زیر نور سبز و لطیف بیشه زار
و در کنار بستر خزهٔ رودخانهٔ کودکی‌ات،
کنار خانه، چشمانت نخستین بار
از لابه لای برگ‌ها با عشق به آسمان تابستان نگریست ... (شمال و جنوب، ص 31)
سرکار خانم دکتر سارا خزاعی متولد ۱۳۴۸فارغ التحصیل از دانشگاه‌های ناریچ Norwich انگلستان، فردوسی مشهد و کینگز کالج دانشگاه لندن در رشته ادبیات انگلیسی با تمرکز بر ادبیات قرن نوزده انگلیس و آمریکا می‌باشد و در حال حاضر دانشجوی دکترا دانشگاه تهران در همین رشته است. وی علاوه بر تدریس ادبیات در دانشگاه‌های شهید بهشتی و فردوسی، کتاب‌های «راهنمای نقد داستان کوتاه» و «تاریخ مصور ادبیات انگلیس و آمریکا» را به زبان انگلیسی به چاپ رسانده و برگردان انگلیسی چندین شعر فارسی را در مجله انگلیسی Reader منتشر کرده است.
یکی از اشعار انگلیسی سروده خودش نیز در کتاب مجموعه اشعار Labors of Love توسط انتشارات Noble House در نیویورک در سال ۲۰۰۵به چاپ رسیده است.
در ادامه، گفتگوبا سرکارخانم دکتر سارا خزاعی، مترجم، مدرس دانشگاه و منتقد ادبی را به بهانهٔ ترجمهٔ رمان «شمال و جنوب» می‌خوانید. ایشان نخستین مترجم آثار ادبی و رمان‌های الیزابت گاسکل در ایران هستند.
نی‌نوا- در ابتدا لطفاً مختصری در مورد رمان «شمال و جنوب» صحبت کنید.
دکتر خزاعی- رمان «شمال و جنوب» داستان دختر جوانی به نام مارگارت را نقل می‌کند که به همراه خانواده‌اش از زندگی سنتی و آرام جنوب انگلستان به نواحی صنعتی و پرجنب و جوش شمال نقل مکان می‌کند و در ابتدای امر نسبت به ارزش‌های مدرن و مادی شمال دیدگاهی بسیار منتقدانه دارد. خانم گاسکل، نویسندهٔ رمان، با زبر دستی و
استادی، احساسات و حالات درونی افراد مختلف و بخصوص تحول قدرت مشاهده و ادراک مارگارت را به تصویر می‌کشد، اطلاعات جالبی در باره مذهب، طبقات اجتماعی، انقلاب صنعتی و جایگاه زنان در انگلستان قرن نوزده به خواننده ارائه می‌کند و در عین حال داستان عاشقانهٔ بسیار لطیف و دلنشینی در تار و پود داستان می‌گنجاند.
نی‌نوا- دلیل انتخاب شما برای ترجمهٔ این اثر ادبی چه بود؟
دکتر خزاعی- رمان قرن نوزدهم انگلیس و آمریکا برای جامعه کتاب خوان ایران بسیار شناخته شده است و اغلب آثار معروف نویسندگانی چون دیکنز، آستین، الیوت، هاردی و هاتورن بارها به فارسی ترجمه شده‌اند. جای تعجب دارد که خانم الیزابت گاسکل تا بحال در زمره این نویسندگان نبوده است. الیزابت گاسکل علاوه بر داستان و شخصیت‌پردازی قوی، به مسائل اجتماعی، اقتصادی و مذهبی دوران خود نیز می‌پردازد و بعنوان همسر یک کشیش فعال در شهری صنعتی، با مشکلات طبقات اجتماعی مختلف نیز از نزدیک آشنایی دارد و داستان خود را به روابط خانوادگی و شخصی محدود نمی‌کند و به بُعد مذهبی و اخلاقی شخصیت‌هایش و مشکلات تعامل آنها با اجتماع خود می‌پردازد.
اینکه پس از گذشت بیش از صد و شصت سال از چاپ نخست آثارش، همچنان آنها در شمار رمان‌های پرفروش قرار دارند، موضوع رساله و تحقیق‌های متعدد ادبی هستند و اغلب به صورت فیلم هم درآمده‌اند، دال بر ارزشمندی و ماندگاری نوشته‌هایش هست.
نی‌نوا- ترجمهٔ کتاب چقدر برایتان زمان برد؟
دکتر خزاعی- ترجمه اولیه حدود سه ماه. دو ماه هم بازنویسی.
نی‌نوا- قبل ا ز اقدام به ترجمه مدلی برای ترجمه داشتید؟ آیا مثلاً ترجمه‌هایی را که از رمان‌های قرن نوزدهمی شده است مورد بررسی قرار داده بودید؟
دکتر خزاعی- مدل ایده‌آل من ترجمه‌های قدیمی رمان‌های کلاسیک مخصوصاً خانم دکتر شمس الملوک مصاحب و آقای حسن شهباز بود که جملاتشان را تقریباً حفظ هستم.
نی‌نوا- شما اولین کسی هستید که رمانی از الیزابت گاسکل را به فارسی ترجمه کردید. در این ترجمه تا چه حد به سبک، لحن و زبان نویسنده وفادار بوده‌اید و چقدر سعی کردید آنها را عیناً به فارسی برگردانید؟
دکتر خزاعی- خانم گاسکل به سبک ادبی و کلاسیک دوران خود، از جملات طولانی و پیچیده و کلمات زیبا استفاده می‌کند و در مجموع نگارش فاخری دارد. در عین حال، از زبان متفاوتی برای نقل گفت‌وگوی طبقات مختلف استفاده می‌کند. از نظر من شکستن کلمات برای ثبت ویژگی گفتار کارگران، بیهوده بود، چرا که خانم گاسکل دقیقاً گویش شهر منچستر را منعکس نموده است که قابل شبیه‌سازی در فارسی نیست. نهایتاً بنا را بر آن گذاشتم که همهٔ متن را یک دست و با شیوه رسمی و کتابی برگردانم. از این گذشته، از آنجا که در پایان نامه‌ام گفتمان این رمان را مورد تحلیل قرار داده‌ام، با انتخاب کلمات و عبارات متن اصلی بسیار به دقت برخورد کردم.
نی‌نوا- مشکلات درک متن را چگونه حل کردید و چگونه به یقین رسیدید؟
دکتر خزاعی- چون در زمان تحصیل روی رمان «شمال و جنوب» کار کرده بودم، انواع کتاب‌های راهنما برای درک ادبی رمان در دسترسم بود. به همین دلیل تلاش کردم ارجاًهای خوب و دقیقی به همهٔ نکات مهم ادبی و نقل قول‌های متن بدھم و برای ترجمهٔ زبان کارگری به لهجهٔ منچستر قرن نوزده نیز به کتاب‌های نقد خاص متعدد و مختص ادبیات مراجعه کردم.
نی‌نوا- الان به هر حال خیلی‌ها زبان نمی‌دانند و نمی‌توانند رمان‌ها و داستان‌های جدید را به زبان اصلی (فرانسوی، انگلیسی، یا هر زبان دیگری) بخوانند و این کار به عهده مترجمان است که واسطه شوند و به آنها کمک کنند. به نظر شما مترجمی که می‌خواهد این بار را به دوش بکشد چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
دکتر خزاعی- به نظر من مترجم خوب علاوه بر تسلط کافی بر زبان‌های مبدأ و مقصد، بایستی کتابی انتخاب کند که با فضا و فرهنگ آن آشنایی کافی داشته باشد. یکی از مهمترین کاستی‌های مترجمان ما شاید این است که به اندازه کافی متن به زبان مبدأ مطالعه نکرده‌اند. من بشخصه کلیهٔ رمان‌های برجسته قرن نوزده را بارها به زبان انگلیسی مطالعه و تدریس کرده‌ام و فیلم‌های ساخته شده بر اساس هر یک را دیده‌ام (که تنها راه بازسازی بصری فضاهای قرن‌های گذشته است). مترجم بایستی به قدری دنیای متن را ملموس بیابد که کاملاً با جزییات آداب روزمره، هنر، مشکلات جاری و روابط مرسوم در آن همراهی کند. من متن قرن نوزده‌ای سراغ دارم که مترجم باسابقه‌ای اصطلاح call را در آن «تلفن زدن» ترجمه نموده!!!
نی‌نوا- تا چه اندازه ویراستار در ترجمهٔ شما نقش داشت؟
دکتر خزاعی- جستجوی من برای ویراستار مدتها قبل از پایان ترجمه شروع شد. سرکار خانم رؤیا یدالهی شاهراه دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی هستند و پیشینه طولانی و درخشان در تحقیق، سخنرانی و تدریس در زمینه ویراستاری دارند. با توجه به حجم کار -640 صفحه- مرحلهٔ ویراستاری حدود 4 ماه بطول انجامید. در این مدت خانم یدالهی اغلب ویرایش خود را به صورت پیشنهاد در ستون comment متن ترجمه شده برایم ارسال می‌کردند تا با توافق متقابل تغییرات لازم را اعمال کنیم. ایشان پس از مرحله صفحه‌آرایی نیز مجدد متن را بررسی نمودند.
نی‌نوا- از دلایل خود برای انتخاب ناشر بگویید.
دکتر خزاعی- با تجربه قبلی که در نشر دو کتاب تئوری ادبی به زبان انگلیسی داشتم، به این نتیجه رسیدم که پخش کتاب در سطح ایران مهمترین ویژگی یک ناشر خوب است.
نشر چشمه تهران نیز برای چاپ کتاب اعلام آمادگی کرده بود اما در دسترس بودن ناشر برایم مهم بود و بعلاوه نشر چشمه ترجمه را کامل خریداری می‌کرد و دیگر دسترسی به چگونگی چاپ، یا چاپ‌های بعدی، کتاب نداشتم. با تحقیق از چندین کتابفروشی در مشهد و تهران، «نشر گل آفتاب» را به این علت انتخاب کردم که با مراکز پخش مهم تهران، از جمله ققنوس و گوتنبرگ، کار می‌کند و دو کتاب بسیار پرفروش «اطلس چاکرا» و «قهرمان هزار چهره» را در کارنامه خود دارد. با توجه به تعداد جلساتی که با ناشر داشتیم و سرعت انتقال کتاب به نمایشگاه بین‌المللی و کتابفروشی‌های تهران، تصمیم بسیار خوبی بود.
نی‌نوا- آیا هزینهٔ چاپ کتاب را شخصاً تقبل کردید یا ناشر سرمایه‌گذار بود؟
دکتر خزاعی- در مراحل تایپ، ویراستاری و صفحه‌آرایی با هزینه شخصی و بعد با شراکت ناشر.
نی‌نوا- اگر ناشر مشارکت نمی‌کرد همچنان به کارتان یقین داشتید و آن را تمام می‌کردید؟ چون معمولاً مترجمان یا از قبل قرادداد می‌بندند یا یک یا دو فصل ترجمه می‌کنند و برای ناشر می‌فرستند.
دکتر خزاعی- بسیاری از مترجمان، امروزه بسراغ رمان‌هایجدید و پرفروش می‌روند که هنوز قرار گرفتن آنها در ردیف ادبیات کلاسیک مبهم است و شاید در کوتاه مدت مورد استقبال نیز قرار می‌گیرند. من با آثار کلاسیک ترجمه شده‌ای بزرگ شده‌ام که در کتابخانهٔ مادر بزرگم یافت می‌شدند و امروز در فهرست کتاب‌های محبوب فرزندانم هستند. بی شک یقین دارم رمان «شمال و جنوب» در زمره چنین آثاری قرار دارد و برای چندین نسل آینده جایگاه خود را حفظ خواهد نمود.
نی‌نوا- آیا کتاب را جهت ممیزی به ارشاد مشهد دادید یا به تهران فرستادید؟
دکتر خزاعی- ارشاد مشهد.
نی‌نوا- آیا ویراستار تمامی مواردی را که مشکوک به حذفِ اداره ارشاد بود، حذف کردند؟ یا اینکه اصلاحیه وزارت ارشاد خورد؟
دکتر خزاعی- به هیچ وجه. مرحله بررسی ارشاد چهار ماه بطول انجامید و نهایتاً تنها تغییر توصیه شده، حذف تصویر خانم گاسکل از صفحه زندگینامه نویسنده بود. متن ترجمه شده دقیقاً با متن اصلی مطابقت دارد.
نی‌نوا- یکی از مواردی که شخصاً برای من در مورد این اثر جالب بود، طرح جلد جذاب، صفحه‌آرایی حرفه‌ای و حتی جنس و رنگ کاغذ به کار رفته در این کتاب است. لطفاً در این خصوص توضیحی اگر دارید بفرمایید.
دکتر خزاعی- سرکار خانم رعنا خزاعی، طراح جلد، با صرف وقت و دقت بسیار و جلسات متعدد با ناشر، جلد چشم‌نواز و منحصر به فردی ارائه دادند. در نهایت طرح جلد نیز روی اصل جلد ضخیم چاپ شد. صفحه‌آرایی از مشکل‌ترین بخش‌های کار بود. به این دلیل که من از ابتدا به قدیمی بودن شکل ظاهری کتاب اصرار داشتم، از فونت Traditional Arabic استفاده کردم. اما متاسفانه در صفحه‌آرایی حروف کاملاً بهم می‌ریخت و ناچار شدیم سه بار صفحه‌آرا عوض کنیم و پس از بازخوانی‌های مکرر، نهایتاً آقای مهندس شریفی که تسلط فوق العاده‌ای به نرم افزارهای کامپیوتر دارند موفق به ارایهٔ کار بدون ایراد شدند.
کاغذهای معمول کتاب‌های فعلی ایران اغلب چینی و به رنگ خاکستری هستند. خود کتاب‌ها هم اغلب با چسب صحافی شده و به سرعت ورق ورق می‌شوند. جلد کتاب‌ها معمولاً گالینکور است و طرح روی جلد در حقیقت تنها روی برگهٔ محافظِ جلد چاپ می‌شود و فقط حالت نمایشی دارد. رمان «شمال و جنوب» بر روی کاغذ کرم رنگ اطریشی - اصطلاحاً کاغذ قرآنی- چاپ شده که تنها چاپخانهٔ دقت و آستان قدس امکان تنظیم دستگاه برای چاپ خوش کیفیت روی آن را داشتند و چاپ توسط چاپخانهٔ دقت انجام شد. صحافی کتاب توسط صحافی حافظ مشهد که در زمینهٔ کیفیت کار برنده تندیس کشوری بوده است به صورت دوخت تکمیل شد.
نی‌نوا- دلیل فروش خوب کتاب شما در این مدت زمان کوتاه چیست؟
دکتر خزاعی- از دلایل مهم فروشِ خوبِ کتاب معرفی سریع آن در تهران و بخصوص شهر کتاب بود. سایت فروشگاه شهر کتاب بسیار فعال است. اوایل اردیبهشت امسال پخش کتاب انجام شد و در دهم ماه فروشگاه اعلام اتمام موجودی و سفارش جدید کرد. صفحه سفارش کتاب، دربردارندهٔ اظهارنظرهای مثبت خوبی بود و پس از نمایشگاه بین‌المللی طبق اعلام سایت شهر کتاب، رمان «شمال و جنوب» در رده‌های پرفروشترین، محبوب‌ترین و پر بازدیدترین قرار گرفت.
نی‌نوا- چه تجربه‌ای از ترجمه این کار پیدا کردید که در ترجمه‌های بعدی به کار خواهید گرفت؟
دکتر خزاعی- در صورت امکان همین افراد را برای همکاری انتخاب خواهم کرد. به اهمیت ارائه کتاب در نمایشگاه بین‌المللی هم کاملاً پی برده‌ام. و قطعاً دوباره وقت خود را صرف برگردان اثری کلاسیک خواهم کرد.
نی‌نوا- به عنوان سؤال پایانی کار بعدیتان چه خواهد بود؟
دکتر خزاعی- احتمال قوی رمان جاودان و بسیار جذاب دیگری از خانم گاسکل به نام «Wives and Daughters» که باز هم بی‌بی‌سی به صورت سریال درآورده است و آخرین اثر نویسنده است. فصل نهایی این کتاب بعلت سکته قلبی و فوت نویسنده نانوشته مانده است، اما خانم گاسکل با دقت و نظم خاص خود طرح فصل پایانی را یادداشت نموده و حتی مکالمه‌ای مربوط به آن برای دوست داران آثار خود به یادگار گذاشته است. ■
نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک
http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html
داستان های حرفه ای ادبیات ایران و جهان را از اینجا دانلود کنید.
http://www.chouk.ir/downlod-dastan.html
دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك و فصلنامه شعر چوک
http://www.chouk.ir/download-mahnameh.html
دانلود نمایش رادیویی داستان چوک
http://www.chouk.ir/ava-va-nama.html
دانلود فرم ثبت‌نام آکادمی داستان نویسی چوک
http://www.chouk.ir/tadris-dastan-nevisi.html
فعاليت هاي روزانه، هفتگي، ماهيانه، فصلي و ساليانه كانون فرهنگي چوك
http://www.chouk.ir/7-jadidtarin-akhbar/398-vakonesh.html
بانک هنرمندان چوک صحفه ای برای معرفی شما هنرمندان
http://www.chouk.ir/honarmandan.html
شبکه تلگرام کانون فرهنگی چوک
https://telegram.me/chookasosiation
اینستاگرام کانون فرهنگی چوک
http://instagram.com/kanonefarhangiechook
بخش ارتباط با ما برای ارسال اثر
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ