"رئالیسم جادویی سبک پیچیده ی است که با وهم وجادوسروکاردارد اما گاهی درآن رنگی ازاکسپسرسیونیسم وسورئالیسم نیزدیده می شود اما تفاوت ریالیسم جادویی با سوریالیسم که هرچند مشابهت های دارند دراین است که فضاهای پرازرمزورازریالیسم جادویی هرگزبرحیطه تخیل وفانتزی وارد نمی شود.

بعضی ازمنتقدان به این آثاراصطلاح داستان شگرف داده اند که برای طبقه بندی آثارمشخص ازداستان کوتاه ورمان وضد رمان به کارمی رود. درآنها نویسنده آگاهانه شکل های ماهرانه واستادانه داستان درداستان را با کیفیت پذیرفتنی ودرحد انتظارخواننده به کارمی برند. یعنی به عوض اینکه خواننده را درفضای قراردادی وسنتی داستان های کهن قراردهند، آنهارا درفضای پرپیچ وخم وغامضی می کشانند . این تخطی ازازروش های گوناگون پیشین داستان نویسی درزمینه ی موضوع، شکل، سبک وتوانایی زمانی آمیخته به هم صورت می گیرد. دراین نوع داستان ها مطالب خیالی ووهمی – علمی و تمثیلی، نمادین وسوریالیستی ومافوق طبیعی واسطوره ی وکابوس واربه گونه ی تفکیک ناپذیرومبالغه آمیز ارایه می گردد طوریکه تفاوت های قراردادی آنچه جدی است یا غیرجدی، مخفوف است یا تفریحی، تراژیک است یا کمیدیک ، مانوس است یا غیرعادی، مبهم وتیره می شوند.

درونمایه اصلی آثارریالیسم جادویی بیشترخشونت های سیاسی، فقر، ظلم، ودکتاتوری، تبعیض نژادی جستجوی هویت ملی است. اگراستفاده درست ازامکانات ریالیسم جادویی را نداشته باشیم به زوروضرب بخواهیم دراین حوزه قلم بزنیم، ناکام می شویم . اروپایی ها خود شان مبتکراین جریان بودند اما استفاده درست امریکای لاتین، باعث شد تا امروزوقتی صحبت ازریالیسم جادویی می شود، گارسیا مارکزودواوفووآستوریاس وآلنده به یاد مان بیاید نه یک نویسنده ی اززاد گاه اصلی ریالیسم جادویی.

      گابریل گارسیا مارکز:

گارسیامارکزمعروفترین داستان نویس آمریکای لاتین وشاید سراسردنیا است. مارکز درآثارخود، دنیای خیال پرداز وغوغامندی با حوادث وشخصیت ها واسطوره های ویژه ی خود آفریده است وخواننده گان بی شماری را به این دنیای خیال انگیزوشاعرانه جذب ودعوت کرده است.

 به نظربعضی منتقدین ادبی دردودهه ی اخیرکانون خلاقیت وداستان نویسی ازمراکزفرانسوی، ایتالوی، وانگلیسی زبان، به قلمرو زبان هسپانوی خاصتا درامریکای لاتین تغییرمکان نموده است. یک ازدلایل برجسته اثبات این نظر، بی تردید آثارگارسیا مارکزبه ویژه کتاب صد سال تنهایی وپاییزپدرسالاراست.

صد سال تنهایی:

تاریخچه دهکده ی خیالی موسوم به "ماکوندو" ازآغازتولد ودوره معصومیت تا ایام فساد وویرانی ها این دهکده به دورازدست رس بود. جهانیان محیط پرازصلح وصفاوعدالت است اما ورود خادمیان استثمارو فقروفساد وجنگ وآشوب همه چیزرا به ویرانی وزوال می کشاند. این همه البته درآینده ازخیال وواقعیت بیان می شود. مارکزبا نوشتن کتاب صد سال تنهایی دراروپا وکشورهای امریکای لاتین به عنوان شاه کاری ازادبیات امروز شناخته شد وشهرت عالم گیریافت. " جفری ولف" منتقد معروف مجله نیوزیک درباره رمان صد سال تنهایی می نویسد: «کتابی است که مدت ها بین ما خواهد ماند منحصربه فرد است وسراپا جادوومعجزه است.» (4)

توصیف صریح چیزهای شگفت انگیزوغیرعادی ویژگی هنرگارسیا دررمان صد سال تنهایی است اگر خشنودی بسیاردرخواننده به وجود می آورد، درواقع سیلان خیال ووهم با هم می آمیزد. این درهم آمیختگی رویا وواقعیت، خرافه وسیاست تمثیل پرباروپرمعنی یی ازتاریخ ذلت بارمردم آمریکای لاتین دانسته می شود.

گارسیا مارکززمانها را به هم آمیخته ازگذشته های دوربه گذشته های نزدیک وازگذشته های نزدیک به حال ازحال به زمانهای بی نشان حرکت کرده ونظم وترتیب زمانی حوادث را به هم زده است. وظیفه ی خواننده این است که نظم زمان حوادث را درجریان توضیحات، نقل وقول ها وتمثیل ها ونمادهای خود بازآفرینی کند. که این رضایت خوانندگان بسیاری را به وجود می آورد ویکی ازموفقیت های کتاب صد سال تنهایی دردنیا نیزهمین مساله است.

  مارکزکشف کرده است که می توان داستان را به این دوگانگی فکر، واقیت وجادو رعایت کرد طوریکه نه تنها ضرب آهنگ (ریتم) رمان آشفته نشود بلکه صورت بکروتازه ی رمان را ازیکنواختی رمان های قراردادی متمایزکند. به همین سبب می بینیم که واقعیت های تاریخی، سیاسی واجتماعی درذهن اوبانیروی پنهانی سحروجادو، وتمثیل درهم می آمیزد ومفاهیم واقعی درکناررویا وجادو عرضه می شود وخواننده را شگفت زده وگیج می کند. آ نچه درداستان اتفاق می افتد به تدریج مورد پذیرش خواننده قرارمی گیرد.دراین رمان مرده ها هرگزنمی میرند وبه زندگی بازمی گردند. مثلا بزرگ خانواده "بؤندیا" که راوی داستان "صد سال تنهایی" نیزاست بارهامی میرند وزنده می شوند خواننده به یاد مرگ دوستان ونزدیکان خود می افتد که دررویا ها وخاطره هایش زنده اند اگرچه مرده اند زندگی خود را درخواب های اوادامه می دهند وخاطر ه ها واعمالشان درزندگی اوتاثیرمی گزارند.

     دراین گونه داستان ها گاه حوادث درعین واقع بودن جنبه ی اسطوره ی پیدا می کند؛ مثلا درشهرکه حدود پنج سال پیاپی باران می بارد واین باریدن را می توان امرواقعی شمرد درعین حال این باران ها یاد آوری باران های اساطیری کتاب مقدس یعنی همان طوفان نوح است. می تواند جنبه ی تمثیلی پیداکند  وهم جنبه ی واقعی داشته باشد وهم بسیارپیش آمده که آدم ازمرگ عزیزانش پیشاپیش خبرشده است ومادران مرگ فرزندان خود را پیش ازپیش حس کرده اند. مثال دیگر اینکه مادرزندگی خود دیدیم یاشنیدیم اشخاصی راکه روزگاربا آنها یاری کرده وبخت واقبال به آنها سازگاری نموده وبه ثروت ومال ومنال بی حد وحصری رسیده اند. دررمان "صد صد سال تنهایی" نیزبه شخصی برمی خوریم که حیوانات اومرتب زادوولد می کند واورا به مال وثروت بسیارمی رساند وهمچنین دررمان "پاییزپدرسالار" آمریکایی هادریای کنار قصرریس جمهوررامی خرند وبسته بندی می کنند وباخودمی برند. درواقع اگرهمه موارد دریایی را استخراج کنند، ماهی ها وجانورهای گران قمت آنها راصادرکنند ورقم آن رابکشند،ازدریا چه می ماند؟ جزآب مانند زمین فقیروسترون وپرگرد وخاک. اینجاست که درکنارواقعیت جنبه ی تمثیلی ونمادین آن نشسته وبه آن صورت شگفت انگیزوجادویی داده است. همین ویژگی آثارمارکزاست که اورا شهیرعالم وآثاراورا ازرمان های قراردادی متمایزکرده است.

پاییزپدرسالار:

این کتاب سرگذشت ریس جمهوری است خشن، خود کامه وپرقدرت که درابتدا برای مردم کشورش به نام رهبربزرگ ووجود قابل پرستش جلوه کرده اما سرانجام ظالم وخشن می شود وازویژگی های اثاراو نثرپخته واشارات ظریف ومسایل سیاسی وآینده ی دلنشین ازواقع گرایی وخیال پردازی است.

مارکزدرآثارخود ازنوعی ریالیسم جادویی برای جستجوی تاریخ پررنج عذاب مردم آمریکایی لاتین ونیزبرای ترسیم سرگذشت انسانهای اجتماعی دردنیای روبه زوال سود می جویند. مارکزخود را درباره ی داستان نویسی می گوید: هرداستان خوب چیستانی ازاین دنیای پهناوری پررمزورازاست.(5) منتقد ان ادبی ونیزخود مارکز به تاثیرپذیری ازولیم فاکنرونیزالبرکامو براوگفته اند. مارکزخود گفته است: «وقتی برای اولین بارآثارفاکنرراخواندم به خود گفتم هرطوریکه باید شود نویسنده بشوم.» (6)

مارکزبه خاطری تصویرچشم اندازهای دقیق وسرشارازبازتاب زندگی ومبارزات مردم آمریکایی لاتین، درسال 1982 به دریافت جایزه نوبل درادبیات نایل آمد. آثاراوبه سی زبان زنده ی دنیا ترجمه شده است ومهم ترین آثاراودرزمینه ی داستان عبارت اند از: طوفان بزرگ ساعت شوم، صد سال تنهایی، داستان عجیب وغم انگیزاندیرای ساده دل  ومادربزرگ سنگ دلش، پاییزپدرسالار، وقایع جنایتی ازقبل اعلام شد.

                                                                         نوشته ی فرهاد "یوسفی"

                                                                        

فهرست مآخذ:

1-      حاجی زاده، محمد، فرهنگ تفسیری ایسم (1384). نشرجامه دران

2-      سیدحسین، رضا (1385). مکتب های ادبی، جلد 1، تهران: نگاه، ص 317-319

3-      صادقی، جمال میر (1382). ادبیات داستانی، چاپ چهارم، تهران، بهمن 266-267

4-      همان، ص 368-373

5-      ماکز، گابریل گارسیا، ترجمه بهممن فرزانه، تهران، امیرکبیر، مقدمه

6-      جمال الدین، میرصادقی، عناصرداستان، تهران، بهمن، ص 374-375

7-      تقی زاده، صفدر وصفریان، محمدعلی، مرگ درجنگل و25 داستان دیگر، تهران، 1362

لینک منبع