اردیبهشت، یا ارتا وهیشهت. ماه شکوفا شدن شکوفه هاست.

اردیبهشت، ماه تولد حکیم بزرگ پارسی زبان، حکیم عمر خیام است.

حکیم، علاوه بر اشعارش، ریاضی دان و ستاره شناس هم بوده.

حکیم عمر خیام که در سالهای ( ۴۴۰/۵۱۷) هجری قمری می زیسته و در آن سالها که اکثر تفکرات بر محور فرضیاتی موهوم می گذشته، حکیم بگونه ای دیگر فکر و اندیشه را می نواخته.

او عقل بشری و تصمیم گیری و فاعل بودن بشر را اصل می پنداشته.

و در دوران حکومت معتزله که دو شکل از مکاتب مذهبی و دو جریان مختلف شکل گرفته بود. حکیم ابن سینا و روزبه را آموزگار خود می دانسته و نوای دیگری می نواخته.

جریان دیگر که شامل اکثریت و جزمی ها و عامی ها بودند، تقدیرات را به خواسته هایی ماورایی موکول میکردند و شمارش غالب را هم داشتند.

 اما تفکرات حکیم عمر خیام، آنچنان تاثیرگذار بود که زنده ماندن آن تفکرات از هزاران سال پیش تا کنون را ثبت کرده است.

حکیم در نیشابور زیست و نیشابور هم از شهرهای مرفه آن دوران در مسیر جاده ابریشم بود.

زمانی که ترکان سلجوقی، ایران را فتح کردند و تا شبه جزیره عربستان به پیش تاختند. سلطان ملکشاه از درایت و تفکرات حکیم عمر خیام با خبر شد و او را در کنار خود بر مسند مشاورت نشاند و سپس رسد خانه ای ( رصد خانه ) در اصفهان بنا نهاد و تمام امورات آنرا به حکیم سپرد.

حاصل این تدبیر مدبرانه، دقیق تر و کارشناسانه تر نوشتن گاه شماری بود که تا امروز هم معتبر و قابل استفاده هست.

حکیم عمر خیام،  

 فصول نامشخص سال را محاسبه کرد و بر اساس طول سال با ۳۶۵ روز و هشت روز کبیسه در طول تاریخ بشریت، دقیق ترین محاسبه از گاه شمار بشریت را ثبت نمود.

اما…

اما با مرگ سلطان ملکشاه ، فعالیت های حکیم عمر خیام ۴۴ ساله کند شد. رصدخانه تعطیل شد و اصلاح تقویم، هم لغو شد.

حکیم بر این اصل معتقد بود که چگونه می توانیم راه های نو و تازه را کشف کنیم در حالی که همه راهها، از پیش تعیین شده و مشخص باشند ؟

پاداش پارسا و دوشیزگان را به آنان بخشید و راه بر نو آمدگان، باز گذاشت.

از جمله رفتگان آن راه دراز

باز آمده ای کو که به ما گوید راز.

تفکرات خیام برخلاف آنچه مرسوم گشته، هیچ گرا نیست. بلکه بر اساس ارزش گذار ی و اهمیت زیستن در دوران حال است. دوران حال را همچون لولایی میان دیروز و فردا می شمارد. این لولا که زمان حال است ارزش بسیار دارد.

حکیم عمر خیام همچون ابوعلی سینا، امروز را ادامه دیروز و فردا را ادامه امروز می داند و به همین خاطر زنجیره زمانه را بهم پیوسته و یکباره می داند. بدین طریق ارزش زمان حال یا امروز را برجسته ترسیم می کند. با صراحتی روشن از احترام به طبیعت و دوری جستن از خودپسندی سخن میگوید و ابتذال و جهل را نفی میکند.

حکیم عمر خیام، شاعر، ریاضی دان و منجم را همه چیزدان می خوانند.

دراز باد زیست متفکران پارسی زبان.

این چرخ فلک که ما در او حیرانیم

فانوس خیال از او مثالی دانیم

خورشید چراغ‌ دان و عالم فانوس

ما چون صوریم کاندر او گردانیم

جواد کراچی.

اردیبهشت ۱۴۰۲