نام رمان: دام‌گستران یا انتقام‌خواهان مزدک

نویسنده: میرزا عبدالحسین صنعتی زاده (1352-1275 ه.ش)، سال خلق اثر: 1299

ابتدا لازم به ذکر است که آثار صنعتی‌زاده، در زمینه‌ی تاریخ ادبیات قدری با ابهام رو به رو است. فریدون آدمیت با استنداد به برخی شواهد تاریخی، دامگستران و مانی نقاش را منسوب به صنعتی زاده می‌داند. وی با اشاره به اینکه پدر میرزا عبدالحسین، منشی میرزا آقاخان کرمانی در استانبول بوده و پس از قتل میرزا آقاخان و هنگام بازگشت به تهران مقداری از نوشته‌های وی را با خود به تهران می‌آورد، و نیز با توجه به سن کم عبدالحسین در زمان تالیف کتاب بر این عقیده است که صنعتی زاده هم یا بخشی از کتاب میرزا آقاخان را اقتباس کرده است. با وجود تمام این توضیحات ماخالسکی (شرق شناس لهستانی)، صنعتی‌زاده را "پدر رمان تاریخی ایران" نام نهاده و ذوق و قریحه و قدرت توصیف وی را برتر از سایر نویسندگان آن دوران می‌داند. همچنین از آثار او به عنوان تالیفاتی مناسب دوران بحرانیِ آغاز قرن بیستم یاد می‌کند.

موضوع این رمان، حمله‌ی اعراب مسلمان به ایران و سقوط سلسله‌ی ساسانی است و نویسنده بر آن است تا برافتادن دولت یزدگرد را به انتقامی تاریخی تعبیر کند که به سبب کشتار مزدکیان روی داده است. این تعبیر از ورای داستانی پرحادثه و دسیسه‌های عاشقانه و سیاسی سر برمی‌آورد. رمان در دو جلد نوشته شده است که جلد اول آن از نظر انسجام داستانی و قدرت نثر به جلد دوم برتری دارد.

خلاصه‌ی داستان: یزدگرد که از کشته شدن چند تن از پادشاهان ساسانی دچار هراس گردیده خوابگاهی با درهای مخفی می‌سازد که در آن بی‌تشویش بیاساید و این کار را به چهار برادر بنا، پسران مردی که بیست سال به تهمت پیروی از آیین مزدک به زندان افتاده است، واگذار می‌کند و پس از پایان کار به پاداش زحمات آنان به دست خویش هر یک را به نوشیدن جامی از شراب سلطنتی سرافراز می‌کند. شراب زهرآلود است. سه تن از برادران جان می‌دهند و یکی جان سالم به در می‌برد و می‌گریزد و سوگند می‌خورد که انتقام برادران و سایر مزدکیان را بگیرد. از این به بعد تمام حوادث داستان پیرامون نقشه‌ها و کوشش‌های برادر چهارم دور می‌زند.

کتاب انتقام خواهان مزدک، تنها تابلویی از انحطاط اخلاقی و سیاسی دولت ساسانی نیست؛ بلکه نویسنده بدینوسیله می‌خواهد مردم را متوجه مخاطرات داخلی و خارجی‌ای کند که در هنگام سقوط سلسله‌ی قاجار ایران را تهدید می‌کند و بی شباهت به دوران ساسانی نیست.

ادوارد براون در کتاب تاریخ ادبی ایران به این نکته اشاره دارد که: دام گستران در کلیات عبارات خیلی شبیه به رمان عشق و سلطنت است اما اغلاط تاریخی و عتیقه‌شناسی بسیار دارد. مثلاً در صفحه‌ی 10 نقش بهرام گور را بیان کرده و گوید: "در تحت آن تصویر به خط میخی نوشته بود."

نان رمان: تهران مخوف

نویسنده: مشفق کاظمی (۱۲۸۱-۱۳۵۶ ه.ش) سال خلق اثر: 1303

این رمان در سال 1301 به صورت پاورقی در روزنامه‌ی ستاره‌ی ایران و در سال 1303 به شکل کتاب منتشر شد. این اثر تصویری روشن از آشفتگی‌ها و بی بند و باری‌های اخلاقی در سال‌های پس از انقلاب مشروطه است. اما توجه نویسنده عمدتاً معطوف به وضع نامطلوب و حقارت‌آمیز زنان است. پس از انتشار این کتاب، پاورقی‌نویسان دیگر دست به نوشتن رمان‌هایی با همین مضمون زدند. بنابراین مشفق کاظمی را می‌توان آغازگر نگارش رمان اجتماعی در ایران دانست.

خلاصه‌ی داستان:

فرخ پسر یکی از درباریان قاجار که در انقلاب مشروطه مال و مکنت خود را از دست داده، عاشق دخترعمه‌ی خود مهین است. پدر مهین می‌خواهد از طریق زد و بند به وکالت مجلس برسد و در این راه حتی دخترش را هم قربانی می‌کند. او قصد دارد مهین را به سیاوش میرزا فرزند یکی از شاهزاده‌ها به زنی بدهد. نویسنده خواننده را همراه سیاوش به شیره‌کش خانه‌ها و روسپی خانه‌ها می‌برد و با سرگذشت فواحش آشنا می‌کند. فرخ مهین را در راه تهران-قم می‌رباید و به شمیران می‌برد. صبح روز بعد ژاندارم‌ها آنها را پیدا می‌کنند. مهین را با خود می‌برند و فرخ را به تبعیدگاه می‌فرستند. جلد اول رمان در اینجا به پایان می‌رسد.

جلد دوم تهران مخوف "یادگار یک شب" نام دارد. در این جلد فرخ سرگذشت خود را شرح می‌دهد: به کمک چند روستایی از تبعیدگاه می‌گریزد. مدتی به کشاورزی مشغول می‌شود و سپس به باکو و عشق آباد می‌رود. با وقوع انقلاب اکتبر در روسیه، جمعی از ایرانیان مقیم باکو قصد می‌کنند تا شعله‌ی این انقلاب را به ایران بکشند. فرخ به آنان می‌پیوندد و به صورت یکی از کودتاگران اسفند 1299 به ایران می‌آید. کودتا آغاز می‌شود و جمعی از رجال و خیانتکاران دستگاه‌های دولتی دستگیر و روانه‌ی محبس می‌شوند. فرخ با اجازه‌ای که از فرمانده‌ی کل قوا دارد، پدر و شوهر مهین را شخصاً دستگیر و روانه‌ی زندان می‌کند. اما دیری نمی‌پاید که کودتا شکست می‌خورد و محبوسین آزاد می‌شوند. فرخ هم چاره‌ای نمی‌بیند جز این که با عفت (دختری که او را از روسپی‌خانه نجات داده بود و اینک فرزند او و مهین را بزرگ می‌کرد)، ازدواج کند و زندگی آرامی را برای آنها فراهم آورد.

نویسنده‌ی تهران مخوف بیش از اسلاف خود با تکنیک رمان‌نویسی اروپا آشنایی دارد و مطالب را طوری بیان می‌کند که خواننده را به مطالعه‌ی آن راغب کند. سبک نگارش استادانه نیست و انحراف از قواعد دستوری و ضعف انشا در آن به چشم می‌خورد.■

منابع:

از صبا تا نیما- یحیی آرین پور

پیدایش رمان فارسی- کریستف بالایی

سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی- حسن میرعابدینی

صد سال داستان نویسی- حسن میرعابدینی

تاریخ ادبی ایران- ادوارد براون

---

 

نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک

http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html

داستان های حرفه ای ادبیات ایران و جهان را از اینجا دانلود کنید.

http://www.chouk.ir/downlod-dastan.html

دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك و فصلنامه شعر چوک

http://www.chouk.ir/download-mahnameh.html

دانلود نمایش رادیویی داستان چوک

http://www.chouk.ir/ava-va-nama.html

دانلود فرم ثبت‌نام آکادمی داستان نویسی چوک

http://www.chouk.ir/tadris-dastan-nevisi.html

فعاليت هاي روزانه، هفتگي، ماهيانه، فصلي و ساليانه كانون فرهنگي چوك

http://www.chouk.ir/7-jadidtarin-akhbar/398-vakonesh.html

بانک هنرمندان چوک صحفه ای برای معرفی شما هنرمندان

http://www.chouk.ir/honarmandan.html

شبکه تلگرام کانون فرهنگی چوک

https://telegram.me/chookasosiation

اینستاگرام کانون فرهنگی چوک

http://instagram.com/kanonefarhangiechook

بخش ارتباط با ما برای ارسال اثر

http://www.chouk.ir/ertebat-ba-ma.html