1

مفاهیم کلیدی:

"تصویر"، "امر واقع"، "امر مجازی،"امر خیالی"، "ماهیت اندیشه و تصویر"،"حقیقت و تصویر"

... امده کوه قاف ریشه کوه های عالم است و جایگاه ابرانسان ها و و صورت های ناب . نیز امده که میترا فرمانروا با گردونه زرین از شرق به غرب در حرکت بوده

و با زیبایی شاهوار و اشو مانندش بر آسمان ها حکم می راند، این دو برداشت عمیقا شاعرانه اند. چرا شاعرانه؟ از این رو که امر ناگفتی را پاس می دارند. اما پرسش

ما در این مقال نه طبیعت شعر،بلکه چگونگی ادراک شعر است،این که شعر چگونه و چطور ادراک می شود؟

برای یافتن جواب این پرسش،لازم است به نقش و عملکرد تصویر در اندیشه آدمی پرداخت.

۲

شرحو بسط حقیقت تصویر

در زمانه ما " همه چیز به مثابه ی تصویر و معنا قابل دسترسی است" (۱ )تا جایی که می توان گفت،انسان امروزی به کمک تصویر برواقعیت غلبه کرده است. اما تصویر چیست؟

واقعیت آن چه می باشد؟ تصویر از مشابهت و همانندی در ذهن می آید، و

هر تصویر یک دال و یک نشانه است.اما نشانه ای از چه؟ نشانه ای از شی و شیئیت که به سبب " مشاورت یا مجاورت و یا ملازمت"( ۲) ایجاد می شود. سهروردی می گوید:

"هرگاه شی غایب از خودت را ادراک کنی.....مثال و (صورت مطابق ) حقیقت ان شی غایب در تو حاصل می شود" ( ۳)

با این که تصویر نمود و نشانه شییت است اما نمود حس و حال و تخیل هم می تواند باشد. به واقع تصویر نگره و قالبی است برای تجسم و تجرید از "هست ها". ما از طریق

رنگ، صدا، کلمات تصویرسازی می کنیم ( ۴) و جهان را پیش چشم حاضر نموده و به نمایش می گذاریم. یک تصویر می تواند، بازتاب دهنده امور واقع، عالم ظاهر و محسوسات

یا این که تصویری بازنمایی شده، خیالی و تحریف شده باشد.

افلاطون بین امر واقعی و شناخت و تصویر ارتباط تنگاتنگی می بیند او می گوید:

"ما نمی توانیم چیزی را که دروغین است بشناسیم.... آنچه می شناسیم باید واقعی باشد ( ۵) " اما پرسش این است که منظور از امر حقیقی چیست؟ این سوال از قدیم الایام

در کانون توجه بوده و امروز هم هست. از فلاسفه دو تن یکی افلاطون و دیگری ویت گنشتاین به این پرسش پرداخته اند.

ویتگنشتاین، تصویر را مدلی از واقعیت می داند.

او می گوید تصویر باید رابطه و نسبتی با واقعیت داشته باشد تا قابل ادراک باشد. افلاطون نیز شرح و بسط مفصلی دارد. او از دوگونه تصویر سخن می گوید، یکی حقیقی

" و دیگری مجازی. او تصویر حقیقی را "مثلی " و تصاویر مجازی را "تصاویر و اعیان عالم حسی و سایه ها واشکال بازنمایی شده" می نامد.

در واقع افلاطون نخستین فیلسوفی است که به دو مسئله یکی " حقیقت بازنمایی" و دیگری "فاصله و تمایز" بین واقعیت و تصویر اشاره می کند. و این موضوع مهمی است،بدین

علت مهم   که عالم ذهنی ما را تصاویر می سازند. ذهن داده هایش را در قالب تصویر انتظام می بخشد و ما به مدد تصویر سخن می گوییم، به یاد می آوریم و می اندیشیم.

۳

تصویر، شعر و امر خیالی

شعر در قالب تصویر شکل می گیرد و با امر خیالی همسوست. امر خیالی هم به معنای آینگی مدنظر است، هم به معنای کهن الگوها و هم به این معنای که محصول تخیل است.

ما"خیال صرف" نداریم ، "خیال از عدم" نداریم، انچه داریم "خیال از شییت" است. در خیال چیزی از اشیا "انتزاع" می شود. از همین رو در انتزاعی ترین شکل خیال، باز

نوعی ماده و مادیت وجود دارد. ماده در شعر می تواند کلمات باشند، می تواند تصویر باشد. بواقع ماده و ابعاد ماده اصل و اساس شعر است. وقتی نیما می گوید "مرغ

آمین" تصویر بنیادین و "مرغ نوعی" است. اما ما می دانیم که مرغ امین یک صورت مادی و صرفا مادی نیست. در مرغ امین خلاقیت و بازنمایی وجود دارد. و همین ها مارا از واقعیت صرف به مرز هنر می اندازد. به واقع " هدف هنر تنها نمایش ظواهر اشیا نیست بلکه معنای باطنی آن را نیز می خواهد بیان کند.(۶) درست است، امر واقع

در هنر وجود دارد اما امر واقع " آن چیز" و "این چیز" نیست، بلکه امر واقع از نوع "منتشره" است در چیز، آن جا/ این جاست . این تخیل ماست که چنین امکانی را فراهم

می آورد. در شعر دیدن وجود دارد اما نه دیدن صرف ، نه دیدن به عنوان یک امر ثابت بلکه دیدن به عنوان یک امر خلاقانه. در شعر ان هم شعر با پرتو اشعه ، ما زیبایی

منجمد نداریم، آنجا در شعر آنجا نیست، آن/جاست که در ایستایی اش تحرک و فاصله است و در ترکیبش نوعی جدایی و تجزیه. این توضیح در مورد این/جا هم صدق می کند.

این تعریف تصدیقی است به امر هستی مند و ناهستی مند، تصدیقی است به حاضر/غایب توامان،چیزی شبیه دیدن از زاویه ناظر بی حرکت و یا ناظر در حال حرکت.ناظر بی حرکت

منفعل است. منتظر است. اما ناظر متحرک فعال است و در پویش و جوشش، هم موضوع شناخت است و هم عامل شناخت.

۴

#نقشو جایگاه تصویر در شعر

تصویر در شعر مهم است. به نقل از رویایی "شعری که تصویر نداشته باشد شعر نیست ".( ۷). " الف، استخوانم موریانه زد" نیز مجموعه شعریست از تصاویر با کارکردهای

حجمی. چرا می گوییم شعر حجمی؟ بدین علت که این شعر با نحله شعر حجم ارتباط نزدیکی دارد. رضا خان بهادر جزء آن دسته شاعرانیست که به گونه ای زنده و فعال تصویر

می کند. تصاویر شعری این شاعر نه ثابت و نه منجمد، نه ساده و بسیط، بلکه این تصاویر مرکب و توضیحی اند. فی المثل شاعر نمی گوید "ابر " بلکه می گوید:"لبه تیز

ابر". او نمی گوید عصا. می گوید "پیچیده در شریعت دریا/ ادامه عصا".

تصویر در شعر رضا خان بهادر،نه بازتاب دهنده امر واقع و نه امر صرف و نه امر کاملا غیرواقع، بلکه این تصویر ترکیبی است از امر واقع و غیرواقع که به صورت خلاقیت

و بازنمایی خودش را نشان می دهد. دو نوع تصویر در شعر رضا خان بهادر

وجود دارد، یکی تصویر امور محسوس به هم همانند این تصاویر: " قرص ماه"، " استخوان شب" و دیگری تشبیه امور غیر محسوس به امور محسوس همانند این موارد :"استکان

هوا"، "جویدن اب"،"تپه های هوا" که این نوع تشبیه فراگیرترین نوع تصویر در این مجموعه می باشد.

#نتیجهگیری

بنا بر انچه ذکر شد، تصویر مهم است هم به جهت شعریت و هم به جهت معرفت شناسی. تصویر می تواند حقیقی یا مجازی و یا وانموده باشد. با تصویر چیزی بازنمایی می شود

که رابطه ضروری با ماده و شییت دارد. به همین دلیل هم شعر با وجود بهره گیری از تخیل، دریافتی است قابل فهم. در شعر حتی در انتزاعی ترین شکل آن، تصویر به عنوان

بنیان شییت حفظ می شود، زیرا در صورت غیاب شییت ان تصویر از هم می پاشد.

رضا روشنی         ۹۶/۳/۲۲

..................................................................................................................

منابع

۱. قدم اول،بودیار،کریس هوروکس و زران ژوتیک ،پیام یزدانجو،نشر و پژوهش شیرازه،چاپ اول ۱۳۹۲ص۵۱

۲.حکمت اشراق،سهروردی،دکتر فتعلی اکبری،نشر علم،چاپ دوم،ص۳۰

۳.همان ص۲۷

۴.(بازنمایی درفلسفه هنر، مجله دانش پژوهان،پاییز و زمستان۱۳۸۲،شماره ۴

www.hawzah.net.magazine.view

۵. افلاطون،ریچارد مروین هر،مترجم ملیحه ابویی

مهریزی،نشر فارسی،سال ۹۶ص۵۸

۶.تاریخ فلسفه،ویل دورانت،چاپ سوم۱۳۵۰،عباس خویی،چاپخانه گلشن، ص۷۲

۷.یاداشت "شعر بی تصویر شعر کم ارتفاعی است htt//

www.sherno.com/news2.php?id-7051

۸.الف،استخوانم موریانه زد،رضا خان بهادر،انتشارات هشت،چاپ اول،۱۳۹۶