داستان «حقيقت يا واقعيت؟»/ مهدی باطنی

چاپ ایمیل تاریخ انتشار: 02 آذر 1390

مهدي باطني

باید گفت که اساسا داستان در یک دست از نظر شکلی و در دست دیگر از حیث محتوی ای به ترتیب مرتبط است با واقعیت - آنچه در ظاهر به ذهن متبادر می شود - از یک جهت، و حقیقت - آنچه پس پشت پرده ی پندار نهان است – از سوی دیگر، حال آنکه فلسفه ی قابل اعتماد فقط در محیطی می تواند زیست کند که بی گمان از حقیقت شکل گرفته است.

اگر نگاهی تاریخی به این موضوع داشته باشیم در خواهیم یافت که داستان و شعر داستان گونه از بدو پیدایش، روزنه ای بوده برای آنکه از مجرای آن، فلسفه بتواند خودش را با واقعیت پیوند بزند.

فلسفه و به تیع آن نگاه فلسفی به هستی، نوعی نگرش است که در طول آن به مرور – با درگیر شدن ذهن و سطوح مختلف آگاهی – فاصله ای بین حقیقت و واقعیت شکل خواهد گرفت.

در طول این مسیر ذهن با توجه به پتانسیل های درونی اش در حال کنکاش و درک هستی است تا بتواند به حض درونی که همانا پیوند با لایتناهی است دست یابد. این امر مستلزم برداشتن پیوندها میان ذهن با واقعیت و جهان پیرامون است.

در این راستا و با گذشت زمان، ذهن موفق به قطع روابطش با واقعیت شده و با کنار زدن پرده های پندار و پس پشت گذاردن فراز و نشیب های بسیار، نایل به درک حقیقت موجود در هستی می شود.

انسانی که حالا حقیقت را بدون حجاب در یافته، دو راه پیش رو دارد:

1- اینکه لذت حاصل را همچون گوهری در درون نگاه داشته و به تنهایی و در خلوت شیره ی شراب گونه‌ی آن را بنوشد.

2- دیگر اینکه او سعی در بیان آنچه پس از کند و کاو بسیار دریافته است – حقیقت از زاویه ی دید او - کند.

در هر دو حال او ستودنی است.

- آن که راه اول را برگزیده نیاز به ابزاری ندارد، که او قصد استفاده از ابزار را ندارد. او راهی برگزیده که می توان زندگی شاعرانه اش نامید. راهی حاوی خلسه های متمادی، درک و دریافت حقیقت واحد در اشکالی متفاوت، لذت خنکای هوایی ناب، گزاردن و گذر کردن از آنچه با اوست و با او نیست، شاعرانه هایی لطیف که در او می آمیزند. و آنجا آتش است و جان.

او موضوع صحبت ما در این گفتار نیست که او حرف هایی برای نگفتن دارد. – و حرف هایی هست برای نگفتن، و سرمایه ی اهورایی هر کسی به اندازه ی حرف هایی است که برای نگفتن دارد. (دکتر علی شریعتی)

- و اما آن دیگری که راه دوم را بر می گزیند. او مشتاق گفتن و عیان کردن است.در صحرای خشک و بی آب وهم او حقیقت را دریافته است. حال ظرفی می خواهد که از این مایه ی حیات برگیرد و راه بیافتد. در راه هستند آنهایی که جویای حقیقتند. او جهان سوزی است که قصد کرده مایه ای مفهومی را به کلام آورد و در واژه ها – قرارداد هایی برای بیان برداشت ها – جای دهد.

او می خواهد نشدنی را ممکن کند. قصدش گفتن حقیقتی است که هیچ اشتراکی با واقعیت ندارد و بدلیل این ضیق متوسل به ابزاری می شود بنام داستان و بهتر از هر کسی می داند که این مرکب معلق ملون چه توانایی هایی در خود نهان دارد.

داستان در نگاه اول و با توجه به شکل و قالبش محیطی را برای مخاطب ایجاد می کند که در واقعیت لمس کرده است. این محیط شامل تمامی فضاهایی است که انسان در خواب و بیداری تجربه کرده است و حتی تخیل، احساس، عقل و منطق را در بر می گیرد. داستان با توجه به ارتباطی که با واقعیت دارد مخاطب را درگیر می کند و در طی این فرآیند ذهن او شرطی می شود.

در این جایگاه بدلیل برداشت های مشترک، فضایی از اعتماد بین مخاطب و داستان بوجود می آید. پس در این مرحله نویسنده ی داستان موفق به اعتماد سازی در کالبد فکری – احساسی مخاطب شده اند.

بعد از جلب اعتماد مخاطب، داستان محتوی خود را که همانا فلسفه – حقیقت مستتر تشکیل دهنده ی - آن است بتدریج در زیر لایه ی فضای معتمد تزریق می کند.

نتیجه آنکه نویسنده ی داستان، فلسفه ی خود را بطور خودآگاه و با استفاده از فرآیند داستان به خورد ناخودآگاه مخاطب می دهد و موفق می شود مفهومی را که هیچ اشتراکی با واقعیت ندارد – حقیقت – در واژگان جای دهد.

در تاریخ، معمولا فیلسوف هایی که خواسته اند حقیقت – هر انسانی حقیقت را از منظر نظر خود تعریف می کند. حقیقت تعریف واحدی ندارد اما موجودیت آن انکار ناپذیر است – را به واژه بکشند از داستان به عنوان ابزاری بسیار مفید و ارزنده سود جسته اند هر چند گاه لایه های از احساس شاعرانه را لاجرم به آن افزوده اند.

در پایان باید خاطر نشان کرد که، انسان آگاهی که به درک بی واسطه از حقیقت نایل شده است، در هر صورت قابل ستایش است، زیرا او مسیر سخت و طاقت فرسایی را طی نموده و حال در جایگاه نه چندان قابل درکی برای دیگر ره پویان قرار دارد.

و "حقیقت ساده است، آن را جددی بگیریم."

نوشته : مهدی باطنی

ایمیل :

وب سایت: divinity.persianblog.com

شبکه تلگرام کانون فرهنگی چوک

telegram.me/chookasosiation

نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک

www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html

دانلود فصلنامه پژوهشی شعر چوک

www.chouk.ir/downlod-faslnameh.html

دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك و فصلنامه شعر چوک

www.chouk.ir/download-mahnameh.html