در مورد پیدایش نمایش در ژاپن گفته می‌شود زمانی‌که بوداییسم در قرن‌ششم میلادی به ژاپن وارد می‌شود، نوعی رقص همراه با موسیقی بنام «گی گاکو» با آن وارد می‌شود. این رقص بزودی در جلوی معابد و در دو جشنواره مذهبی که هرساله برگزار می‌شود، به معرض نمایش درمی‌آید. این دو جشنواره یکی در یادبود مردگان و دیگری در روز تولد آنها اجرا می‌شده.
|
به اعتقاد بهرام بيضايي: واژه‌ي «نو» يعني «توانائي» كه منظور از آن «استعداد» است و «نمايش استعداد» و در آخر كار «اجرا» هست. البته نمایش نو از دقیق‌ترین نمایش‌های جهان به‌شمار می‌رود و هر حرکت دست و پا یا هر حالتی در صدا از قاعده‌ای ثابت پیروی کرده و معنای خاصی را می‌دهد. |
با این شرایط مراسم گی گاکو در قرن هشتم تبدیل به آیین گاکو شده که توسط دو گروه در روی سکوی مربع شکلی اجرا می‌شود و می‌توانیم بگوییم نمایش‌های کلاسیک ژاپنی از تحول همین نمایش‌های دن گاکووساراگاکو پدید آمد.
نمایش نو:
واژه «نو» (noh) در زبان ژاپنی به‌معنای «بازی» به‌کار می‌رود و به‌عنوان نمایش کلاسیک در ژاپن شناخته می‌شود و به اعتقاد بهرام بيضايي: واژه‌ي «نو» يعني «توانائي» كه منظور از آن «استعداد» است و «نمايش استعداد» و در آخر كار «اجرا» هست. البته نمایش نو از دقیق‌ترین نمایش‌های جهان به‌شمار می‌رود و هر حرکت دست و پا یا هر حالتی در صدا از
قاعده‌ای ثابت پیروی کرده و معنای خاصی را می‌دهد. ذن
بودیسم از مؤثرترین عوامل سازنده اصول نمایش نو بوده است که قبل از بررسی عناصرش، به یکی از داستان‌های زیبای این نمایش که بهرام بیضایی به آن اشاره کرده‌اند می‌پردازیم:
تئاتر نو تئاتري است كه در قرن پانزدهم شكلي را كه امروز مي‌شناسيم، پيدا كرده. نمايشنامه‌ای که در قرن پانزدهم نوشته شده، نمايشنامه‌اي به‌نام «دوجوجي» است. دوجوجي نام يك معبد است؛ داستان در سال 1040 از يك
مجموعه‌ي بودايي داستان‌هاي شگفت‌انگيز و سحرآميز جمع‌آوري شده است. داستان زن بيوه‌اي است كه راهبي را مي‌بيند به او علاقمند شده و به او مي‌گويد كه باهم زندگي كنيم. اما آن راهب مي‌گويد كه بايد آيين‌هايي را اجرا كند و به زيارت برود و بعد باهم ازدواج كنند. اما او در برگشت، راه ديگري را انتخاب مي‌كند و از آن راه مي‌رود. زن كه تمام مدت منتظر او بوده قهر و غضبش غليان مي‌كند و به‌صورت يك مار اژدها درمي‌آيد و آن مرد را نابود مي‌كند. گفته مي‌شود كه آن راهب به معبد دوجوجي پناهنده مي‌شود. آن معبد يك ناقوس خيلي بزرگ داشته است. رييس راهبان براي اينكه او را از گزند آن زن حفظ كند به او مي‌گويد كه زير ناقوس بنشيند و ناقوس را روي سر او مي‌گذارد. آن زن كه خشمش او را تبديل به مار كرده به‌دنبال مرد مي‌گردد، دور ناقوس چنبره مي‌زند و حرارت و نيرويي كه در او وجود دارد، آن مرد را خشك مي‌كند و فرداي آن روز وقتي ناقوس را برمي‌دارند، آن مرد مرده‌است. اين نمايش يكي از نمايش‌هايي است كه تا امروز هم موفق هست و روي صحنه مي‌رود.
عوامل موجود در ایجاد نمایش نو:
1. رقص مذهبی بنام «ساراکاگو»، که متعلق به مذهب «شینتو» است. بطوری‌که در ابتدا به آن نمایش «ساراکاگو-نو» می‌گفتند.
2. «دن کاگو» که در آغاز نمایشی از آکروبات و شعبده‌بازی بوده و به‌تدریج تبدیل به‌نوعی از اپرا می‌شود که نمایشگر آن به تناوب می‌رقصیدند و آواز می‌خواندند.
3. انواع مختلف آوازه‌خوانی
4. رقص‌های چینی که در دربار ژاپن به اجرا درمی‌آمده است.
ساختمان نمایش نو:
نمایش نو از نظر ساختمان، جزء نمایش‌های کوتاه تک‌پرده‌ای هست که به‌علت سنگینی موضوع، در بین آن قطعات کوتاه کمیک به‌نام «کیوگن» اجرا می‌شود. زبان این نمایش سنگین و ترکیبی از شعر و نثر است. موضوعات هم بیشتر تاریخی و مذهبی بوده و عملیات جنگاوری و قهرمانی در آن نقش مهمی دارد که این موضوعات بیشتر تحت‌تأثیر بودا هستند. می‌توان گفت تئاتر نو، تئاتر كندي است بخشي از اين كندي به‌دليل اين است كه ما زبان آنها را نمي‌فهميم اما برخي از ژاپني‌ها هم اين نمايش را نمي‌فهمند و نوشته‌اي دست آنان است. اگر گوش ما به اين تئاتر عادت داشت، ريتم آن به‌نظر ما تا اين اندازه كند، نمي‌آيد.
درام‌های نو پنج نوعند:
1.نمایش‌هایی در ستایش خداوند؛ 2. نمایش‌هایی درباره سلحشوران؛ 3. نمایش‌هایی درباره زنان؛ 4. نمایش‌های متفرقه که غالباً درباره اشخاص دیوانه یا ارواح، اما گاه درباره اشخاص واقعی و بدون صورتک هستند؛ 5. نمایش‌هایی درباره شیاطین، دیوها یا نیروهای فوق طبیعی دیگر. به‌طور سنتی برنامه یک نمایش نو، ترکیبی از همه انواع پنجگانه به ترتیبی است که در بالا ذکر شده است، هرچند در سال‌های اخیر معمولاً در برنامه‌های نمایشیِ نو تنها دو یا سه نوع به نمایش درمی‌آید.
بازیگری:
در نمایش‌های نو معمولاً سه بازیگر وجود دارد. این سه بازیگر عبارتند از: «شیته»، که قهرمان اصلی نمایش است و نقشش دو قسمت است: در قسمت اول بطور معمولی ظاهر شده اما در قسمت دوم با ماسک به‌روی صحنه می‌آید. بازیگر دوم «واکی» نام دارد که نقش مخاطب شیته را بر عهده دارد و معمولاً در نقش یک راهب ظاهر می‌شود. این دو بازیگر می‌توانند یک بازیگر همراه به‌نام «تسوره» داشته باشند. بازیگران تئاتر نو همگی مرد هستند و صورتک‌های آنها دارای پنج‌تیپ اصلی است: مسن، مرد، زن، خدایان و هیولاها.
بنا بر گفته‌ي «سه‌آمي»: نويسنده، سه مرحله‌ي اساسي نمايش‌نامه يعني معرفي، بسط و اوج را بايد طي پنج‌قطعه از طريق بيان نو كه زباني ادبي است ولي با ظرفيت كافي براي موسيقي و رقص، فراهم كند.
«معرفي» يك بخش، «بسط» سه بخش، و «اوج» يك بخش از كل نمايش‌نامه را مي‌گيرد كه در نمايش‌نامه‌ها با اين نشانه‌ها مشخص مي‌شود:
1 ـ بخش معرفي: ورود بازيگر دوم (واكي ـ Waki)
2 ـ بخش بسط:
الف: ورود بازيگر اصلي (شيته ـ Shite)
ب: گفتگوي بين اين دو.
ج: بيان قصه اصلي.
|
چهارچوب ساختماني بالا آن چيزي است كه «سه آمي» به‌طور كلي مي‌بيند اما در آن حبس نمي‌شود. خود او اولين كسي است كه در نمايش‌نامه‌هايش از اين قاعده پا فرا‌تر مي‌گذارد.
|
3 ـ بخش اوج: معمولاً رقصي ـ‌‌به‌شكل و مفهوم لازم‌‌ـ توسط بازيگر اصلي (شيته).
البته چهارچوب ساختماني بالا آن چيزي است كه «سه آمي» به‌طور كلي مي‌بيند اما در آن حبس نمي‌شود. خود او اولين كسي است كه در نمايش‌نامه‌هايش از اين قاعده پا فرا‌تر مي‌گذارد.
صحنه:
تئاتر نو دو محل اصلی دارد که یکی خود صحنه (بوتای) است و دیگری پل (هاشیگاکاری) که هر دو دارای سقف‌اند و ساختی شبیه به مقبره دارند چون خاستگاه این نمایش از مقابر مقدس و زیارت‌گاه‌ها بوده است. بطوری‌که می‌توان گفت شامل سکوی چوبی مربع شکل که از سه‌طرف باز است و یک قسمت اضافی در طرف راست برای دسته همسرایان و یک قسمت در عقب برای نوازندگان. همچنین وسایلی که بازیگران در صحنه به دست می‌گیرند، معدود ولی قراردادی‌اند. بادبزن دستی از مهم‌ترین این وسایل است زیرا از آن برای نمودن وزش باد، امواج دریا، طلوع ماه، ریزش باران و بسیاری حرکات ظریف احساس استفاده می شود.
لباس:
لباس‌ها نیز به چهاردسته تقسیم می‌شوند: لباس‌هایی برای پوشیدن در بیرون، لباس‌هایی برای پوشیدن در داخل (یا لباس‌های بدون روپوش)، لباس‌های کوتاه (مانند دامن‌های چاک‌دار) و پوشاک سر و آنها دارای ماسکی به‌نام «هانيا» هستند كه ماسك شخصيت‌هايي است كه بخشي از وجودشان، آنان را تبديل به جانور كرده است
کیوگن:
تئاتر نو همیشه با نمایش دیگری به‌نام کیوگن (کلمات دیوانه‌وار) همراه است. این نمایش یک قطعه کوتاه فارس است که به‌عنوان میان‌پرده‌ای در فاصله پرده‌های مختلف نمایش اصلی اجرا می‌شود. کیوگن موضوع‌های کمدی گسترده‌ای را در برمی‌گیرد و تأکید غالب آنها بر موقعیت‌ها است تا شخصیت‌ها. این نمایش گاهی نیز تئاتر جد‌یِ نو را هجو می‌کند. در نمایش‌های کیوگن غالباً بیش از سه شخصیت نقش ندارند و موسیقی به‌ندرت در آن نواخته می‌شود. اگرچه کیوگن زبانی طنزآمیز و هجایی و حرکاتی همچون پانتومیم دارد، اما اجرای آن از قواعد و قراردادهای بسیار محکمی پیروی می‌کند.
___________________________
منابع وماخذ:
تاریخ نمایش در جهان، تالیف: جمشید ملک پور
سخنرانی بهرام بضایی درباره تئاتر ژاپن
تاثیر ذن برنمایش نو، نوشته: سیدحسین فدایی حسین ،
نگاهی به نمایش های سنتی جهان:
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ