گفتگوی مریم نقیب با آیدا مجیدآبادی / اختصاصی چوک
- آیدا مجیدآبادی، آیدای شاعر را چگونه می بیند؟
- نمی دانم. رابطه ی عجیب غریبی با هم داریم. گاهی یکی می شویم و گاهی هم دیگر را نمی شناسیم. اما همیشه آیدای شاعر بر من چیره است. همیشه کار دستم می دهد. نمی گذارد در جا هایی که باید مثل دیگران باشم، باشم. همیشه دوست دارد به همه چیز متفاوت و به دور از قضاوت های کلیشه ای نگاه کند و کشف کند. کشف هایی که خیلی وقت ها اجازه نمی دهد من از بعضی چیز های معمولی لذت ببرم. گاهی از دستش خسته می شوم واقعاً و حسودی می کنم که آدمها به خاطر او من را دوست دارند. اما فکر می کنم کار از کار گذشته و من مغلوب این ( آبراکساس ) شده ام.
- آیا فرد یا افرادی بوده اند که بر اندیشه و شعرتان بیشترین تأثیر را گذاشته باشند؟
- من هیچوقت سعی نمی کنم برای خودم یک ظرف ذهنی درست کنم که سر انجام یک روز ظرفیتش تمام شود. ذهن من مثل یک تونل است که هردو طرفش را باز گذاشته ام تا هیچوقت پر یا خالی نشود. همیشه آدمهای متفاوت روی من تأثیر می گذارند، حتی سنگ های متفاوت، گل های متفاوت، حیوان های متفاوت. و دیگر واقعاً دارم به این باور می رسم که حضور جدی یک نفر در زندگی من نا خود آگاه به خاطر جریانی است که باید شعر من تجربه کند. اگر این آدم های متفاوت و حتی هنجارگریز و سخت، در زندگی من نبودند و الگو ها و ظریف کاری های من را در هم نمی شکستند، من به چنین کشف ساده ای نمی رسیدم که ( پروانه ها اتو بر نمی دارند )
- نوع تقطیع اشعارتان برای شخص من جالب و البته کمی نا مأنوس است. آیا این شکل از سطر بندی دلیل خاصی دارد؟
- شما اولین کسی نیستید که این را از من می پرسید. دوستانی بودند که فقط و فقط به خاطر این نوع تقطیع، کم مانده اند کتاب را بر سرم بکوبند. من بلد نیستم مثل خیلی از شاعران دیگر از شعرم دفاع کنم و مثلاً بگویم که در سدد خلق شکل نوینی از تقطیع هستم و ... در درجه ی اول باید بگویم که همه ی ما در حال تجربه کردن هستیم و شاید من در کتاب بعدی به این نتیجه برسم که باید نوع تقطیعم را تغییر دهم و شاید هم به این نتیجه نرسم. شیوه ای که در این کتاب سطرهای من را ساخته است، مکث ها و تلنگرهایی است که تلفیق عاطفه و موسیقی کلام به من القاء کرده است. من فکر می کنم که در این گسست شکل، نوعی موسیقی هارمونیک نهفته است که در عین حال می تواند خراش ها و همچنین سکوت های حسی و عاطفی را نشان دهد.
- راجع به این اشراق نوین که بر آثارتان سایه انداخته و البته در بعضیی اشعار بیشتر جلوه گری می کند کمی صحبت کنید! گویی عرفانی از جنس خودتان لباس فلسفه بر تن کرده یا برعکس.
- من عرفان و فلسفه را جدا از هم نمی دانم و فکر می کنم که عارفان و فیلسوفان بزرگ نقطه نظرهای مشترک بی شماری با هم دارند. انسان همواره در طول تاریخ به دنبال یک چیز بوده و آن کشف حقیقت است. حالا کاری ندارم که این حقیقت وجود دارد یا نه. اما همه نسبت به دنیای خود جویای آن هستند و به نوعی نیازمند آن. انسان به یاری عرفان و فلسفه سعی دارد ضعف خود را در برابر هستی و نیستی جبران کند. به آرامش برسد و به عبارتی ساده تر، خیال خودش را راحت کند. اما به نظر من همه گی ( در این دایره سرگردانند ) مثلاً: هیچ فرقی نمی کند که چه تعریفی از مرگ ارائه بدهی، مهم این است که این تعریف ها را برای این ساخته ای که در نهایت مرگ را بپذیری. حتی نادیده گرفتن مرگ نیز اهمیت آن را نشان می دهد و به هر حال این مسائل هم در عرفان وجود دارد و هم در فلسفه.
اگر بخواهم خیلی کوتاه در باره ی شعرهایم بگویم: من هستی یافته از شعر باید منی اندیشه گر و دارای احساس باشد. تماشاگر و گزارش گر نباشد. عشق هم خودش باشد، پوچی هم. تولد هم. مرگ هم. انسان هم. طبیعت هم. جهان هم. خدا هم.
- نظرتان را درباره ی نمود فرم و محتوا در شعر امروز بگویید و اینکه از دیدگاه شما کدام یک بر دیگری ارجحیت دارد؟
- شاعران دهه های اخیر اکثراً یا از این طرف بام می افتند یا از آن طرف. یا به شدت درگیر فرم گرایی هستند یا معنا گرایی. در حالی که به نظر من هرگز نمی توان فرم و محتوا را از هم جدا کرد و یکی را بیشتر مد نظر قرار داد. علاوه بر بسته بودن فضای جامعه و همچنین آشفتگی بازار ترجمه، بیماری جریان ساز بودن نیز یکی دیگر از خوره های تک بعدی کردن شعر است. شاعری داریم که فقط دوست دارد حرف بزند و برایش مهم نیست که چگونه گفتن در شعر چه قدر اهمیت دارد. و در عین حال شاعری داریم که حرفی برای زدن ندارد و نشسته است و ماشین و هواپیما می سازد.
به نظر من شعر تلفیقی از تمام عناصر زندگی ساز است. شکل، رنگ، بو، تصویر، حرکت، سکون، زبان، اندیشه، عاطفه و ...
- در اشعارتان گونه ای عجیب از ساختارشکنی بر علیه هرگونه هنجاری اعم از اجتماعی و ... دیده می شود. اندکی از این طغیان شاعرانه برایمان بگویید!
- من فکر می کنم اصلاً هنر برای نمود نادیده ها یا نادیده گرفته شده ها شکل گرفته است. انسان برای ساختن دنیایی که از آن محروم مانده نیازمند هنر است. حالا می خواهد این محرومیت اجتماعی باشد، یا آرمانی یا فردی یا شخصی. هنر خواه ناخواه باید هنجارگریز و حتی هنجار ستیز باشد تا بتواند نا دیده ها را انعکاس دهد. من سعی کرده ام به عنوان یک انسان و یک زن در مرکزیت دایره ای بایستم که تاریخ، دین، سیاست، اجتماع، خانواده و ... به دورم کشیده است.
- به عنوان آخرین سؤال: تعریف زن از زبان آیدا مجیدآبادی:
- در درجه ی اول من با خود واژه ی ( تعریف ) مشکل دارم. به نظر من هر چیز که به تعریف در آید محدود می شود و من این محدودیت را نمی پذیرم. یادم می آید در مدرسه هم نمی توانستم سؤالات امتحانی ( تعریف کنید ) را درست حسابی جواب دهم.
زن هیچ تعریفی ندارد. زن زن است. اما به جرأت می توانم بگویم که امروزه زن واقعی وجود ندارد یا اگر دارد انگشت شمار است. زن را مرد ها ساخته اند. همانطور که خدا را مرد ها ساخته اند. زن عفیف، زن هرزه. زن زیبا، زن زشت. زن فداکار، زن عفریته. وقتی می خواهند شهامت یک زن را بستایند، می گویند: مردی است برای خودش و برعکس وقتی می خواهند ضعف و ترس یک مرد را نکوهش کنند می گویند: انگار زن است. جامعه ی ما به شدت مرد سالار است و این آزادی های مزخرفی که هر روز از آن دم می زنند به پشیزی نمی ارزد. حتی به جرأت می گویم که زن در اروپا نیز به آزادی های لازم دست نیافته است و به قول ناتاشا والتر: ( عروسک جانداری) بیش نیست. هم برهنگی زن برای مردان است، هم حجاب او. حتی مردانی که ادعای روشن فکری می کنند و خود را فمینیسم می دانند نمی توانند از زن ساخته شده ی تاریخی دست بکشند. زن در بیشتر مواقع یک مفعول است و ( جنس دوم ) وقتی که ما از حقوق یک قشر صحبت می کنیم، نشان دهنده ی این است که هنوز آن قشر را نپذیرفته ایم و حتی خود فمینیسم یعنی جدایی بین زن و مرد. من با این حرفها نمی خواهم مرد ستیزانه عمل کنم، نه. بلکه می خواهم بگویم زن واقعی تحقق نیافته است و بزرگترین هدف زنهای به ظاهر روشن فکر نیز جلب رضایت یک مرد است. در حالی که مرد ها زن را تنها بخشی از زندگی و داشته های خود می بینند و هدف هایشان از جنس دیگری است. زن یعنی: معشوق خوب. همسر خوب. مادر خوب. دختر خوب و این ها یعنی مفعول بودن و منفعل بودن.
زن ها باید به آگاهی برسند. زن ها باید بفهمند که مجبور نیستند به خاطر اهداف سیاسی، دینی، تاریخی و اجتماعی یک جامعه ی مرد سالار، برهنه یا پوشیده باشند. مجبور نیستند دلبر یا شرمگین باشند. زن ها باید فکر کنند. زیر آن موهای زیبا، توی آن سر های قشنگ باید اندیشه باشد. چیزی که نوع مرد در طول تاریخ از آن فراری است و زن های با کیاست را، شیطان و جادوگر نامیده است.
روزی اتفاق افتادم، روزی مثل تمام روزهای دیگر