- اول
هر جور که نگاه میکردم حق با آنها بود. آدم نباید دروغ بگوید و گرنه سرش سر خوک میشود. دِین میگذارد گردن آدم. راستش آن اول دلم بد طور هَراش کرد. کم مانده بود رگهای بیرونزده گردنم جِر بخورند. اما زور که بالای سرم آمد از مَنِ زمانه هم که بود نشستم سرجایم. مثل بچه آدم گوشم را دادم به شنفتن.
سرآخر هم پیش پایِ حرف حساب صد منم شد نیممن . یاد حرف عمو تاج ممد افتادم: « حرف حساب رو گوش نگیری سنگ میشی! اِنا. برید سر همین میدون بغل ببینید. دو تا ازهمین آدمها را گذاشتن روی بلندی، یکی این ور یکی اون ور. ده ساله همونجان.» حرفش توی گوشم بود. هر چه بیشتر گفتند عدلتر فهمیدم اصل تقصیر از من و « او » بود. ما توی گوش گاومان خوابیده بودیم و حالا باید از خر شیطون میامدم پایین. خود « او » همیشه میگفت: « از خر شیطون که پیاده شی سوار اسب مرادی! »
باید داستان را برایش بگویم. آدم بیراهی نیست. هر چه هم با قدیمهایش فرق کرده باشد هنوز از من حرف شنوی دارد. من رفیق گرمابه و گلستان این روزهایش هستم. بگذریم که آتش همه مصیبتها از گور همین رفاقت بلند میشود. اما حالا ماندهام چطور شروع کنم؟ با این حال و روزش که نمیداند چطور و از کجا به سرش آوار شده و با آن سر گنده و پر گوشتش که از زور درد دارد وسط دستهایش میچلاند کار سخت است. از سرمای دمدمههای صبح اول بهار منگ و گیج بیدار شد. چشم باز نکرده هراسان و دستپاچه جست زد، هیکل گندهاش را بالا کشید و نشست. طبیعی بود که روحش هم بیخبر باشد که اینجا چه میکند. تا بیاید فکر کند که چی به چیست و سرش سوت بکشد یا نکشد، سردرد گفته بود بگیر که آمدم.
باید روبراهش میکردم. دست نوازشی به سرش کشیدم و گفتم : سلام. میبینی؟ چه صبح خوبی است.
انگشتی به گوشه چشمهایش کشید. راه نور که به چشمانش باز شد امان نداد و تا پس کلهاش دوید. نور هم میتواند حجم سر آدم را پر کند؟ احتمالا باید بشود. چون بعدش آن را محکم میان پنجههای پت و پهنش گرفت. فکر میکردی دارد زور میزند تا چیزهای داخلش پایین بریزد. شاید هم منتظر بود گند و کثافت دملی چرکی از دماغش یا گوشهایش کَش کند و بیرون بریزد. اما مگر کشک است؟
ماجرا را که بشنوید میفهمید چه میگویم. خیالش را بکن، یکی دو ساعتی کُلهم از دنیا و خودت سوا جدایت کنند. انگاری بکنندت توی جعبهای و ببرند جایی که نمیدانی کجاست. تمام راه هم دهان و دماغ و گوشات و همه سوراخهایت را مهر و موم کنند و برایت حرفهای اَلَنترانی بزنند که هیچیاش را نمیفهمی. بعد درش را باز کنند. بیرون بپری که بدوی و تا جایی که میتوانی میدان بگیری و از آنجا دور شوی. اما جای این ببینی که نخیر، روی یک تخت ولو و رهاشده از سرما میلرزی. همین که سرت نترکد باید کلاهت را بیندازی هوا.
سر دلم را گشاد گرفتم تا توانش باشد با حوصله کارم را انجام بدهم. اول باید سرحالش میاوردم و بعد ماجرا را میگفتم. از من حرف شنوی دارد. معلوم است که کار به این راحتی نبود. حیران دور و برش را نگاه میکرد. هر چه بیشتر نگاه انداخت و ورانداز کرد اعصابش سگیتر شد. بوی گلهای لب حوض به دماغش میآمد، گنجشک نری که سر به پی مادهاش داشت را میدید و صدای تراکتوری را که در دور دست هِن هِن میکرد را میشنید اما چیزی از آنها درک نمیکرد. این کم دردی نبود. آنهم برای کسی که گمان میکرد عنقریب کل جهان و مافیها راتوی دستش میگیرد و موم میکند. دلم از سنگ که نبود. برایش میسوخت.میگفتند کارشان شورش و انقلاب و این مدل چیزها نیست ولی من دیدم. دیدم که چطور همه چیز به سرعت بهم ریخت.
منتظر نماندم که جواب سلام مرا بدهد:« دارم فکر میکنم چه خوب که بابا این باغ را نداد برود. یادگار قدیمهاست. خب آب چشمه از قبل خیلی کمتر شده ولی صفایش مانده است. جای تو باشم میرفتم سرجو و آبی به سر وصورتم میزدم. دلت حال میاید. »
روی باسنش به طرف لبه تخت خزید. فلز یخ کرده زیر بارش لق لق کرد. تلو تلو خورد و خودش را کنار جوی کم آب چشمه رساند. لب آب زانوزد. خمید تا جایی که قیافهاش روی آب افتاد. خودش را دید. نزار! با موهای کم پشت، بلند، پیچخورده و بینظم. آب زلال و آرام میرفت. تصویرش با رفتن آب آهسته کش میخوردو ادامه پیدا می کرد. در آن وضع بیخبری از خود فکر کرد که آب برای همیشه دارد او را میبرد. ترس ورش داشت. از دیشب فهمیده بودم که ترس هم میتواند آدم را بردارد و ببرد. تا وقتی که سنجاقک کوچکی آمد و روی آب عدل روی چشمهایش نشست به خودش خیره ماند. به تصویری که فقط کمی آشنا به نظرش میامد . به قدر همان گنجشکها و بوی گل و صدای مبهم دلخراش دور دست. کنار گوشش گفتم : «آب حالت را جا میاورد. » سرش را تا شقیقه داخل آب کرد و نوک بینیاش رسید به ماسه نرم ته جو و با هوس مالیدش به آنها. چهار پنج سالی بود که این آب مثل همیشه میرفت و میرفت اما برای « او » دیگر آن آب روزگار قدیم نبود. آبی که دلش با آن بازی کند و سرخوش شود. فقط آب بود با همان فرمول مندلیفیاش که باید خورد تا بشود فکر کرد.
باغسرای کوچک پای این تپهی دور از روستا خانه پدربزرگش بود. بابامیر که رفته بود با اصرار « او » بود که پدرش نفروخت و نگهش داشت . خانه کاهگلی را کوبیدند و جایش این باغسرای تیرآهنی سر برآورد که « او » اسمش را به قول خودش برای یادآوری گَندهکاریهای آدمیزاد گذاشته بود « گِشتِل» و دوستش میداشت. بعدها کمی حساب این باغ برایش فرق کرد. اما خدا رو شکر که مانده بود سرپا تو این روستای چسبیده به شهر که هر از گاهی که از خانه رفتن ابا میکرد بیاید اینجا. همین دیشب اگر هوس خوابیدن در هوای بهاری باغسرا به سرش نزده بود دلمه چرکی اندرونش چه آماسی میکرد. غدهی ناجور هر چه زودتر نیشتر بخورد زودتر دوا میشود. سرش را که بالا کشید آب از سر و صورتش دوید پایین و از تخت سینه و میان پشتش غلت خورد. لرزید. از آن لرزهای ژوئیسانسی که نیشش را باز کرد: « کاش همینطور ویبره بمانم.» . شکمش صدا کرد: قااار ... قوووور. گفتم: « بریم داخل اتاق. یه لقمه نون بذار دهنت. این بیچاره از دیشب فلاکت میکشه ». به قول قدیمها که میگفتی « دهنت نمیخواد شکمت که میخواد. ». بلند شد . داخل یخچال نیم قالب کره بود و یک کف دست نون سه روز مانده. فعلا کفاف میکرد. چشمش که به آنها افتاد گفت: « خدا برکت بدهد به کارخانهی سازنده اش.» و برشان داشت. تا شکمش کمی رو بیاید باید خاطرهای نه چندان دور را پیش رویش میاوردم و زمینه کار را میچیدم.
-دوم
آن روز در سالن ، یادش بخیر.انگار هزارسال پیش بود، با اعصاب گُهمگسی رفتم به جلسه انجمن ادبی. از آن روزها بود که دنبال خرخرهای برای جویدن میگشتم. موضوع جلسه «گویش عامه » بود. خانم جوانی دستپاچه مشغول خواندن متنی از روی کاغذ جلو چشمش در مورد« تفاوت گویش با زبان» بود. روی صندلی ردیفهای آخر ولو شدم. کف زدن حضار تمام نشده بود که خودم را از گودی صندلی بالا کشیدم و با دستهای پهن شده، روی میز انداختم. اینطور مواقع دوست نداشتم حرف زدن را به کسی بگذارم: « دست دوستمان درد نکند. اما کار از مقاله و متن رد است باور کنید. گویش محلی کجا بوده؟ » دوسه نفر بغلدستیام معلوم بود از عصبیت حرف زدنم که با آن وارفتگی و فضای جمع همخوانی نداشت مات مانده بودند. کار راحتی نبود که از میان آن دیر آمدن، لم دادن بی قید و جملات بیمقدمه بشود فهمید که این حرفها از سرمغز آدمی چیزفهم بیرون میاید یا از آدمی که خودش را نخود هر آشی میکند. روی برگه جلوام تا پنج سانتی کاغذ خم شدم تا یادداشتم را خوب ببینم. « اوووم... اجازه بفرمایید... اینجا حین گوش دادن به متن خانم چیزهایی یادداشت کردم.
مساله اول برافتادن مثل و سرمثل و تمثیل و ایجاز از حرف زدن مردم است. آقا انگار سوار سر به رد مردم دارد. از ده کلمه چارتایش را میجوند. کجا رفت اون سخن گفتن شیرین و پرمغز قدیمیها ؟ با حوصله چیزها را شیرفهم هم میکردند. حرفها لای نون گرم میرفت به خورد طرف. » استاد مصباح رییس جلسه بود. خودش را میجوید. جمله بعدی را بخواهم شروع کنم که « مساله بعد ...» با تاکید و بلند گفت: « این بحث دیگری است. انشاله در جلسات بعد برسیم به این. اجازه بفرمایید مهمان بعدمان مقاله « زبان سرای بودن از هایدگر را شروع کنند تا ...» حرف مصباح را بریدم: « مساله بعد را سریعتر میگم. چشم ... محیط مجازی واویلاست. توی حرف زدن جوونای امروزی محشر کبراست باور کنید. » رو کردم به جوان لاغر اندامی که وسطای میز نشسته بود: « ایناها! مینویسند « س » معنیاش چیه؟ فکرش هم آدم را آزار میدهد. درود و سلام بشود « س » .میگن « بیا بریم بیرون که آره ... » آره! صد تا معنی داره براشون . بریم بیرون بستنی بخوریم. بریم بیرون فلان کار... هر چی از قبل با هم هماهنگ کردند. خب میمیری کامل بگی؟ » جوان بدبخت سرخ شده بود. « حالا شما را مثال زدم. چون جلو چشم بودی اشاره کردم. دیروز دارم شارژر میخرم فروشنده میگه گارانتی مادام داره. ماداااام؟ مادااااالعمر منظورش بود. والله فاجعه است. » مصباح انگار فهمیده بود دستبردار نیستم. لحنش آرامتر شد: « خب بله هست این مسائل . متاسفانه مربوط به سایش زبان است. به عبارت دیگر دیرینگی زبان. » لبخند زد : « هدیهای دیگر از تکنولوژی و مدرنیته! ». بساطم را جمع کردم. « بله و متاسفانه »ای گفتم و زیر چشمان متعجب از سالن بیرون زدم.
یادآوری این خاطره برایش لازم بود. از اعتقاداتش دور شده بود و حالا بعد آن ماجرای شب قبل که نمیدانم اسمش را بگذارم شورش یا انقلاب یا توافق اعضای یک مجموعه، باید هوش و حواس قلع و قمع شدهاش را به او برمیگرداندم و همه چیز را میگفتم. باید همراهمان میشد . این قسمت آخر زیاد دلواپسی نداشت. رگ خوابش دست من است. اصلا فکر و هوشش منم. وقتش بود که میگفتم:
-سوم
ساعت حدود ده شب بود. در باغ را به زحمت باز کردی و تلوخوران آمدی تو. از سر شب در آن نشست مثلا روشنفکری ادبی آت و آشغالی نبود که به آن خندق بلا بالا نکرده باشی . ریههای بخت برگشته هم بینصیب نبودند. هر چه میگذشت کج و کنجول تر میشدم و تاب برمیداشتم . آخر سر هم تا نیمه تعطیلم نکردی به فکر آمدن نیفتادی. چه خوب که تصمیم گرفتیم بیاییم این گوشه دنج. اگر آن دو سه شکلات له و مچاله شدهی ته جیب لبهبرگشتهی کتت نبود رسیدنمان به وسط حیاط امکان نداشت. روی سنگفرش سرد دراز به دراز شدی و دستهایت را روی سینه جمع کردی و خودت را وسط خودت چلاندی. من بیدار بودم . باید هر جور که میشد هوشیارمیماندم. صداها و زمزمهها از وسط راه بلند شده بود. شستم خبردار شد امشب بز در آغُل قدیم نیست. هنوز چشمهایت بیاید از خواب گرم شود صدایی از جایی که نفهمیدم بلند شد: « اینطوری نمیشود. خشتمان از هَرَه به در شده بس که دستدست کردیم. تا کی صبر؟ باید تبر به ریشه زد و گرنه درست بشو نیست » صدا میخواست که قاطع باشد ولی خَش درماندگیاش به آن گند میزد. « بله » ، « راهی دیگر نیست.» « باید الان که گُه و مغزش قاطی هم است کاری کرد.» ، « به خودش بیاید شروع میکند به قلدری.» های هووی ، بگیر ، ببند و ببر توی همه وجودت به راه افتاد. آمدم مثل دفعات قبل مساله را رتق و فتق کنم. نجنبیده صدای « قلب » بلند شد: « چه اشاره خوب و بجایی. این کلمه « ریشه » به دهن آدم حرف میگذارد. اما ریشه نه دوستان . کار دست « ساقه » است. » همه ساکت ماندند برای ادامه. قلب چشم و چراغ همهشان است. شکمت قارقار کرد. بادی داد و سرت سبک شد. قلب هم انگار روشنتر شده بود. صدایش جَلیتر شد : « کار را باید او شروع کند. اول باید دست آن سلولهای خاکستری پرافاده را که آن بالا توی لُبهایش جا خوش کرده را کوتاه کرد تا بشود تصمیمی گرفت.» روی حرفش با من بود. تا بیایم بجنبم ساقه دست به کار شده بود. کلاهش را کج روی سرش گذاشت و با همه توان مشغول شد. فکر میکردی چگوارا است میان آن کوهستان غرب کوبا وقتی میخواست راه ارتشیها به دهقانان مستاصل را ببرد. دقیق ، جدی و پرشور. سیم بود که قطع میکرد و نورون که فیششان را از جایی میکشید و به جایی میزد یا سرشان را میتاباند که به هم وصل نباشند. منظورم ساقه مغزت است. معلوم است که نمیدانی که اصلا کجای بدنت هست چه رسد که به یادش باشی. همسایه من است . همانی که همیشه بین من و تو و دست و لنگ و دهن و چه میدانم همه سوراخ سمبههایت پیغام میبرد و میاورد. هیچ وقت فکرش را هم نمیکردیم کارمان بیافتد دستش. ولی افتاده بود. حین کار نمیدانم از کدام سوراخش درآورد و زمزمه میکرد : « به چوپانی کلاهِ ر کج گذاروم ... خدا کنه رِمِهی میشِ ه بیاروم ...» و من تنها و بریده از همه باید شاهد این طغیان میبودم.
این چند سال فقط حرف مفت بود که تویم چپانده بودی. از پدیده بیگبنگ تا گرمایش زمین و آخرین تحولات اوکراین و چه میدانم فلسفه تاریخ هگل. آنقدر که همسایه دیوار به دیوارم را یادم شده بود و حالا کار و زندگی من و تو دست او بود. راهها قطع شد و بعد همه نشستند به شور. « زبان » شد سخنگو و مجری برنامه و همه را به خط کرد که حرفهایشان را بزنند. نوبت اول خب معلوم است که به « دل » میرسید . همان قلب خودمان. اول نامنظم تپید و تند و بعد خود را جمع و جور کرد و منظم شد .گفت: « اینی که الان جسد شده دائما مَنایی مردم را نمیکرد؟ ببینید چطور سرش آمد. به همه ایراد داشت. «دارن گَپ و گفت و رسم و رسم و رسوم قدیم ندیمها رو بر فنا میدن. اینطور میکنن ، چنین میگن. » حالا بفرمایید. جد و آباد خدا بیامرزش از پَتِ موی رو بدنشون هم حسابی داشتند. ایشون چی؟ یاد ما نیست که هیچ ، به چپش هم نمیگیرد. زمانی به حرف هم که بود من همه چیزش بودم . « دلم نمیکشد .» ، « دلم هوایی شده »، چه میدانم خیلی فراوان از این چیزها، مثل پدرمادرانش . اما جدیدا حرفش شده : اضطراب دارم و هوس کردم، کوفت شدم ، مرگمه ... » اشک از « چشم » شره کرد و با آب بینی و دهان قاطی شد. من را پای خرم نشانده بودند. صُم و بُکم. مگر حرفهای چشم بیراه بود؟ « از کی « چشمش به کاری آب نخورده » است؟ جای این چیزها منم منماش به هواست. کلهم کائنات شده خود خودش. » چشم که خون گریست و حرفش را تمام کرد پای چپت خودش را ولو کرد روی راستی و گفت: « مکه دست و پا کم بودند تو حرفاش ؟ نه کم بود؟ « دست و پا گم میشدند. دست دهنده بود ، پا میلغزید ، دست با دل همراه میشد و به چیزی نمیرفت.» خودش را به آن یکی پا که گویا خواب رفته بود کشید : « گاهی هم پایش میامد که بگوید « پای رفتنی » نیست. همین دیشب با چه مصیبتی کشیدیمش از زمین سرد روی تخت؟ امروز که بیدار شود میگوید خر ما به چند ؟ بخدا اگر یادش باشد. خودش را باد میکند که مغزم عجب تر و تمیزکار کرد. توی اون وضع خراب دیشب تونستم خودم راجمع و کوت کنم. اگه نگفت! حالا می ببینید. » حرفهایشان را گفتند. شاکی بودند که به قول امروزیها خودت برای خودت شدهای یک کل فارغ از جز! همه حرفها حساب بود. انگار گاهی باید به زور مردم را نشاند که حرف حساب به کلهشان برود و گرنه کسی خودش داوطلب بشو نیست. « شکم » هم گفت از وقتهایی که به چیزی حسابش میکردی و « دهان » از زمانهایی که نمیخواست و شکم میخواست و تو درکش میکردی. جای حرف نزدهای نماند.
چه داشتم در جواب بیمهری تو و خودم به آنها بگویم؟ هیچ! الا شرمندگی! قبول کردم و قرار شد دوباره به تو پسام بدهند و من گلههایشان را برایت بگویم . حالا سیم و پیچها وصل میشود بقیهاش با تو و من است. این خواب تو خواهد بود. رویای صادقت. و یک چیز دیگر، انتظار نداشته باش که بنشینم پای تو و باز برای ساکت کردنشان نقشه بکشم. از این به بعد من یکی آنها هم یکی.
-چهارم
انقلاب محصولش را میدهد:
« او » دستی به سر و وضع خودش کشید. خودش را در آینه نگاه کرد. تصویرش حالا ثابت بود و از او فرار نمیکرد. رودررو! خواب شب قبل را چند بار و باز هم و باز هم مرور کرد .از باغ بیرون زد. خودش را به خانه رساند،اتاق خودش. دفتری برداشت. روی صفحه اولش نوشت: « گردآوری اصطلاحات و گویش عامه! »
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ