هرتسن؛ نويسنده‌ای كه برای اصلاح اجتماع می‌نوشت
نشست معرفی و بررسی كتاب «مقصر كیست؟» و جایگاه نویسنده آن، آلكساندر هرتسن، در ادبیات روسیه، دیروز 29 شهریور، با حضور آبتین گلكار، مترجم فارسی این اثر در مركز فرهنگی شهر كتاب برگزار شد. در این جلسه، شخصیت هرتسن به عنوان یک نویسنده و مصلح اجتماعی، بررسی شد
هرتسن یكی از مطرح‌ترین نویسندگان دوره خود است كه بیشتر به عنوان مصلح اجتماعی شناخته می‌شود. نویسنده‌ای كه ساختار نویسندگی‌اش در قرن نوزدهم مورد توجه قرار نگرفت، اما بسیاری به نگاه متفاوت او به مسایل، توجهی خاص نشان دادند.
در این جلسه، مترجم كتاب، در مورد زندگی هرتسن و تلاش‌های او برای اصلاح جامعه زمان خود سخن گفت و توضیحاتی درباره این كتاب ارایه داد.
در ابتدای این نشست، مجید تیموری، مجری برنامه، به معرفی دکتر آبتین گلکار، مترجم و استاد رشته زبان و ادبیات روسی دانشگاه تربیت مدرس پرداخت و برخی از آثاری را كه از سوي وي در ایران ترجمه و منتشر شده معرفی کرد. «آقای نویسنده و جنجال بر سر آپارتمان دولتی»، «نفوس مرده»، « طالع نحس»، «عروسی» و آثار دیگری در زمینه ادبیات، كودك و معماری از آثاری هستند كه با ترجمه گلكار، روانه بازار كتاب شده است.
آبتین گلکار، مترجم کتاب، در ابتدای صحبت‌هایش، بخشی از زندگی این نویسنده را چنین توصیف کرد: هرتسن گرچه برای ایرانیان ناشناخته است، ولی یکی از کسانی است که در شکل‌گیری رئالیسم روسی نقش پررنگی را ایفا کرد.
وی افزود: کتاب «تبعیدیان سودایی» ترجمه خشایار دیهیمی، به زندگی هرتسن می‌پردازد و چند سال پیش، در ایران منتشر شده است. چند مقاله هم از وی چاپ شده ولی «مقصر کیست؟» را می‌توان اولین کتابی دانست که به قلم این نویسنده روانه بازار كتاب ایران شده است.
وی سپس به جایگاه ادبی این نویسنده پرداخت و از دوران کودکی وی و چگونگی شکل‌گیری ذهنیات و آرمان‌هایش سخن گفت. هرتسن که در سال 1812 و هم زمان با جنگ‌های روسیه و فرانسه و حمله ناپلئون به دنیا آمد، از این جنگ و شرایط آن زمان، تاثیر فراوان پذیرفت. جنگی که به گفته گلکار، ارزش فرهنگی زیادی هم داشت.
گلکار در این مورد توضيح داد: بعد از فرار نیروهای فرانسوی، ارتش روسیه که اغلب از اشراف‌زادگان بودند، به دنبال آن‌ها رفتند و با ورود به اروپا، به عقب‌ماندگی خود پی بردند. اشراف‌زادگانی که با بازگشت به روسیه، در پی اصلاحات، به این نتیجه رسیدند که نحوه حکومت تزارها، دلیل اصلی مشکلات آن‌ها است. امری که سال‌ها بعد به قیام «دسامبریست‌ها» منتهی شد.
قیامی كه گرچه با هدف تاثیر و تغییر اجتماعی شکل گرفت و كمی بعد سرکوب شد، اما تاثیر اجتماعی و فرهنگی‌اش تا دهه‌ها ادامه داشت.
به اعتقاد گلکار «مقصر کیست؟» که نخستین بار در نشریه «معاصر» منتشر شد مطرح ترین اثر ادبی هرتسن است. وی در این‌باره گفت: هرتسن بعد از مرگ پدرش، با ارثیه‌ای که از او به دست آورد، به استقلال مالی رسید و بعد از مرگ همسر، فرزند و مادرش زندگی متفاوتی را در پیش گرفت. او گاهنامه‌ای با نام «ستاره قطبی» منتشر کرد که با الهام از انقلاب «دسامبریست‌ها»، هدفش را انتشار مطالبی قرار داد که به دلیل سانسور، امکان چاپ قانونی در روسیه را نداشتند. امری که باعث یادآوری دوباره تلاش‌های اعضای این جنبش شد.
گلکار، در ادامه افزود: از آن‌جا که «ستاره قطبی» سالی یک یا دوبار بیشتر منتشر نمی‌شد، هرتسن نشریه‌ای دیگر به نام «ناقوس» را تاسیس کرد که به تناوب، به صورت گاهنامه و کمی بعد در قالب هفته‌نامه‌ای پرتیراژ منتشر می‌شد.
مترجم کتاب «مقصر کیست؟» بعد از شرح مختصری از زندگی هرتسن، به نقد و تشریح این کتاب پرداخت و آن را اثری داستانی، بدون خط سیری مستقیم دانست. گلکار درباره این کتاب افزود: در «مقصر کیست؟» نویسنده بارها از خط سیر اصلی داستان فاصله می‌گیرد و با ورود هر شخصیت جدید، چندین صفحه از زندگی او می‌نویسد و بعد از وقفه‌ای طولانی، به موضوع اصلی باز می‌گردد.
گلکار بر این باور است که مخاطب از خواندن حاشیه‌های داستان خسته نمی‌شود، زیرا حوادث اصلی در همین ماجراهای فرعی است، به گفته او هرتسن از طریق روایت زندگی همین افراد، انسان‌هایی را نشان می‌دهد که در طول زمان دچار انحطاط شده‌اند و چرایی این اتفاق را نیز برای مخاطب روشن می‌كند.
به اعتقاد بسیاری از منتقدان، هرتسن در واقع یک مصلح اجتماعی است نه یک داستان‌نویس. گلکار در همین راستا معتقد است دخالت دادن شرایط اجتماعی، یکی از دلایل اصلی شکل گرفتن این رمان بوده؛ عاملی که سبب «تیپ‌سازی» در آثار این نویسنده نیز شده است.
مترجم کتاب با بیان اینکه مهمترین تیپ شخصیتی در ادبیات روسیه به «آدم زیادی» معروف است، ویژگی‌های این نوع شخصیت را مهربانی، شور و انرژی، ذهنی مملو از افکار متعالی، شیوایی کلام و تحصیلات بالا دانست. انسان‌هایی با ویژگی‌های مثبت فراوان که در مرحله عمل، هیچ کاری بلد نیستند و همواره با شکست روبه‌رو می‌شوند.
گلکار معتقد است شخصیت اصلی داستان «مقصر کیست؟» نمونه یکی از همین «آدم‌های زیادی» است. فردی که تنها ناکامی نصیبش می‌شود. این مترجم درباره شخصیت‌پردازی‌های این داستان افزود: البته هرتسن تمام تقصیرها را گردن جامعه نمی‌اندازد و در مقاطعی ضعف‌های شخصیت‌هایش را نیز نشان می‌دهد.
وی بعد از خواندن قطعاتی از نوشته‌های هرتسن، به طنز در کلام او اشاره کرد و آن را سلاح مبارزه این نویسنده دانست. گلکار معتقد است: هرتسن با سلاح طنز، پوچی طبقه اشراف را به تمسخر می‌گیرد و همین جنبه نوشته‌های او، باعث شده منتقدان و مخالفان زیادی برای هرتس به وجود بیاید.
گلکار در بخشی از برنامه گفت: کتاب «گذشته‌ها و اندیشه‌ها» نیز از آثار بسیار مهم هرتسن است که از خاطرات صرف فراتر می‌رود و در چهار جلد، تاریخ حیات اجتماعی و سیاسی روسیه و اروپا را به تصویر می‌کشد.
در پایان برنامه نیز، آبتین گلكار به سوالات حضار در جلسه پاسخ داد.
هرتسن آثاری چون «مقصر کیست؟»، «زاغچه دزد»، «دکتر کروپوف» و «گذشته و اندیشه‌ها» در پرونده ادبی خود دارد و به تازگی کتاب «مقصر کیست؟» او به قلم آبتین گلکار به فارسی ترجمه و از سوی انتشارات هرمس روانه بازار كتاب ایران شده است.
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ