ابر توده و اجتماع ذرات بخار آب مخلوط با ذرات و قطرات بسیار ریز آب معلق در جو است که بیشتر به باران مبدل می‌گردد. از نظر نمادین ابر وجوه مختلفی را در بر می‌گیرد که اصیل‌ترین آنها در ارتباط با طبیعتِ مخلوط و غیر مشخص آن است. ابر را وسیله به جامه درآمدن خداوند و مظهریت نیز دانسته‌اند.

 قرآن کریم مظهر الله را به صورت سایه یک ابر ذکر می‌کند. بنابر تفسیر عرفانی، ابرها پرده نازکی هستند که دو طبقه عالم را از هم جدا می‌کنند.

 در باور مردم ابر مأمور است که جانب دریا برود و خود را از آب پر کند و برای باریدن راهی آسمان شود. ناخدا با شمشیری بر لب دریاست که اگر ابر بخواهد بیش از حد لازم آب بردارد با شمشیر بر پوز او می‌زند و او را وادار می‌کند که برخیزد. اگر ابر بیش از حد لازم آب بردارد جهان از باران به سیل می‌نشیند و ویران می‌شود. و ایلامی‌ها معتقدند دود آتش به آسمان می‌رود و ابر می‌شود و چون از حرارت آتش تشنه است به جانب دریا می‌رود و آب می‌نوشد و آن را به زمین می‌باراند.

رنگ ابرها

ابر سفید و هوای سرد در زمستان برف آور است لرستانی‌ها باور دارند اگر آسمان با ابر سفید پوشیده شود، هوا هم سرد باشد و باد بوزد برف خواهد بارید. و اگر آسمان پوشیده از تکه‌های کوچک ابر سفید شبیه به پشم گوسفندان یا لکه‌های ابر خاکستری با نقش "قزل مگسی" یا ابرهای واخیده (تکه تکه و از هم جدا شده) باشد در تابستان علامت باد و در زمستان علامت برف است.

در چین باستان ابرهای سفید یا رنگین روی تلی از قربانیان رستگار فرود می‌آمدند و قبور جاودانگان را که سوار بر ابرها در آسمان می‌راندند بالا می‌بردند. به خصوص ابرهای سرخ علامتی مبارک بود و از حدیثی راجع به لائودسو ریشه گرفته بود. راهبان افسانه‌ای هونگ‌ها سوار بر ابری معجزه‌گر به رنگ زرد یا سیاه که رنگ طبقات کیهانی است، از صومعه شعله ور جائولین می‌گریزند. این علامات کافی است تا امپراطور هوانگ دی به برکت ابرها همه چیز را نظم دهد.

ظاهر شدن ابر قرمز در آسمان نشانه بارندگی است. و اگر هنگام صبح آسمان به رنگ قرمز دیده شود عصر باران خواهد بارید. و اگر صبح ابر قرمزی در هوا باشد می گویند شب می‌بارد ولی اگر شب ابر قرمز دیده شود، می‌گویند معلوم نیست چه وقت می‌بارد.

و قرمز بودن ابرها هنگام غروب آفتاب نشانه آن است که صبح روز بعد آفتابی خواهد بود. هرچند ابر قرمز باران زاست اما اگر هنگام غروب کرانه آسمان سرخ رنگ باشد، می‌گویند فردا آفتابی است. ابر سیاه ابر رگبارهای تند است؛ چند دقیقه می‌بارد و بند می‌آید و هوا صاف می‌شود.

وجود ابرهای سیاه در سمت قبله نیز نشانه باران است. اگرچه ابر سیاه رگبار می‌آورد و زود می‌ایستد، ابر خاکستری بارانش ریز است و پشت بند دارد، وقتی بگیرد به این زودی بند نمی‌آید. وقتی آسمان با ابری خاکی رنگ پوشانده شود برف خواهد بارید.

سوختن ابرها

اگر انبوه ابرها از طرف قبله کم شوند و به اصطلاح بسوزند و پراکنده شوند بارندگی قطع می‌شود. برخی می‌گویند اگر هنگام غروب ابرها بسوزند صبح باران خواهد بارید و اگر ابرها صبح بسوزند باران نمی‌بارد. حال آنکه شیرازی‌ها معتقدند اگر عصر ابر بسوزد، نشانه نیامدن باران است، اگر صبح بسوزد، نشانه آمدن باران است. بیرجندی‌ها نیز عقیده دارند، ابری که صبح بسوزد شب می‌بارد.

ابر و زمان

کلاردشتی‌ها باور دارند که اگر اول هر ماه قمری هوا صاف یا ابری باشد، تا آخر ماه هوا تقریباً وضع اول را دارد. و نیز ابر روزهای چهارشنبه باران زا نیست زود پراکنده می‌شود. اما اگر روز جمعه ابرها آسمان را بپوشانند و روز شنبه، چه ببارد چه نبارد، پراکنده نشوند دیگر خدا می‌داند چه هنگام خواهند رفت.

ابری که پیش یا پس از غروب آفتاب پیدا شود، علامت تأخیر باران است و چنین ابری باران ندارد. اما برخی عقیده دارند اگر آسمان در سمت قبله گرفته و پر ابر باشد یا هنگام غروب، در دو طرف خورشید لکه دیده شود، نشانه بارندگی است.

اگر هنگام غروب آفتاب، ابر و غبار سه رنگی به رنگ رنگین کمان، دور خورشید یا کنار آن دیده شود، باران خواهد بارید.

حرکت و حالات ابرها

اگر هنگام وزش باد شرقی ابرهای نزدیک به زمین در جهت مخالف باد حرکت کنند هوا خراب خواهد شد. اگر ابرها به سرعت به جنوب حرکت کنند باران خواهد بارید. اما وقتی که

توده ابرها از سمت جنوب راهی شمال باشند، می گویند ابر دارد به طرف دریا می‌رود و فردا آفتاب است. در نیمه شب که هاله‌ای از ابر دور ماه دیده می‌شود، اگر آن هاله دور باشد باران نزدیک است و اگر نزدیک ماه باشد باران دور است. اگر دور تا دور ماه را ابر بگیرد و ماه نمایان باشد، می‌گویند "ماه آغل بسته و بارون میاد".

حال اگر ابری رقیق روی آسمان را بپوشاند اما ستارگان را بتوان دید، می‌گویند ستاره خلط آب است، ابر رقیق را به آب تشبیه می‌کنند و ستارگان را به خلط آب، در چنین زمانی ابرها فشرده و غلیظ خواهد شد و باران خواهد بارید. نیز در زمان بارندگی اگر یک شب ابرها کنار بروند و آسمان صاف پدیدار گردد، می‌گویند دلت را خوش مکن هوای خوش شب، کولاک صبح فرداست. ابرها اگر منظم و زیبا قرار گیرند، می گویند "آسمان آرا کرده" یعنی آسمان آرایش کرده و یکی از بزرگان می‌میرد و روحش به بالا می‌رود. و نیز این باور هست که اگر ابر در آسمان به هیئت شتری درآید آن سال وبا خواهد آمد. ■

از کتاب باورهای عامیانه مردم ایران دکتر ذوالفقاری