پانتومیم pantomime یا نمایش بیکلام، نوعی نمایش است که درسکوت اجرا میگردد و با استفاده از ایما و اشاره و حرکات بدنی منظور خود را به تماشاگران منتقل میکند.
اما قبل از آن «میم» چیست: اصطلاح!Mime معمولاً هم به نوشتهها و هم به اجراهايي گفته میشد که شامل نمایشهای کوتاه، رقصهای روایی، تقلید جانوران و پرندگان، آواز، آکروبات، شعبدهبازی و غیره است و چون گروههای کوچک میم در سده پنجم قبل از میلاد در مهمانیها و مناسبتها نمایش میدادند، احتمالاً اولین نوع نوع نمایش حرفهای است که برای سرگرمی بهوجود آمده است. گروه اجراکنندگان میم اولین گروهی بودند که زنان را در نمایشهای خود شرکت میدادند. شخصیتهای میم لباسهای چسبان نازک، قبای کوتاه و فالوس به تن میکردند و موضوع این نمایشها از هجو اساطیر تا زندگی روزمره را در برمیگرفت. کتککاری، حقهبازی و دلهدزدی از عناصر محبوب میم بهشمار میرفت. ميم هنر وهم است. هنر پندار است. به طوریکه «مارسل مارسو» میگوید: «هنر خيال و كابوس است. هنرمند ميم بدون اينكه از واژهاي ياري بگيرد، تنها با بدن خود همهچيز را بيان ميكند. هنرمند ميم محدودهاي نميشناسد، در سكوت گرسنگي و تشنگي، مرگ، عشق، ترس، وحشت و... را خلق ميكند.»
«دسیموس لابریوس» و معاصرش «پوپلیوس سیروس» را معمولاً اولین نویسندگان متن برای میم میدانند. در دوران امپراطوری، میم دوباره به نمایشهای بدون متن تبدیل میشود و بهقدری محبوب میشود که دیگر نمایشها را از صحنه به زیر میکشد و عموماً سروکارش با جنبه زندگی روزمره و دید کمیک یا اساطیر است.
اولین پانتومیمها را جنگجویان باستان با حرکات بدن و اشارات انجام میدادند تا داستانها و احساسات خود را به افراد قبیله منتقل کنند. در قرن پنجم قبل از میلاد برای نخستینبار استفاده از پانتومیم در کشور هندوستان ثبت شده است. خوانندگان و بازیگران پانتومیم برای بهاراتا خدای نمایش داستانی (دراماتیک) برنامه اجرا میکردند.
پانتومیم از طریق مصر و یونان باستان به غرب راه یافت. در قرن چهارم قبل از میلاد، در کشور یونان اشارهای به «ایتولوگ» (ethologue) شده است، که معنایش توصیف آداب و رسوم از طریق پانتومیم بوده است. با گذشت زمان این شکل از پانتومیم بیشتر گسترش و تکامل یافت و تبدیل به نمایشی بیصدا شد. نمایشی که شخصیت در آن نسبت به موضوع برتری یافته بود و از اهمیت بیشتری برخوردار بود.
بازیگران با ماسک، تمام صورت را میپوشانند یا نیمی از صورت خود را، بیآنکه سوراخی برای دهان صورتکها ایجاد کنند، تا از این طریق برای تماشاچیان فرصتی فراهم کنند و به آنها بفهمانند که نمایش صامت اجرا میشود.
اما کسیکه در این میان از محبوبیت جهانی نسبت به پانتومیم برخوردار شد و به نامش در بالا اشاره شد: «مارسل مارسو» (marcel marceau) است. «شیوه کار مارسو در پانتومیم بیشتر استوار بر تمرینهای بدنی دقیق و تجسم فضا بود. او برای نشان دادن فضا و موقعیتی ویژه از حرکات ساده و هماهنگ اندامها بهره میبرد»
در پایان میتوان از محمود عباسزاده عضو رسمی خانه تئاتر نویسنده و کارگردان و یکی از بازیگران نمایش سرزمین من ایران نام برد که در روز 22 بهمن 1388 هجری شمسی با ۳۱ مرتبه اجرای نمایشش موفق به ثبت رکورد جهانی بیشترین اجرای نمایش در یک روز با پانتومیم شد.
منابع:
1. ویکی پدیا
2. دبیر خانه دائمی جشنواره تئاتر تهران
3. مجله تخصصی تئاتر (صحنه) ،شماره سوم آبان 80