عدد چهل از مهم‌ترین و پر بسامدترین رمزهای عددی رایج مان اقوام و فرهنگ‌ها ست. میان اعداد دو  رقمی و بالاتر، چهل، در حوزه‌های گوناگون ادیان، اساطیر، آیین‌های راز ورزی و عرفانی، باورهای عامیانه، عملیات جادوی، ادبیات، تاریخ نگاری و نیز در زندگی روزانه ملل، حائز بالا ترین جایگاه بوده است.

 این عدد در باور ایرانیان نماد بیان کمال و پختگی است و همچنین بیان کثرت است. برای مثال اگر اسم چهل کچل را نوشته و زیر باران آویزان کنند، هوا صاف و آفتابی می‌شود. و همچنین برای بند آمدن باران نخی در دست گرفته و نام چهل و یک کچل را به  زبان می‌آورند و با نام هر کچل یک گره به نخ می‌زنند. اگر کسی چهل شنبه یا چهل سه شنبه پشت سر هم به حمام برود دیوانه خواهد شد. و اگر چهل چهارشنبه کسی پشت هم به حمام برود کور خواهد شد کسی که تا چهل روز گوشت نخورد، مسلمان نیست. باید بیخ گوشش اذان گفت.

 و هر کس پس مانده غذای عرق خور یا کافر را بخورد آن غذا تا چهل روز در شکم او دعا خواهد کرد علاوه بر آن آتش جهنم نیز بر او حرام خواهد شد.  چهل نزد ایرانیان از اعداد مقدس است روز ۲۱ ماه رمضان در مساجد و تکایا ‌عده ای مداد و کاغذ به دست می‌گیرند و به هر باسوادی می‌دهند تا به خط خودش یک بسم الله بنویسد و برای دفع بلیات و شفای مرض نگه می‌دارند. و نیز معتقدند هر کس آرزویی دارد چهل روز صبح زود جلوی خانه خود را آب و جارو کند و به حضرت خضر نبی سلام کند روز چهلم حضرت خضر به دیدارش خواهد آمد و آرزویش را برآورده می‌کند.

بیان یک دوره زمانی

بسیار رایج است که برای گذراندن یک دوره زمانی خاص از عدد چهل استفاده می‌شود برای مثال عروس تا چهل روز نباید از خانه بیرون بیاید. و اگر کسی چهل شنبه پشت سر هم لباس بشوید، ثروتمند خواهد شد.

 و وقتی عمر بچه از چهل روز بیشتر باشد و بخواهند از رویش رد شوند، باید نام بچه را بر زبان بیاورند و الا عمرش کوتاه خواهد شد. عزادار تا چهل  روز نباید در اینه نگاه کند. اگر چهل شنبه لباس بشویند یا چهل دوشنبه با غذا پیاز بخورند، پولدار می‌شوند. و هر کس  چهل شنبه پیاز خام خورد حاجی می‌شود. می‌گویند هر کس چهل روز صبح و شب نم نخود بخورد صدا را باز می‌کند. و هر که چهل روز صبح ناشتا نخود خام بخورد، آواز داوودی پیدا می‌کند.

 چون چهل روز از چله بزرگ گذشت، چله کوچک پیش او آمده و چنین می‌گوید:" مرده شوی تنه گنده‌ات را ببرد، رفتی چه کار کردی؟ درخت‌ها را خشک کردی؟ ها بگو ببینم چه کار کردی؟ حالا می‌روم و می‌بینی که چه آتشی می‌بارونم."

چهل کلید

جام چهل کلید یا چهل بسم الله جامی که درویشان با خود دارند. و آن ظرفی برنجی است که بر روی آن اوراد و ادعیه‌ای حک شده است. آن جام را تفال و غیبگویی نیز می‌نامند.

 می‌گویند از این جام برای رفع و دور کردن جن‌ها نیز استفاده می‌شده است. برای گرفتن آب چهل  کلید، جامی را از آب پر کرده یک شانه چوبی و یک برگ شمشاد در آن می‌اندازند و آنگاه دسته کلیدی را که چهل کلید بر آن است در آن فرو می‌برند. زن نازا را در حمام رو به قبله می‌نشانند، بسم الله می‌گویند و این آب را در دستار سیدی که بالای سر او نگه داشته‌اند می‌ریزند تا از آن گذشته بر سرش جاری شود.

 وقتی طفل پستان نمی‌گیرد، در جام چهل کلید چهل مشت آب می‌ریزند و یک قاشق از آب آن را به طفل می‌دهند بقیه را به سر طفل می‌ریزند.  همچنین برای از شیر گرفتن بچه یا ختنه کردن پسرها و دفع غذا و بلا از زائو و بچه‌اش یا تازه عروس آب "چله" بر سر آنها می‌ریزند.

کاسه‌ای را از آب پر می‌کنند و یک دسته کلید که چهل تا کلید داشته باشد با برگ سبز و یک شانه تخته‌ای در کاسه آب می‌اندازند و زائو یا نو عروس را به حمام می‌برند و پارچه سفید رنگ بزرگی روی سر او می‌گیرند و آب کاسه را از بالای پارچه می‌ریزند تا آب از پارچه رد بشود و به زائو یا عروس بریزد.

 و زنان برای بارور شدن به انواع چله بری متوسل می‌شدند، از جمله گذشتن از روی ناودان آسیاب آبی، گذشتن از روی تغار دباغخانه و گاه نوشیدن چند قطره از آب آهک تغار، گذشتن از روی حیوان یا انسان مرده که اگر موثر نیفتد آب مرده شوی خانه به سر و روی می‌زند.

 گذشتن از روی قبر جهود، گذشتن از روی گور مرده در شب شنبه و چهارشنبه، چله بری با جام چهل کلید در حمام. زن نازا اگر روز ده زائویی با او به حمام برود و" آب ده " او را بر سرش بریزد آبستن خواهد شد. "آب ده" زائو آب پاکیزه‌ای است که چهل بار "جام چهل کلید" را در آن فرو کرده و درآورده باشند.

از کتاب باورهای عامیانه مردم ایران دکتر حسن ذوالفقاری■