در کتاب «تاریخ سینمای ایران» نوشته جمال امید اوانس اوگانیانس را مهاجری ارمنی – روس که در سال 1279 در عشق‌آباد و در کتاب «فرهنگ سینمای ایران» نوشته حمید شعاعی او را یک ارمنی - ایران متولد 1279 در مشهد معرفی کرده‌اند.
البته که، محل تولدش از جایگاه ویژه و مهم‌اش و همچنین نقشی که در صنعت سینمای ایران از خود باقی گذاشته را نخواهد کاست و همچنان اوانس اوگانیانس معروف به آوانس اوهانیان را به‌عنوان اولین کارگردان ایران خواهند شناخت. کارگردانی که فارغ‌التحصیل دانشکده تجارت در تاشکند، حقوق در عشق‌آباد، آموزشکده فیلم در مسکو، دکترای سینما، دکترای علوم و دکترای طب بود. او همچنین اولین مدرسه آرتیستی سینمای ایران را تأسیس کرد که در آن مواردی چون صنعت اکتری (مطابق با آخرین متد آمریکا)، عکاسی، تکنیک سینما، اکروباتیک، ورزش سوئدی، شمشیریازی، بالت، رقص شرقی، رقص اروپایی و شنا توسط اشخاص و اساتید مجرب تعلیم داده می‌شود. یکی از مشکلاتی که مانع پیشرفت او در کارهایش شد تسلط نداشتن بر زبان فارسی بود؛ او از
استعداد بی‌نظیرش برای یادگیری زبان فارسی استفاده کرد ولی چندان هم موفق نبود
و نتوانست به‌خوبی با شاگردان، همکاران و اطرافیاتنش ارتباط برقرار کند و به نقل از کتاب «تاریخ سینمای ایران»، اوگانیانس اغلب به زبان ترکی تدریس می‌کرد و همین مورد کافی بود تا کار را برای شاگردانش سخت کند.
اگر بپردازیم به کارهایش در عرصه سینما، او اولین فیلمش را در واقع در عشق‌آباد ساخت است به نام «گل و ایتالماز». سپس به ایران آمد و اگر از مستندات ابراهیم‌خان عکاس در زمان مظفرالدین شاه صرف‌نظر و کمی رو به جلو حرکت کنیم به فیلم «آبی و رابی»، اولین فیلم بلند تاریخ سینمای ایران، ساخته اوانس اوگانیانس خواهیم رسید. فیلمی صامت و سیاه‌وسفید که در سال 1309 ساخته شد. تهیه‌کنند آن ساکو ارلیذره و فیلم‌بردارش خان‌باباخان معتضدی بودنند و در سینما مایاک که متعلق به تهیه‌کننده فیلم بود برای اولین بار اکران شد. یک داستان کمیک، که محمدخان ضرابی در نقش آبی و غلامعلی‌خان سهرابی‌فرد در نقش رابی در آن ایفا نقش کردند. به‌گفتۀ برخی، فیلم با استقبال خوبی روبه‌رو شد، ولی از طرفی روایتی وجود دارد که در آن ادعا می‌شود، فیلم آبی و رابی موفقیت چندانی عایدش نشد و با شکست اقتصادی مواجه شد. فیلم آبی و رابی پانصدوشصت تومان خرج برداشت و البته به‌نوعی می‌توان گفت تقلیدی از فیلم‌های زوج کمدین دانمارکی «پات و پاته‌شون» بود؛ متاسفانه هیچ نسخه‌ای از فیلم آبی‌ورابی باقی نمانده. شایان ذکر است که در همین سال اولین مجله سینمایی با نام «سینما و نمایشات» منتشر می‌شود.
پس از ساخت اولین فیلمش او استودیو «پرس فیلم» را تأسیس کرد و به ساخت فیلمی تحت‌عنوان «حاج آقا آکتور سینما» پرداخت که در این فیلم خود اوگانیانس در نقش مرتضی نیز بازی می‌کرد، دومین فیلم صامت ولی با میان‌نویس‌هایی با زبان فارسی روسی و فرانسه. این فیلم هم شکست اقتصادی می‌خورد. اما سرنوشت از این پس نیز تغییر چندانی برای اوگانیانس نکرد و بسیار تلخ پیش رفت؛ پس از ساخت دو فیلم بلند و اداره و برگزاری دو دوره کامل از دوره‌های مدرسه آرتیستی سینمای ایران برای برگزاری دوره سوم و ساخت سومین فیلمش ناکام ماند.
از آن پس، او با روحیه‌ای افسرده و دلسرد از وطن با دعوت‌نامه‌ای از سمت کشور هند در سال 1317 وارد کلکته شد تا یک مدرسه آرتیستی سینمایی را در آنجا تأسیس کند، که در سال 1318 موفق به ساخت این مدرسه می‌شود و از این طریق توانست برای خود شهرتی دست‌وپا کند در کشور هزار ادیان و به نام «او. جی.اوهانیان» شروع به فعالیت‌های هنری کرد. در چندین سالی که ساکن هند بود، عضو آکادمی اختراعات و اکتشافات آسیا شد؛ همچنین در جریان ارزش‌گذاری به بهترین فیلم‌های هندی آغازبه‌کار کرد. در سال 1319 دستگاهی به نام «اوهان سیستم» ساخت که امکان سنکرونیزه کردن فیلم و صدا را در داخل استودیو فراهم می‌کرد. پس از آن، مجدد یه ایران بازگشت و در سال 1333 اوگانیانس خواست تا فیلم «سوار سفید» را در «دیانا فیلم» کارگردانی کند، ولی به‌دلایلی که شاید ضعف در زبان فارسی یکی از آنها بود ساخت این فیلم متوقف شد. بعدها، در سال 1338 یک فیلم‌نامه نوشت به نام «کودتا 1299» که مجدد نتوانست آن را تبدیل به فیلم کند. او همچنین قصد داشت برای آموزش موضوعات مرتبط به سینما برای زنان و خردسالان کلاس‌هایی برگزار کند که در این راه نیز شکست خورد و این موضوع باعث شد شد تا حالش بدتروبدتر شود.
در نهایت، اوانس اوگانیانس سال 1340 در شصت‌ویک سالگی، غرق در ناامیدی و گمنامی در تهران درگذشت. متاسفانه به ارزش حقیقی تلاش‌های او حتی پس از مرگ هم بهای چندانی داده نشد، ولی نمی‌توان این حقیقت را کتمان کرد، که او نه‌تنها از پیش‌گامان بلکه به جرئت می‌توان گفت اولین فیلم‌ساز تاریخ سینمای ایران هست و خواهد بود. ■
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ