بررسی ویژگی های رمان های پرفروش /مرتضی حاتمی

چاپ ایمیل تاریخ انتشار:

 

این که می گویند در ایران سرانه ی مطالعه پایین است، حرف تازه ای نیست. آمار و ارقام و پژوهش های دورانی، میدانی و ... این واقعیت تلخ را ثابت کرده اند. البته می بایست خوش بین هم بود که این سرانه در این چند سال اخیر به میزان قابل قبولی، رشد داشته است، اما رشدی اندک ...میزان مطالعه با آثار پرفروش رابطه ای علی و معلولی بر قرار است.هر چه این رابطه محکم ونزدیک باشد،خروجی کار بهتر ومطلوب تر خواهد بود.عنوان «بررسی ویژگی های رمان پرفروش» می تواند لایه های دیگر از آن قابل بررسی وتحلیل است.مواردی هم چون:
معرفی گسترده ،نقد و تحلیل به موقع و در سطح وسیع، عنوان ناشر و سابقه ی فعالیت و برگزیده شدن ناشر در جشن واره ها و پای گاه های فرهنگی و ادبی، نام نویسنده و میزان معروفیت و اشتهار وی با توجه به موفقیت‌های معمول کسب شده چون پردازش به این مباحث ظرفیت این مقاله را اندکی زیاد می کند((فعلا))از پردازش به آنها صرف نظر می کنم.

● موضوع رمان چه باشد؟ (subject)
این که رمان بر پایه و محور چه  اساسی ترسیم و بنا شده باشد و محور اصلی رمان«چه چیزی باشد»، بسیار مهم است. نویسنده ممکن است برای پیدا کردن تم اصلی رمان، ماه ها و مدت ها فکر و کنکاش و طرح ها و ایده‌ها و موضوعات مختلفی را پیدا کند. اما نکته ی مهم، وسواس و حساسیت فراوان و دقت و توجه رمان نویس به انتخاب موضوعاتی است که خلاقه و نوآور و تازه باشد.
پیدا کردن موضوع رمان برای مخاطب، می بایست به گونه ای باشد که زحمات چند ماهه و حتی چند ساله‌ی نویسنده را زیر سؤال نبرد.هر چه موضوع رمان، امروزی تر، متناسب با دنیای مخاطب و نیز از جذابیت و گیرایی و کشش برخوردار باشد، می تواند، در مخاطب تأثیر بسیار بگذارد.نویسنده، به دنبال کشف دنیای تازه ی اندیشه های انسانی است. او تلاش می کند لایه ای از دنیای انسان معاصر را کشف کند و آن را به رمان تبدیل کند.
آن چه که نویسنده، به دنبال آن است، چیزی است که تا به حال در خصوص آن نوشته نشده و هنوز در ابهام و گم بودگی قرار گرفته. او با کشف و یافتن موضوع ذهن دنیای انسان معاصر، تلاش می کند لایه ای از ابهام و پوشیدگی دنیایش را باز و کشف نماید، زیرا انسان موجودی بسیار پیچیده است وبه قول نویسنده ی فقید،بهرام صادقی((نوشتن سرنوشت من است.))سرنوشتی بسیار پیچیده ومبهم.گشودن سرفصل‌هایی از این پیچیدگی، دقت، فراست، تجربه، زیرکی و رندی می خواهد. زیرا رمان نویس، نمی تواند آدم ساده و معمولی باشد. او به دنبال یافتن پاسخ های بسیار به سؤالات فراوان است. حدیث ((نفس انسان))را می‌بایست دریابد و در رمان پیدا کند.

● موضوعی که نویسنده انتخاب کرده باشد، ((چگونه)) نوشته و پرداخته شده باشد؟
نویسنده بعد از پیدا کردن موضوعی مناسب با نحوه ی پردازش آن و چگونگی نوشتن رمان ارتباط نزدیک ومنطبق برقرار می کند،تا پردازش هنرمندانه و خلاق بر موضوع جذاب و تازه به خوبی انجام پذیرد واگر غیر از این باشد،حاصل، رمانی کسل کننده، فرّار و خسته کننده و مخاطب گریز خواهد شد.نویسنده می بایست به گونه ای موضوع را پردازش نمایدکه مخاطب به راحتی با متن اثر ارتباط برقرار و آن را تا آخر پی گیری و دنبال کند.چگونه نوشتن رمان، هنر و تکنیک و قدرت و توان نوشتاری و اندیشه ای و تسلط رمان نویس بر موضوع و میزان غنای ذخایر کلمات او را نشان می دهد. نویسنده، با بهره گیری از قدرت قلم و آشنایی او با عناصر اصلی داستان بلند و آگاهی و شناخت از بار معنایی کلمات و این که چگونه و در چه مواقع ازکلمات و نثر و جملات در رمان به کار برد، شروع به نوشتن رمان می کند.
موارد مهم در چگونه نوشتن رمان را می توان این گونه بر شمرد:
- رعایت تکنیک و اصول ساختاری رمان
- نثر موفق، قدرت مند، اثرگذار و سالم
- زنده و جذاب بودن زبان نوشتاری

1- عنوان (name):
«خواندنِ عنوان داستان ها مستم می کند» کافکا «عنوان را به حق ویترین کتاب دانسته اند1» یا به تعبیری دروازه ی ورود به اندیشه های نویسنده است.برای این که بتواند مخاطب را به سوی اثر خود جذب و ماحصل کارش را به او عرضه کند، می بایست بسیار تلاش کند تا هوش مندانه، آگاهانه و با رعایت اصول انتخاب اسم، عنوانی را پیدا کند که به قول((کافکا)) خواننده را مست نماید. تازه گی،داشتن لحن خوش و گیرا و تفکرانگیزبودن و مرتبط با محتوا و به گونه ای که موضوع را لو ندهد، می‌تواند نقش مهمی در ماندگاری اثر در ذهن مخاطب بگذارد.
خواننده، به دنبال عنوان کتابی است که در اولین نگاه چرخ دنده های ذهن او را با خود درگیر کند. عنوانی که بتواند مؤلفه های ذهنی مخاطب را قلقلک دهد و به اصطلاح «گیر بیندازد»،امکان ماندگاری بهتر هم در حافظه ی خواننده و خوانندگان داشته باشد.البته به قول «کنستانتین پائوتوفسکی» (نویسنده ی روسی):یافتن عنوان خوب برای داستان، امری است [حقیقتاً] دشوار. زیرا انتخاب عنوان، هرگاه که برگزیده شده، دیگر به نویسنده تعلق نداردو بیش تر به خواننده تعلق دارد که آز آن به عنوان منبعی برای پیدا کردن رمان استفاده می کنند. انتخاب عنوان های کوتاه، خیلی بهتر از عنوان های طولانی که گاه به «فعل» ختم می شوند در ذهن خواننده ماندگار می شود.

2- زبان رمان (Language):
یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده ی رمان و داستان کوتاه زبان است. زبان  شیوه ای برای بیان و نوشتن رمان است که نویسنده آن را به انتخاب خودش به پیش می برد. اوست که تصمیم می گیرد ، زبان نوشته اش چگونه باشد. ابزار اصلی نویسنده کلمه است. هر چه قدر این ابزار، غنی، سالم، زیبا، زنده، صحیح و از سلامت ساختار و از پختگی کامل و لازم برخوردار باشد، خواننده بهتر می تواند با محتوا و متن اصلی ارتباط برقرار کند.زبانی که نویسنده آن را در رمانش به کار می برد، می بایست معرف و مشخص کننده ی هویت فرهنگی جامعه باشد و بر اعتلا و غنای فرهنگ اجتماعش بیفزاید.

3- حوادث:
 رمانی خواندنی، جذاب، پرکشش و گیراست که از حوادث مقدور، بهره مند باشد. هر حادثه، ریشه در علت دارد و معلول اتفاقی است که رخ داده. بدون شک، حادثه خود دستخوش جذب و کشش است. حتی در عالم واقع.در رمان، طراحی حوادث،در فواصل مختلف موجب می شود که خواننده از یکنواختی و کسل‌کنندگی احتمالی اثر بیرون بیاید و با انرژی و نیرویی تازه، به خوانش ادامه اثر بپردازد. طراحی حادثه در رمان، هوش سرشار و توان تحلیل علت و معلولی و قدرت تخیل و تجزیه و علت یابی بسیار برای نویسنده می خواهد. نویسنده ای رمانی پر فروش می‌نویسدکه در لابه لای سطرها و فصل های رمان،حادثه های جذاب  پنهان کرده باشد تا لذت خوانش صد چندان شود.

4- شخصیت پردازی (Characterzation):
«شخصیت چیست؟ جز آن چه[که] حادثه یقین می کند؟ حادثه چیست؟ جز نشان دادن شخصیت؟» هنری جیمز
شخصیت های رمان، همگی فرمانبران و مجریان اوامر و دستورات نویسنده اند که نویسنده به بعضی ها اختیار تام (شخصیت اصلی) داده و دیگران هم به تناسب نقش و جایگاه در پیش برد اهداف رمان نویس، فعالیت می کنند.(شخصیت های فرعی).
نویسندگان خلاق و اندیشمند، با طراحی رفتار،گفتگو، کنش ها و واکنش ها، جدل برای شخصیت ها و تبدیل آن ها به شخصیت های ساده (Flat) و کامل (Round) رمان را به گونه ای تنظیم می کند و بار اجرای رفتارهای انسانی را چنان بر دوش آن ها می گذارد که حاصلش جذب خواننده و همراهی او با شخصیت ها می شود تا رمان پرخواننده، جذاب باشد.
نویسنده با شگردهایی که دارد، اهداف و اندیشه های خود را از زبان شخصیت ها جاری می کند. هر چه اندیشه هایش ناب، تازه، امروزی و مخاطب پسندتر باشد،شخصیت ها محبوب می مانند و نام رمان و رمان نویس بیش تر و بهتر در ذهن خواننده خواهد ماند والبته نبایست از یاد برد که:
«درطول تاریخ، ادبیات داستانی شخصیت هایی را آفریده است،که الگو و سرمشق توده ها بوده اند.توده ها در هنگام درد و تنهایی با شخصیت های داستانی یکی شده اند. از لذت شان، لذت برده اند و از اندوه شان، اندوهگین شده اند. از دلاوری شان در هنگام سختی آموخته اند و از امیدشان در شب های تیرگی زندگی روشنی گرفته اند2»

5- گفتگو (Dialogue):
گفتگو در رمان می بایست از چنان قدرت جذب و توجه انگاری برخوردار باشد که خواننده،خود را به عنوان کسی که مشغول صحبت با شخصیت های رمان است، بپندارد.گفتگوهای پینگ پنگی ، ملال آور ،طولانی و یک نواخت چیزی جزخستگی و رخوت در خواننده به دنبال نخواهد داشت.رمانی موفق و مخاطب پسند که عنصر گفتگو ، با زبانی استوار و محکم، بیان شده و برای خواننده قابل باور و پذیرش باشد.
گفتگوی میان شخصیت های رمان، می بایست ضمن داشتن تناسب،از ساختار ادبی و تکنیکی مناسب با کل رمان هم برخوردار و اصول دستوری هم در آن رعایت شده باشد. توجه به جایگاه های شخصیت ها در رمان نیز می بایست مد نظر رمان نویس  قرار گیرد. نکته ی کلیدی در گفتگوها که کشش و گیرایی را در خواننده تقویت نماید، داشتن «جدل» است. الزاماً جدل نبایستی به کشمکش های اخلاقی،ذهنی وحتا جسمانی و عاطفی منجر شود،زیرا اثرات مخرب بر مخاطب خواهد گذاشت، نویسنده ی دانا با رعایت میزان گفتگوی میان شخصیت ها، جدل را هم به آرامی ومنطقی پیش می برد و خواننده را هم به همین منظور تا رسیدن به نقطه ای که پایان گفتگوباشد،می کشاند.

6- فضا(Atmosphere):
قدرت طراحی، معماری و ساختمان سازی نویسنده می بایست چنان باشد که اسکلت و طراحی جذاب و زیبایی را پی ریزی نموده باشد و رمان را در آن معماری و طرح بنا نموده باشد.رمان نویس، معمار هم هست. منتهی معمار کلمات و سازنده فضایی که قرار است نویسنده مخاطب و شخصیت های رمان، در یک زمان مشخص در کنار هم قرار دهد تا نفس بکشند و با هم حرکت کنند.رمان نویس، با رعایت تناسب ذهنی مخاطب و دنیایی که خواننده ی اثرش در آن سیر می کند، شروع به ترسیم فضا و ساختمان رمان می کند.
معمولاً طراحی رمان با نیازهای مخاطب ارتباط نزدیک دارد. مخاطب نوجوان دل مشغولی های مختلفی هم چون: عشق،دنیای مجازی،اندیشه های متفاوت نوجوانی، جنس مخالف،اسطوره سازی و قهرمان پروری، طنز وریشخند ، امید و اضطراب و... بخش هایی از دنیای ذهنی اش را با خود درگیر کرده است. نوجوان امروز به دنبال رمان هایی است که اشاراتی ملموس ونزدیک  به دنیای او داشته باشند.رمان نویس هوشمند از این نیاز می تواند به خوبی بهره گیری کندو با آفرینش رمان های متناسب،پاسخی مقدور به برخی از نیاز های مخاطب را بدهد.این طراحی برای مخاطبان کودک نیز با توجه به دنیای ویژه آنان هم صدق می کند.
رمانی ماندگار و جذاب و پرفروش است که دارای فضاهایی تأثیرگذار، خلاق و برطرف کننده حس کنجکاوی و نوجویی مخاطب باشد.

7- نثر رمان (Prose):
رمان نویس در مقابل ادبیات ملی سرزمینش وظیفه و تعهد دارد. هر کلمه و جمله ای که او می آفریند، بر صفحات کتاب ادبیات ملی می افزاید. او می بایست پاسداری امین،جدی، دلسوز،خلاق و متعهد به زبان و ادب فارسی باشد و تلاش نماید کلمات و جملاتی را در رمان به کار ببرد، ضمن تقویت حس لذت خوانش در خواننده، دایره و مخزن لغات و کلمات خواننده را هم پرحجم کند و گسترش دهد. نثر رمان، رابطه ی قوی میان میزان قدرت مندی قلم و تسلط رمان نویس بر واژه گان واصطلاحات وکلمه سازی دارد، از همین عناصر می توان به توان مندی و اثر بخشی رمان و قدرت اعجاز رمانش بر مخاطب، پی برد.
نثر رمان ضمن داشتن سلامت ساختار، یک دست بودن و به کارگیری آرایه های مناسب و به میزان لازم در لابه لای سطرها و شناخت میزان اثربخشی کلمات بر مخاطب، نقش مهمی در جذب و پایدارسازی خواننده دارد.

8-تعلیق (Suspense):
اثری در ذهن و اندیشه ی مخاطب باقی خواهد ماند که خواننده برای رسیدن به پایان (Ending) آن، شوق و هیجان زیاد داشته باشد،که در نهایت وپایان چه اتفاقی خواهد افتاد و حادثه ای که آن را دنبال می کند، به چه سرانجامی خواهد رسید، گام به گام با نویسنده حرکت کند.
نویسنده هم می بایست تعلیق را به گونه ای تنظیم و طراحی و اجرا نماید که تا آخرین سطر و پاراگراف رمان، حس کنجکاوی خواننده را هم چنان برانگیخته شده و لذت کشف و شهود و تلاش برای زودتر رسیدن به انتهای رمان؛ هم چنان برقرار باشد.
رمان نویس،می بایست فضایی را طراحی کند تا ضمن حرکت و همراهی خواننده برای رسیدن به کشف و نهایت رمان تا آخرین لحظه نتواند معادلاتی که برای نهایت رمان در ذهنش نقش بسته را پاسخ دهد و ماجرا را پیش بینی نماید.
تعلیق به عنوان عنصری بسیار جذاب و پر کشش خواننده ی رمان را به دنبال خود می کشاند، البته اگر هوش مندانه، آگاهانه و بر اساس علت و علل منطقی طراحی و اجرا شده باشد.
و در نهایت...

9- طرح روی جلد:
به قول موریس سنداک «وظیفه ی تصویرگر و طراح جلد، گسترش معنا و روشن فکری است». «تصویر روی جلد» ارتباط عمیقی با «عنوان» رمان دارد. اگر متن و عنوان روی جلد و کتاب قابل ترجمه باشد، تصویر روی جلد، ابداً نیازی به ترجمه ندارد، زیرا به راحتی و امکان ،هویت دنیای رمان را بر روی جلد به زبان رنگ و طرح و تکنیک و تصویر، فریاد می زند.
تصاویری که قدرت اثرگذاری مستقیم و مؤثر بر مخاطب دارد. هرگاه با عنوانی زیبا و جذاب همراه شود، بی شک، مخاطب را به سوی خود می کشاند.بسیاری از رمان های پرفروش، مدیون عنوان های جذاب و تصاویر زیبا و دوست داشتنی بوده اند.

پانویس:
1- رجبعلی،باقر(1381)،راهنمای داستان نویسی جوان،کتاب نیستان، تهران.
2- محمدی،محمدهادی (1387)،روش شناسی نفد و ادبیات کودکان،انتشارات سروش تهران، چاپ اول.

منابع:
1- داد،سیما،(1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، واژه نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی به شیوه ی تطبیقی و توصیفی،[ویرایش جدید]، (1385)، تهران، انتشارات مروارید، چاپ سوم.
2- مندنی پور،شهریار،(1384)کتاب ارواح شهرزاد،سازه ها، شگردها و فرم های داستان نو (1384)، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ دوم.

مرتضی حاتمی/ نویسنده و کارشناس ادبی کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان استان ایلام / خبرگزاری هنر «آرتنا»

دیدگاه‌ها   

#5 نویسنده 1397-04-26 23:47
:-) جالبه ولی بهم کمکی نکرد
#4 رسولی 1395-05-06 02:19
متشکر.
#3 رسولی 1395-05-06 02:16
با سلام بر شما برای مطالب آموزنده تان متشکرم.من هم در این روزها مشغول نوشتن یک رمان افغانستانی هستم از درگاه خداوند برای شما و دوست گرامی که ایمیل دادند آرزوی موفقیت خواستارم.
#2 بهرامی 1394-03-02 17:40
سلام من میخوستم یه کتاب بنویسم اولین کتابیه که میخوام شروع کنم از نکته هایی که گفتین استفاده میکنم*****ممنون
#1 مرتضی حاتمی 1392-05-23 19:30
با سلام وتشکر از لطف شما...
موفق باشید...

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

جلسات ادبی تفریحی

jalasat adabi tafrihi

اطلاعات بیشتر

مراسم روز جهانی داستان با حضور استاد شفیعی کدکنی، استاد باطنی و استاد جمال میرصادقی
جلسات ادبی تفریحی کانون فرهنگی چوک
روز جهانی داستان و تقدیر از قبادآذرآیین سال 1394
روز جهانی داستان و تقدیر از فریبا وفی سال 1395
یازدهمین جشن سال چوک و تقدیر از علی دهباشی شهریور 1395

جلسات کارگاهی آزاد

jalasat kargahi azad

اطلاعات بیشتر

تماس با ما    09352156692