خانم اتحادیه برای خودشان که چای می‌ریختند یکی هم به من می‌دادند. دیگر اطمینان‌شان را