سایه نویسی در نامکانی

"شعر کوتاه "، ترکیب مانوس و آشنا به ذهنی که بویژه این روزها، بارها و بارها آن را شنیده ایم. به منظور درک اهمیت و حساسیت موضوع از به چالش کشیدن همین ترکیب آشنا شروع می کنیم، "شعر کوتاه " ، پس ابتدا باید متن شعریت خود را به اثبات برساند یا نشان دهد و درآغازاصولا شعرباشد و سپس کوتاهی و ایجاز را مدنظر قرار دهد، واما کوتاه بودن شعر بیانگر چیست،شعری که در لفظ یا معنا کوتاه است؟ یا منظور شعری ست که بطور نسبی در لفظ کوتاه و درمعنا ژرف و یا بلند باشد، تازه به کشف هم برسد، کشف درسوژه و معنا ، کشف در تصویر، کشف دردستگاه صورخیال، کشف در زبان و پتانسیل های مغفول مانده ی زبانی و .. .خب با درنظر گرفتن این موارد متوجه می شویم که اجرای موفق وخوب درآوردن یک شعربه اصطلاح کوتاه به مراتب سخت تر ازدیگر شعرهاست .حال متر و مقیاس اطلاق کوتاه وبلندی به یک شعرچیست، آیا کمینه و بیشینه و حدو مرزی برای کلمات ویا سطور شعر کوتاه یا شعرک وجود دارد؟ اصلا آیا جریان شعرکوتاه مانیفیستی دارد؟
با این مقدمه که می توانست برای هر دفتر شعری زیر لوگو وعنوان شعر کوتاه نوشته ویا خوانده شود، به تورق ، بازخوانی و گاه نقد و واکاوی دفتر شعر "ثانیه های گیج " اثر فرناز جعفر زادگان شاعر جوان شیرازی می رویم.
ثانیه های گیج درنیمه اول سال 92 و در 92 صفحه، با طرح جلدی ساده ودو یادداشت از بهاء الدین خرمشاهی و عبدالمجید زنگویی و سپس مجموعه شعرمشتمل بر 78 شعر کوتاه سپید یا شعرک (رجوع شود به مقدمه ی فوق و پیشگفتار کتاب ) توسط نشر لیان منتشر شده است.

شعرها کمابیش در حوزه ی اندیشگی ست، نوستالژی بازگشت به گذشته و عموما حسرت بازگشت به دوران کودکی ،فضای پاستورال و وام گرفتن شاعر از تمامی اِلمان های طبیعی پیرامون و ظرفیت آنها و حلول انسان در طبیعت، عدم رضایتمندی از وضعیت کنونی، نومیدی، بیهودگی و پوچی، نگرانی، سرگردانی و سرگشتگی انسان معاصر، مرگ اندیشی ، تردید،شک و عدم قطعیت ، عدم دانستگی و یا تظاهر به نادانستگی راوی در شعر، مواجه شدن راوی و یا طرح یکسری پرسش عموما فلسفی وعدم پاسخ قطعی در شعرکه گاه به فلسفیدن نزدیک می شود، گذشت زمان در عین بی زمانی و نامکانی کلیت شعرها ، تصویرگرایی،پرسونا وگاه دستاویزی به امپرسیون ونقش پر رنگ سایه ها در فضای شعری ، از خمیرمایه ها و بن مایه های اصلی دفترشعرثانیه های گیج به شمار می آید. سایه های کنشگر والبته راوی در سایه ، شاعردرسایه ، شعر در سایه به مثابه دولتی در سایه در شعر فرناز جعفر زادگان مشهود است.

تا به اینجا "ثانیه های گیج " که نخستین دفتر شعر منتشر شده ی فرناز جعفر زادگان محسوب می شود به لحاظ توجه به گوناگونی بن مایه ها و تکثر معنا در کلیت ، مجموعه نسبتا موفقی ست و محدودیت معنایی و موضوع ندارد.هرچند برخی از شعرها به خودی خود تک ساحتی و تک معنایی ست و دست شاعر و سوژه ی اصلی زود رو می شود، اما خوشبختانه در کلیت مجموعه ، محدود نیست.

اما درآسیب شناسی شعر فرناز جعفر زادگان و دفتر شعر ثانیه های گیج می توان گفت، متاسفانه محدودیت واژه و دایره ی محدود و بسته ی واژگانی توی ذوق مخاطب و خواننده باهوش شعر امروز می زند.حال که بحث آسیب شناسی این مجموعه شعر باز شد ، با توجه به صداقت مشهود در شعرها و همچنین صداقت خانم جعفر زادگان وروحیه ی نقدپذیری ایشان، بهتر است صادقانه وروراست اشاره کنم به بزرگترین ضعف این دفتر شعر، که به زعم من گاه ساده انگاری بجای ساده نویسی وسهل انگاری در توجه به زبان ووجود چندین کارضعیف است.که ای کاش این تمرین ها و سعی ها با رویکرد آزمون و خطا ، پیش از انتشار مورد بازبینی و بررسی و نقددوستان صاحب نظرقرار می گرفت و توسط یکی دومنتقد منصف ویاخود ایشان قلم می خورد و به یکدستی مجموعه شعر خللی وارد نمی کرد.ای کاش صاحب اثر به کیفیت بیش از کمیت توجه نشان می داد واین دفترشعر با تعداد کارهای کمتر،با کیفیت تر و یکدست تر ارایه می شد. برای مثال با دید و دانسته ها وسلیقه ی من شعرهای شماره 5،34 ، 36، 40، 43،51،61،62 و66... می توانست در خروجی این دفتر نباشد.

همچنین شعرهای دفتر ثانیه های گیج هر چه بیشتر به سمت تصویرگرایی وکشف و نوآوری در تصویرسازی پیش می رود موفق تر و هرگاه خواسته به بازی های زبانی بپردازد، متاسفانه این تلاشها با شکست مواجه شده است.

از طرفی اگر چه شعر تعریف واحد قابل رجوعی ندارد ویا به قول برخی اساتید و دوستان منتقدغیرقابل تعریف است، اما درهمین تلاشهاو تعاریف ارایه شده نیزنکات مشترک وقابل تاملی هست ازجمله گره خوردگی تخیل ،عاطفه (احساس)،موسیقی وآهنگین بودن وریتم ،تصویر و فرم و زبان که کمی سختگیرانه بگویم در این دفتر نقش عناصر احساس و تصویر وتا اندازه ای تخیل بیشتر از توجه به زبان و فرم و تقطیع وگاه موسیقی درونی شعر است.
البته بازهم در کلیت ،شاید بتوان گفت مجموعه شعر ثانیه های گیج از زبانی ساده وسالم برخورداراست اما همانگونه که اشاره کردم در برخی تک شعرها ساده انگاری و سهل انگاری در توجه به زبان و درک اشتباه ساده نویسی اتفاق افتاده است که پیشتر درباره آن توضیح داده شد.
با این وجود اگر از یکسری کار ضعیف ترفاکتور بگیریم ،با ذهنیت ایماژیست شاعروعلاقمندی مشهود به نوگرایی ، با ایماژهایی که بکار می برد پتانسیل های مجموعه شعرش را در حوزه ی زیباشناسیک معنایی و حتا بصری افزایش داده و آزاد سازی می کند، به هر روی بطور طبیعی هر دفتر شعری یکسری نقاط مثبت و ضعف ها و آسیب هایی دارد که سعی کرده ام در این نگاه با رویکردی انتقادی والبته منصفانه به زوایای مختلف بپردازم.

و اما از نکات مثبت وحایز اهمیت دیگر این مجموعه شعراینکه ،فرناز جعفر زادگان در اولین تجربه ی منتشر شده ی شعری خود دچار احساس گرایی افراطی و سنتی منتالیسم و ناله های سطحی عاشقانه نشده وباجود تغزلی بودن وعاطفی بودن برخی کارها بخوبی از دام احساس گرایی افراطی وصرف دوری جسته و همانگونه که پیشتر اشاره کردم اگر چه شعرها عموما در فضایی پاستورال اتفاق افتاده و شهری نیست و اصولن محدود به زمان و مکان خاصی نیست، اما در عین حال دربیشتر کارها با بن مایه ی هستی شناسی ، روان شناسی ، فلسفی ،شناخت شناسی با استفاده از عناصر طبیعی پیرامون مواجهیم.از سوی دیگر خوشبختانه صداقت مولف قابل اشاره وقابل تحسین است و شعرها به طور عموم شعر خودفرناز جعفرزادگان است و شباهت هاو وام های عجیب و غریب به/از شعردیگران ندارد و در این وانفسا و دعواهای هرروزه در فضای شعر امروز ، این اتفاق خوبی ست که نوید بخش روزهای بهتر برای این شاعر جوان است.همچنین نکته ی مثبت دیگر اینکه چند شعرخوب فرناز جعفرزادگان حتا با یکبار خواندن براحتی در ذهن و یاد خواننده نقش می بنددو در خاطر باقی می ماند.

در پایان با ابرازخوشحالی از خواندن دفتر شعر ثانیه های گیج و مولف ِعلاقمند به پیشرفت و صادق ونقدپذیرش که مصرانه خواستار نقدی بی تعارف بود وبا این امیدواری که فرناز جعفرزادگان شاعر مستعدو خوش آتیه ی این مجموعه شعر، به شعریت واستفاده جسورانه ترازجوهره شعری خود( که داراست )وپرهیزاز شتابزدگی و توجه به مقوله زبان نیز درست به اندازه اندیشگی و ایده و پرسشهای ذهنی فلسفی خود و تصویرسازی اهمیت بدهد و بیش از پیش مراقب باشد در ورطه ی کاریکلماتور و آفوریزم نیفتد وبه این جمله توجه نماید که زیبایی در تناسب نمود بیشتری دارد و به راهی که پیش روی همه ماست یعنی مطالعه ی آثار خوب وشعر روز ایران و جهان توجه شایسته تر بنماید، با هم برخی بندها و برخی شعرهای کوتاه دفتر شعر ثانیه های گیج را مرور می کنیم.

با سایه ای / هم – سایه ام/ که ترس را هم / درمن ترسانده است    ش ش 19

اندیشه ای رویید/اما/ علفهای هزار عقل / ریشه اش را خشکاندند     ش ش 21

قلم موی خیال و بوم ماه / / باز/ هوای کشیدن تو را دارم        ش ش 24

ابتدای جاده ایستاده / سایه ای / که تا ابدیت قد کشیده است        ش ش 6

.../ مرگ موریانه­ای ست /که از لبان هر طرف می­آید                بندهایی از ش ش 28

باد عقربه ها را چرخاند/ زندگی اگر کودک می شد/ دیگر بزرگ نمی شدم   ش ش 1

سجاده ی آسمان و /سجده ی ستارگان بر مُهر ماه/ تنها آسمان / راز دستان به قنوت نشسته ی / زمین را می داند
ش ش 2

ناگاه دیدم/آن قدر تشنه­ام/که باران در من سجده می­کرد/و آسمان می­گفت/بدون قطره هم می­توان دریا بود
ش ش 11

به سایه ای فکر می کنم/ که رو به خاک/ به من فکر می کند         ش ش 22

ای هست- ای نیست/ شکل بودن/در نیستی زیباتر است/تا در هستی   ش ش 55

محسن نظارت / مهر 92