وقتی در حال خوردن کیکمان، به آن فکر می‌کنیم
نویسنده کتاب «نظریه در تئاتر» چرایی نوشتن آن را با توصیفی زیبا ارائه می‌کند که نشان از قریحه ادبی و هنری او نیز هست. مارک فورتیه می‌گوید: «من نظریه را دوست دارم. من تئاتر را هم دوست دارم. به گمان من بهترین کار این است که این دو را به هم نزدیک کنیم. مثل آن است که کیکمان را بخوریم و در همان حال به آن فکر کنیم.»
تئاتر یکی از حوزه‌هایی است که نظریه بر آن تأثیر بسیاری گذاشته است. مجلات بسیاری به ارائه نظریه تئاتر پرداخته‌اند و کتاب‌های بسیاری هستند که نظریاتی چون واسازی، نشانه‌شناسی، روانکاوی یا دیگر چشم‌اندازهای نظری در مطالعه تئاتر را مورد بررسی قرار داده‌اند. هرچند هیچ کتابی به طوری نظام یافته طیف وسیعی از مباحث نظری را در خود جای نداده است؛ اما کتاب «نظریه در تئاتر» با این هدف نوشته شده است.
در بیشتر نظریه‌ها بر نقش زبان تاکید شده است و نظریه‌هایی که عمیقاً گرفتار زبان نوشتار شده‌اند آسانتر و نظام مندتر و همه جانبه تر در مطالعه ادبیات و دیگر شکل‌های نوشتاری به کار گرفته شده‌اند. برخلاف درام، تئاتر واژه‌هایی روی کاغذ نیست، تئاتر اجراست و نه تنها مستلزم کلمات است بلکه با فضا، بازیگر، صحنه، مخاطب و روابط پیچیده بین این عناصر سر و کار دارد که در نظریه‌های ادبی این امور نادیده گرفته می‌شود.
با توجه به این ملاحظات، کتاب «نظریه در تئاتر» برای فعالان تئاتر که دل خوشی از نظریه ندارند، قبل از آن که مقدمه‌ای برای ورود به بحث نظریه در تئاتر باشد، بیشتر آزار دهنده است! هرچند آنها که با روی بازتری با نظریه برخورد می‌کنند، ممکن است این کتاب به نظرشان تلاشی بیاید برای کشاندن تئاتر زیر پرچم نظریه و از آن گذشته تلاشی برای ایجاد گفتگو، تحقیق و تردید!
بنابراین این کتاب به بررسی رابطه بین نظریه و تئاتر می‌پردازد و در هر دو حوزه سوالاتی را مطرح می‌کند. آیا تئاتر نوعی زبان است؟ و اگر نیست چطور از الگوی اصلی (یعنی زبان) می‌گریزد؟ اگر تئاتر ویژگی دارد که آن را از زبان متمایز می‌کند، این ویژگی چطور در تسلط زبان و نوشتار بر درک نظری جهان بازتاب می‌یابد؟
کتاب «نظریه در تئاتر» نوشته مارک فورتیه کانادایی است که با هدف ارائه شرحی مقدماتی از جریان کنونی نظریه فرهنگی و چگونگی کاربرد احتمالی آن در تئاتر نوشته شده است. «نظریه تئاتر» کتابی است منحصر به فرد، البته این به آن معنا نیست که تمام کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده است را نادیده گرفته چراکه خود نویسنده در پایان لیست بلندبالایی از کتاب‌های مرتبط با مسئله نظریه و تئاتر را برای مطالعه بیشتر معرفی کرده است.
با توجه به گستردگی کارهایی که در حوزه نظریه در تئاتر صورت گرفته است، این کتاب از مزیت متأخر بودنش سود می‌برد چراکه توانسته با نگاهی به قلمروهای نظریه‌های شکل گرفته برداشت گسترده‌تری از نظریه را مبنای کار خود قرار دهد. بر خلاف بسیاری دیگر از مطالعاتی که در این زمینه‌ها صورت گرفته به طور مشخص این کتاب بر نظریه‌هایی تمرکز کرده است که منشأ آنها بیرون از تئاتر هستند و به نظریه با مفهوم عام آن پرداخته شده است.
کتاب «نظریه در تئاتر» اصرار دارد جنبه مقدماتی داشته باشد، زیرا این کتاب طوری طراحی شده است که پاسخگوی نیاز علاقه‌مندان به مطالعه، رابطه بین نظریه و تئاتر باشد. نظریه‌هایی که در این کتاب معرفی شده است، همه طی صد و پنجاه سال گذشته مطرح شده‌اند و دلیل انتخاب آنها این واقعیت است که که هنوز به طور گسترده‌ای به کار برده می‌شوند. همانطور که می‌دانیم ماتریالیسم از طریق آثار کارل مارکس و در نیمه دوم قرن نوزدهم مطرح شد. بخش اول قرن بیستم هم شاهد شکل‌گیری نشانه‌شناسی، روانکاوی و پدیدارشناسی بود و در بخش دوم از قرن بیستم نظریه‌های واکنش خواننده، واسازی، فمینیسم و نظریه جنسیت، پسامدرنیسم و پسااستعماری مطرح شدند. این نظریه‌ها در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته چرا که این مکاتب نکات مهمی را درخصوص تئاتر و نظریه‌های مخاطب‌شناسی ارائه می‌دهند.
این کتاب نه کتابی است صرفاً درباره تئاتر و نه کتابی صرفاً درباره نظریه. به طور کلی بحث در مورد نظریه و تئاتر در این کتاب نه حول مکاتب نظری یا کار نظریه‌پردازان خاص بلکه پیرامون مسائل مربوط به تئاتر سازمان‌دهی شده است.
مسائلی که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته‌اند، زیر سه عنوان اصلی به شکل فصل‌بندی شده ارائه شده‌اند. فصل اول با توجه به تئاتر در حکم متن و تئاتر در حکم رویدادی زنده؛ به روابط بین نظام‌های کلامی و غیرکلامی در روی صحنه می‌پردازد. مسائلی چون دلالت، بازنمایی، معنا، فهم و ...
فصل دوم به کسانی که درگیر تئاتر هستند، می‌پردازد و سوبژکتیویته، عاملیت، مؤلف، شخصیت، بازیگر، مخاطب و پیوندهایی که تئاتر بین آدم‌های دخیل به وجود می‌آورد، از جمله موارد بحث در فصل دوم از این کتاب است. در فصل 3 به تئاتر به مثابه نهادی در جهان می‌پردازد و روابط تئاتر با جهان بیرون از تماشاخانه را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این فصل عواملی چون نیروهای تاریخی، اقتصادی و سیاسی که تئاتر را به شیوه، زمان و مکان تقسیم می‌کنند مورد بحث قرار می‌گیرند.
مثال‌هایی که در این کتاب آورده می‌شود عمدتاً از آمریکا و اروپا گرفته شده است اما نگاهی به تئاتر آفریقا هم در مثال‌ها دیده می‌شود. همچنین بیشتر نمونه‌های مکتوبی که به عنوان نمونه ارائه شده، از متون قرن بیستمی‌اند و مثال‌هایی هم از یونان باستان و رنسانس آورده شده است.
روش بیانی این کتاب روشی کثرت‌گرایانه و باز است. می‌دانیم که در نظریه‌های سیاسی جدید و اینکه آیا کثرت‌گرایی یا خنثی بودن ممکن است، تردیدهای بسیار شده؛ اما کارهای مقدماتی مانند این کتاب از نقاط قوت کثرت‌گرایی به خوبی استفاده برده است همانند اینکه نظریاتی چون نظریه ادبی مارکسیستی‌تری ایگلتون را در برابر نظریه‌های تئاتر کارلسون قرار داده و بدون جانبداری هر دو را تعریف و تشریح کرده است. کثرت‌گرایی هم به لحاظ اعتبار و هم به لحاظ فایده‌مندی با محدودیت‌هایی روبه‌روست؛ اما نقاط قوتی هم دارد به خصوص در مورد چنین کتاب‌هایی که می‌خواهند در عین مقدماتی بودن، پرسشگرانه هم باشند.
این کتاب تلاش دارد که در مقام کتابی پرسشگر بماند به همین خاطر حفظ تردید و شک سالم از عواملی هستند که این مجموعه را از دیگر مجموعه‌های نظری متفاوت می‌کند. نویسنده کتاب معتقد است: «کتابی که راه را برای عدم قطعیت باز نگه می‌دارد به رویه پرسشگر خرد انسان نزدیک‌تر است و راهنمای قابل اعتمادتری است.»
فوریته چرایی نوشتن این کتاب را با توصیفی زیبا ارائه می‌کند که نشان از قریحه ادبی و هنری او نیز هست. او می‌گوید: «من نظریه را دوست دارم. من تئاتر را هم دوست دارم. به گمان من بهترین کار این است که این دو را به هم نزدیک کنیم. مثل آن است که کیکمان را بخوریم و در همان حال به آن فکر کنیم.»
«نظریه در تئاتر» را فرزان سجودی و نریمان افشاری ترجمه کرده‌اند که همین دو مترجمه بودن به نوعی باعث شده با متنی روان و یکدست مواجه نباشیم؛ متنی که از تکلفات نظری حتی در نقل قول‌های ساده رنج می‌برد و در برخی موارد بسیار دور از زبان امروز است با این حال خواندنش خالی از لطف نیست. چاپ این کتاب توسط انتشارات سوره مهر صورت گرفته و چاپ اول آن در سال 1388 بوده که کتاب حاضر (چاپ 1394) با چاپ دوم در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.■
نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک
www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html
دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك
www.chouk.ir/download-mahnameh.html
شبکه تلگرام کانون فرهنگی چوک
https://telegram.me/chookasosiation
اینستاگرام کانون فرهنگی چوک
http://instagram.com/kanonefarhangiechook
دانلود نمایش‌های رادیویی داستان چوک
دانلود فرم ثبت نام آکادمی داستان نویسی چوک
www.chouk.ir/tadris-dastan-nevisi.html
بانک هنرمندان چوک صحفه ای برای معرفی شما هنرمندان
بخش ارتباط با ما برای ارسال اثر
http://www.chouk.ir/ertebat-ba-ma.html
فعاليت هاي روزانه، هفتگي، ماهيانه، فصلي و ساليانه چوک
www.chouk.ir/7-jadidtarin-akhbar/398-vakonesh.html
دانلود فصلنامه‌های پژوهشی شعر چوک
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ