یادداشت «سروش رهگذر» بر رمان «چه کسی از دیوانه ها نمی ترسد؟»مهدی رضایی

چاپ ایمیل تاریخ انتشار:

منتشر شده در روزنامه فرهيختگان مورخ 24/3/1390 صفحه 8لينك پي دي اف روزنامه     اينجا  در ستايش ديوانگي         رمانچه کسی از دیوانه ها نمی ترسد؟ نوشته مهدی رضایی، با رویکردی انتقادی اجتماعی، به ذکر دغدغه های اجتماع امروز در قالبی نو می پردازد. مهدی رضایی ، صفحه ی اول این کتاب را به نوشته ای از کاوه گلستان اختصاص می دهد و از این طریق خواننده را اندکی با مضمون کتابی که در پیش روست آشنا می کند. خواننده از همین صفحه متوجه می شود که قرار است حرف هایی را بشنود که نشانگر حقایقی تلخ اند و از خواننده می خواهد که به این موارد بیشتر فکر کند.رمان مهدی رضایی تلفیقی از سه داستان است. به بیان دیگر دو داستان کوچک در داستان اصلی گنجانده شده و در اصل همین دو داستان کوچکتر ذهن شخصیت اصلی داستانآرمان را درگیر می کند و باعث کشش داستان و همراه سازی خواننده می شود.داستان اصلی، داستان  مردی جوان است که فلسفه ذهنی ویژه خود را دارد. او تمامی انسان ها را دیوانه می انگارد و برای این تفکر دلایل توجیه کننده ای دارد که این دلایل به مرور در متن، مثلا در برخوردش با ببو و یا در نجوای درونی اش در مورد بدبینی به همسرش نگار به خواننده نشان داده می شود.شخصیت پردازی در داستان بیشتر بر پایه روانشناسی شخصیت هاست و به غیر از شخصیت اصلی داستانآرمان که تا حدودی ظاهر خود را برای خواننده تصویر می کند بقیه شخصیت ها و تیپ های درون داستان ترکیبی از مجموعه خلقیات و باورها هستند و تصویری محو در ذهن خواننده ایجاد می کنند که در نوع خود جالب توجه است.دو داستان کوچک و فرعی این رمان شامل داستانی از زندگی یک دختر دبیرستانی قاتل و داستانی از مردی مسن  ووبلاگ نویس است. مهدی رضایی به کمک این دو داستان فرعی ذهن کارکتر اصلی را مشوش تر و او را دیوانه تر می کند. در بین این دو داستان فرعی داستان آقای شاهی از جنبه های مختلف قابل بررسی و داراي امتیاز است:1-        شاهی وبلاگ نویس است. در عصر حاضر که وبلاگ نویسی رایج گشته و بلاگر ها در سراسر ایران در حال فعالیت هستند، صحبت از فضای وبلاگ نویسی و بیان دغدغه های یک بلاگر به شکل زیر پوستی به نو بودن و تمایز داستان رضایی کمک کرده است. آوردن چند پست از نوشته های وبلاگ شاهی  و همچنین آوردن تصاویر به حفظ فضای داستان زندگی شاهی کمک می کند و خواننده را با دنیای او آشنا می سازد.2-        زندگی شاهی پر از راز و رمز است. حتی مردن او. این امر بیشترین کشش را در داستان ایجاد می کند و مرگ پر ابهام او نقطه اوج داستان اصلی را ایجاد میکند.3-        شاهی بر ذهن آرمان تاثیر عمیقی دارد و مرگ او سیلی از چراها در ذهن وی ایجاد می کند و ناگهان او را دچار نوعی پوچی می کند. وقتی با تمام وجود حس می کند که حتی برای کمک به دوستش نیز کاری از دستش ساخته نیست. این مسئله به شکل گیری پایان داستان کمک می کند. داستان دخترهای دبیرستانی تاثیر مستقیم بر داستان اصلی ایجاد نمی کند و تنها زمینه هایی را برای انواع دیوانگی ها آشکار می کند و تا حدودی به شناخت کارکتر نگار کمک می کند ،این در حالی است که این داستان از فصل دوم کتاب آغاز می شود و دارای نقاط غیرقابل باوری است که البته این نکات از نظر  آرمان دور نمی ماند و بیان این نقاط ضعف در طی داستان مجالی برای انتقاد باقی نمی گذارد. و اما داستان اصلی که مربوط به زندگی آرمان و نگار است؛ در سطح نگه داشته می شود و فراز و نشیب زندگی آن ها و همچنین تخیلات ذهنی آرمان در مورد اولین عشق زندگی اش در پرده ای از ابهام باقی می ماند. رمان در حجم کوچکی (تنها در 130 صفحه) به موضوعات متعدد اجتماعی و ضد هنجارهای اجتماعی اشاره می کند و قضاوت در تمامی موارد را به ذهن خواننده واگذار می کند.سوء ظن، اختلاف و عدم تفاهم و درک متقابل بین زن و شوهر، خیانت، عشق،خدا، دوستی، قتل، تن فروشی، سقط جنین، خود کشی، بی احترامی، عدم رعایت حقوق شهروندی، تضییع حقوق معلولان،ضعف سیستم آموزشی، تخلفات پزشکی، تهدید، ضعف مطبوعات،سرقت فرهنگی، فقر فرهنگی، روابط دختران و پسران،بیکاری، موسیقی خیابانی،گدایی، فرار مغزها،دروغ گویی، افسردگی نسل جوان،عدم امنیت، تعصب،فحاشی،فقر،دزدی، خیابان های پر از چاله، عملکرد پلیس ، زندگی سخت معلمان و... موضوعاتي هستند كه در اين رمان كم حجم وجود دارند.بله، این رمان تمام این حرف ها را می زند.تمام اینها چرا های ذهن  آرمان هستند و نادیده گرفتن آنها برای یک معلم که به بهبود اجتماع خود می اندیشد کاری است بسیار دشوار. مهدی رضایی با ارائه این رمان به عنوان اولین رمان خود،چشم انداز آینده درخشان خود را در عرصه نویسندگی به ما نشان می دهد.

 دیوانگی و عالم خاص آن همواره دستاویز فکری اشخاصی ست که البته به نوعی با انتخاب شیوه نویسندگی برای گذران زندگی و بیان افکارشان، سعی در تجربه دنیایی متفاوت از سایرین بوده ­اند. گویی در چنین دنیایی امکان هر ناممکنی میسر و هرگونه گفتار و رفتاری که به هر دلیل آدمی در بستر جوامع متمدن شرایط تجربه­ اش را دریغ شده می ­بیند، به صورت اعجاب­ آوری مجوز امکان می­ یابد. به طبع پرداختن به چنین فضا و شخصیت هایی همواره از علاقمندی های نسلی پیشرو بوده تا ریسک اتکت "دیوانگی" را به جان خریده و حداقل در فضا و زمان مشخص چند صفحه، قدرت بیان وجودی خویش را یابند.

منتشر شده در روزنامه فرهيختگان مورخ 24/3/1390 صفحه 8لينك پي دي اف روزنامه     اينجا  در ستايش ديوانگي         رمانچه کسی از دیوانه ها نمی ترسد؟ نوشته مهدی رضایی، با رویکردی انتقادی اجتماعی، به ذکر دغدغه های اجتماع امروز در قالبی نو می پردازد. مهدی رضایی ، صفحه ی اول این کتاب را به نوشته ای از کاوه گلستان اختصاص می دهد و از این طریق خواننده را اندکی با مضمون کتابی که در پیش روست آشنا می کند. خواننده از همین صفحه متوجه می شود که قرار است حرف هایی را بشنود که نشانگر حقایقی تلخ اند و از خواننده می خواهد که به این موارد بیشتر فکر کند.رمان مهدی رضایی تلفیقی از سه داستان است. به بیان دیگر دو داستان کوچک در داستان اصلی گنجانده شده و در اصل همین دو داستان کوچکتر ذهن شخصیت اصلی داستانآرمان را درگیر می کند و باعث کشش داستان و همراه سازی خواننده می شود.داستان اصلی، داستان  مردی جوان است که فلسفه ذهنی ویژه خود را دارد. او تمامی انسان ها را دیوانه می انگارد و برای این تفکر دلایل توجیه کننده ای دارد که این دلایل به مرور در متن، مثلا در برخوردش با ببو و یا در نجوای درونی اش در مورد بدبینی به همسرش نگار به خواننده نشان داده می شود.شخصیت پردازی در داستان بیشتر بر پایه روانشناسی شخصیت هاست و به غیر از شخصیت اصلی داستانآرمان که تا حدودی ظاهر خود را برای خواننده تصویر می کند بقیه شخصیت ها و تیپ های درون داستان ترکیبی از مجموعه خلقیات و باورها هستند و تصویری محو در ذهن خواننده ایجاد می کنند که در نوع خود جالب توجه است.دو داستان کوچک و فرعی این رمان شامل داستانی از زندگی یک دختر دبیرستانی قاتل و داستانی از مردی مسن  ووبلاگ نویس است. مهدی رضایی به کمک این دو داستان فرعی ذهن کارکتر اصلی را مشوش تر و او را دیوانه تر می کند. در بین این دو داستان فرعی داستان آقای شاهی از جنبه های مختلف قابل بررسی و داراي امتیاز است:1-        شاهی وبلاگ نویس است. در عصر حاضر که وبلاگ نویسی رایج گشته و بلاگر ها در سراسر ایران در حال فعالیت هستند، صحبت از فضای وبلاگ نویسی و بیان دغدغه های یک بلاگر به شکل زیر پوستی به نو بودن و تمایز داستان رضایی کمک کرده است. آوردن چند پست از نوشته های وبلاگ شاهی  و همچنین آوردن تصاویر به حفظ فضای داستان زندگی شاهی کمک می کند و خواننده را با دنیای او آشنا می سازد.2-        زندگی شاهی پر از راز و رمز است. حتی مردن او. این امر بیشترین کشش را در داستان ایجاد می کند و مرگ پر ابهام او نقطه اوج داستان اصلی را ایجاد میکند.3-        شاهی بر ذهن آرمان تاثیر عمیقی دارد و مرگ او سیلی از چراها در ذهن وی ایجاد می کند و ناگهان او را دچار نوعی پوچی می کند. وقتی با تمام وجود حس می کند که حتی برای کمک به دوستش نیز کاری از دستش ساخته نیست. این مسئله به شکل گیری پایان داستان کمک می کند. داستان دخترهای دبیرستانی تاثیر مستقیم بر داستان اصلی ایجاد نمی کند و تنها زمینه هایی را برای انواع دیوانگی ها آشکار می کند و تا حدودی به شناخت کارکتر نگار کمک می کند ،این در حالی است که این داستان از فصل دوم کتاب آغاز می شود و دارای نقاط غیرقابل باوری است که البته این نکات از نظر  آرمان دور نمی ماند و بیان این نقاط ضعف در طی داستان مجالی برای انتقاد باقی نمی گذارد. و اما داستان اصلی که مربوط به زندگی آرمان و نگار است؛ در سطح نگه داشته می شود و فراز و نشیب زندگی آن ها و همچنین تخیلات ذهنی آرمان در مورد اولین عشق زندگی اش در پرده ای از ابهام باقی می ماند. رمان در حجم کوچکی (تنها در 130 صفحه) به موضوعات متعدد اجتماعی و ضد هنجارهای اجتماعی اشاره می کند و قضاوت در تمامی موارد را به ذهن خواننده واگذار می کند.سوء ظن، اختلاف و عدم تفاهم و درک متقابل بین زن و شوهر، خیانت، عشق،خدا، دوستی، قتل، تن فروشی، سقط جنین، خود کشی، بی احترامی، عدم رعایت حقوق شهروندی، تضییع حقوق معلولان،ضعف سیستم آموزشی، تخلفات پزشکی، تهدید، ضعف مطبوعات،سرقت فرهنگی، فقر فرهنگی، روابط دختران و پسران،بیکاری، موسیقی خیابانی،گدایی، فرار مغزها،دروغ گویی، افسردگی نسل جوان،عدم امنیت، تعصب،فحاشی،فقر،دزدی، خیابان های پر از چاله، عملکرد پلیس ، زندگی سخت معلمان و... موضوعاتي هستند كه در اين رمان كم حجم وجود دارند.بله، این رمان تمام این حرف ها را می زند.تمام اینها چرا های ذهن  آرمان هستند و نادیده گرفتن آنها برای یک معلم که به بهبود اجتماع خود می اندیشد کاری است بسیار دشوار. مهدی رضایی با ارائه این رمان به عنوان اولین رمان خود،چشم انداز آینده درخشان خود را در عرصه نویسندگی به ما نشان می دهد.«چه کسی از دیوانه ­ها نمی­ ترسد؟» عنوان اولین کتاب مهدی رضایی است. که در راستای اهداف خلقش، سعی شده با بهره­گیری از فرمی نوشتاری در خدمت بیان یک داستان، فضایی سایکو برای شخصیت ها و تیپ های داستان آفریده شده تا همگی در بطن آن بتوانند حیاتی هرچند کوتاه بیابند و دقایقی به بیان بی­ پرده افکار و اعتقادات خویش بپردازند. حال فارغ از هرگونه جهت­ گیری خاص عرفی و شرعی رایج در هر جامعه؛ به خصوص شرایط دشواری ادراک جامعه­ ای از اینجا رانده، از آنجا مانده ایران امروز. شخصیت اصلی رمان (آرمان پاکروان) که البته راوی آن نیز هست، فردی از طبقه متوسط جامعه، آموزگاری که به تازگی ازدواج کرده و در خانه­ای استیجاری با نگار همسرش، همچون اکثریت این طبقه زندگی تسلسل ­واری را می­ گذرانند. زندگی تقریبا یکنواخت و البته کسل­کننده. در چنین شرایطی نویسنده با خلق موقعیت های متفاوت سعی در برهم ­زدن خط روایی داستانش را دارد تا در خلال این حوادث و عدم­تعادل ها و با توجه به نحوه برخورد شخصیت اصلی و اطرافیانش با این موانع به پیشبرد داستانش کمک کند. اینکه تا چه حد نویسنده موفق به این امر شده، شاید موضوع اصلی این سطور نباشد. اما با این وجود اشاراتی هرچند کوتاه- والبته شخصی- می­تواند در بازخوردی مثبت به صاحب اثر راه­گشا باشد.

هرآنچه از دنیای متفاوت یک بیمار روانی ازهم­ گسیخته، اصطلاحا دیوانه انتظار می ­رود گو تنها به عنوان این داستان و به بهانه­ های معترضانه راوی مربوط می­ شود. ما در اینجا با هیچگونه افت راندمانی در جریان زندگی روزمره مواجه نیستیم و هیچ گونه از رفتار و گفتار سرزده فرد را نمی­توانیم نتیجه آثار تفکرات معیوب روان­ گسیختگی و یا حتی روان­ نژدی او بدانیم. تنها در درون­کاوی های شخصی، وجود کابوس­وارهایی که آن هم طبیعی حاصل حوادث است، وجود معشوقه­ ای به اصطلاح مزاحم که ایشان هم مابه ­ازای بیرونی­ اش در پایان اعیان می­شود و در نهایت به اصطلاح خود روای "گیر"دادن های اغلب بی­ مورد و بی­ پایانش خلاصه می­شود. بهانه­ هایی که از روان معذب و به تنگ آمده حکایت دارد و البته لایه ­هایی از مردسالاری سنتی در آن نهفته است. اصطلاحا ما با یک روشن­فکر معمولی از طبقه اجتماعی، اقتصادی متوسط سروکار داریم که از آنچه در محل کار و زندگی­ اش درحال گذر است، اصلا راضی نیست. و حوادث متعدد داستان که -می­ توان گفت بدون هیچ نظم خاصی- در طول داستان اتفاق می­افتند، اوج می­ گیرند؛ بدون اینکه در پایان فرودی درخور بیابند. از درگیری لفظی، اعتقادی راوی با همکارش در مدرسه تا حادثه وحشتناک قتل آقای شاهی، همسایه ­ی تنهای دیوار به دیوار؛ حوادثی عقیم. گویی همه این وقایع تنها در راستای فراهم آوردن نشخوار ذهنی راوی کاربرد دارند و لاغیر. راوی که از عمیق ترین مسایل اعتقادی بشر تا کوچکترین مسایل زناشویی در نظرش آنچنان بغرنج هستند که ذهن خام یک نوجوان کنجکاو. اما تاکید می­شود نه یک روشنفکر دیوانه؛ مخلص کلام  تلقی عنوان "دیوانه" را برای این راوی بی­ انصافی قلمداد می شود اما شاید یک معترض خستگی ناپذیر بهتر حق مطلب را ادا کند. در نهایت می­ماند حس شعفی که گذر بعضی از سطور این کتاب از زیردست ممیزان سخت­گیر خدمت خواننده­ی تشنه جملات حقیقی ­تر این روزهای ادبیات بیمارمان و البته این امیدواری محض که عاقبت دوستی دیگر با نشر حرف ه­ای دست­نوشته­ اش به جرگه نویسندگان واقعی جامعه ادبی معاصر پیوسته است.

صحبت بیشتر در باب این داستان بلند-از فقدان عنوان ویراستار گرفته تا عدم فصل بندی مناسب- با ذکر جزییات متعدد شاید بتواند در درک بیشتر و بهتر کتاب یاری­رسان باشد. اما هم از حوصله این سطور خارج است و هم نیازمند فضایی دیگرگونه برای بررسی، همچون جلسه نقدی با حضور نویسنده اثر و تعدادی از خوانندگانش. اما در کل و بیان اندک نقدهای وارده این قلم به اولین کتاب آقای رضایی، میتوان این اثر را اثری خوشخوان و دارای حس همذات پنداری بالا توصیف کرد.

 در پایان داشتن آرزوی جسارت بیشتر برای سایر دوستان نویسنده، در راه نشر آثارشان، هرچند محال،
آرزویی ­ست ارزشمند. زیرا گویی باید جسارت بیشتری برای دیوانگی داشته باشیم، حتی اگر به واقع دیوانه نباشیم!

لینک مطلب

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

جلسات ادبی تفریحی

jalasat adabi tafrihi

اطلاعات بیشتر

مراسم روز جهانی داستان با حضور استاد شفیعی کدکنی، استاد باطنی و استاد جمال میرصادقی
جلسات ادبی تفریحی کانون فرهنگی چوک
روز جهانی داستان و تقدیر از قبادآذرآیین سال 1394
روز جهانی داستان و تقدیر از فریبا وفی سال 1395
یازدهمین جشن سال چوک و تقدیر از علی دهباشی شهریور 1395

جلسات کارگاهی آزاد

jalasat kargahi azad

اطلاعات بیشتر

تماس با ما    09352156692