تاریخچهٔ ادبیات داستانی جهان (5) «مریم ایلخان»/ اختصاصی چوک

چاپ ایمیل تاریخ انتشار: 27 ارديبهشت 1395

ادبیات غرب در سده‌های میانه

ادبیات ژرمنی

قبایل ژرمنی را تا سدهٔ اول میلادی می‌توان از لحاظ زبان به سه گروه تقسیم کرد:

1- ژرمنی شرقی یا گوتیک

2- ژرمنی غربی

3- ژرمنی شمالی یا اسکاندیناوی

ژرمنی شرقی یا گوتیک

زبان ژرمنی شرقی در حدود سدهٔ ششم عملاً زبانی مرده بود و تنها قطعهٔ باقیمانده از آن دوران ترجمه‌ای است از کتاب مقدس منسوب به وولفیلا (اولفیلاس) اسقف مسیحی. این اسقف به اختراع الفبای گوتیک که ترکیبی است از حروف‌یونانی و رومی و رونی شهرت دارد. برگردان وی ترجمه‌ای چیره دستانه و حاصل فکر و تعمق است.

ژرمنی غربی

زبان ژرمنی غربی به دو شعبه تقسیم می‌شود:

آلمانی علیا که گویش آلمان‌های مرکزی و جنوبی ومنشاء آلمانی جدید بوده است.
آلمانی سفلا که گویش آلمان‌های شمالی، و منشاء انگلیسی، فریزی و هلندی بوده است.

ادبیات ژرمن غربی بسیار غنی‌تر است. منظومه‌های قهرمانی گوناگونی به آلمانی علیای کهن (750-1100 م) سروده می‌شد. بسیاری از آن‌ها در دوران شارمانی سروده می‌شد اما جانشینان وی این آثار را کفرآمیز می‌پنداشتند و بدین ترتیب تنها یک قطعه از منظومهٔ هیلدبراون، سرود لودویگ و کتاب انجیل‌ها از گزند ایشان در امان مانده است.

هیلدبراون (حدود 820 میلادی): از این منظومهٔ مجهول‌المولف تنها شصت و هشت بیت باقی مانده است. داستان مربوط به هیلدبراون پاپِ پیرِ خشنی است که در نبردی برای دفاع از زادگاهش با پسرش روبه‌رو می‌شود.‌ این قطعه با آغاز این نبرد پایان می‌یابد؛ اما به نظر می‌رسد پسر به دست پدر کشته می‌شود.
سرود لودویگ:‌ این سرود قهرمانی، داستان پیروزی فرانک‌ها بر نورمان‌ها را در سال 881 م. روایت می‌کند.
کتاب انجیل‌ها (حدود 868 م.): اثر اوتفرید راهب است. این حماسهٔ مسیحی 15000 بیت دارد و داستان زندگی حضرت عیسی است. پیشگفتار ستایش گیرایی از فرانک‌هاست و سبک اشعار تعلیمی و ادیبانه.

حماسه‌ها، اشعار غنایی، مواعظ، اشعار تعلیمی، تواریخ، زندگی‌نامه‌ها و آثار نمایشی نیز به زبان علیای میانه (1100-1500 م) نوشته می‌شد.‌ این دورهٔ پربار ادبی، خود به سه دوره تقسیم می‌شود:

1- دورهٔ آغازین (110 تا 1180 م.)

2- دورهٔ کلاسیک (1180 تا 1250 م.)

3- دورۀ افول (1250 تا 1500 م.)

1- آثار باقیمانده از آلمانی علیای میانه، دورهٔ آغازین:

ترجمه‌های روحانیون از فرانسه و لاتین، که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:

- سرود اسکندر اثر لامپرخت دربارهٔ پیروزی‌های برجستهٔ اسکندر کبیر

- سرود رولان از کنراد.

- روحانی شهر راتیسبون بر اساس متن فرانسوی ترانهٔ رولان.

- وقایعنامهٔ امپراطوران به ترجمهٔ کنراد که به بیان تاریخ عالم می‌پردازد.

حماسه‌های مینسترل که شاعران دوره‌گرد به سبک عامه پسند سروده‌اند. با ارزش‌ترین آن‌ها عبارت است از:

- روتر شاه که ماجرای ربوده شدن افسانه‌وار شاهدخت قسطنطنیه به دست پادشاه لمباردی را بازگو می‌کند.

- دوک ارنست داستان منظومی دربارهٔ شورش لودولف بر ضد پدرش اوتو اول

- داستان روباه که نخستین منظومه از زبان حیوانات است در زبان آلمانی منسوب به هانریش در گریسنر

مینه سانگ (عاشقانه‌های مبتنی بر نجیب زادگی): اشعاری عاشقانه که از ترانه‌های عامیانهٔ اتریش کهن و اشعار تغزلی شاعران پرووِنسال مایه گرفته است. این عاشقانه‌ها، کوتاه، ساده، و از لحاظ ترکیب‌های داستانی، بی‌تکلف هستند.

2- آثار باقیمانده از آلمانی علیای میانه، دورهٔ کلاسیک:

·منظومه‌های حماسی: درخشان‌ترین فصل تاریخ ادبیات آلمان سده‌های میانه به منظومه‌های حماسی دورهٔ کلاسیک اختصاص دارد.‌ این منظومه‌ها شامل دو نوع مشخص است: درباری و مردم پسند.

- حماسه‌های درباری:‌ این نوع حماسه‌ها که برای نجبا و اشراف سروده می‌شد، زبانی مؤدبانه، پیراسته و ناب دارد و سرشار از کلمات فرانسوی است.‌ این حماسه‌ها که روایتگر داستان‌های شوالیه‌ای است، به توصیف طولانی و مفصل اسب و سلاح و مسابقات شمشیرزنی و... می‌پردازد. مضامین آن‌ها نیز همان مضامین سه‌گانهٔ رمان‌های سده‌های میانه است:مضمون فرانسه (داستان‌های شارلمانی و دربار او)، مضمون بریتانیا (داستان‌هایی دربارهٔ آرتورشاه و دلاوران او و جستجوی جام مقدس)، مضمون روم (داستان‌هایی از رومیان، یونانیان و شرقیان باستان)

در میان حماسه سرایان درباری این چهارتن از همه مشهورترند:

هانریش فون فلدکه (1170-1200 م.)
هارتمان فون اوئه (حدود 1215 م.)
ولفرام فون اشنباخ (1170- 1220 م.)
گوتفرید فون شتراسبورگ (حدود 1210 م.)

- حماسه‌های مردم پسند: همزمان با رواج حماسه‌های درباری، حماسه‌های مردم پسند نیز که پیش‌تر توسط شوالیه سروده می‌شد، در اتریش و ستیریا شکوفا شد. سرچشمهٔ این حماسه‌ها، اشعار افسانه‌ای یا داستان‌های منظوم مردمی بود که چهرهٔ شخصیت‌های تاریخی نظیر آتیلا و تئودوریک و... را تصویر می‌کرد. این حماسه‌ها به لحاظ سبکی و بیانی، ساده تر از حماسه‌های درباری بودند. گذشته از سرود نیبلونگن و گودرون (که به آن‌ها اشاره خواهد شد)، از مهم‌ترین حماسه‌های مرد پسند مرگ آلبهارت، لاورین، سروداِکه و باغ گل سرخ را می‌توان نام برد که همگی بر محور شخصیت تئودوریک دور می‌زنند.

سرود نیبلونگن (حدود 1200 م.): بزرگ‌ترین اثر ادبی آلمانی در سده‌های میانه است و نزدیک به 10 هزار بیت دارد. این حماسه آمیزه‌ای استادانه است از افسانه‌های رایج دربارهٔ شاهان بورگوندی، گوت و هون با قصه‌ای قومی‌دربارهٔ مردی اژدهاکش که احتمالاً مربوط به افسانه‌های آلمان پیش از مسیحیت است. این سرود سرشار از ناهماهنگی و تناقض، پرگویی و تکرار است و آکنده از توصیفات خسته کننده از لباس‌ها و سلاح‌ها و جشنواره‌ها. و اما حسن آن این است که ما می‌توانیم با مطالعهٔ این اثر بیشتر از هر جای دیگری، قوم کهن توتونی نژاد را بشناسیم؛ با خرافات، عواطف، شهامت، لجاجت و غرور خشونت آمیزشان. و آرمان‌هاشان در باب صداقت و وفاداری که زمینهٔ اخلاقی منظومه را تشکیل می‌دهد.
گودرون (حدود 1225 م.): نویسنده ناشناس، احتمالاً شوالیه‌ای اتریشی. منابع منظومه، افسانه‌های فریزلندی، فرانکی و اسطوره‌های کهن آلمانی است. این منظومه سه بخش دارد و هر سه بخش داستان دزدیده شدن دختر زیبایی را بیان می‌کند. این منظومه اگرچه از نظر عظمت به نیبلونگن نمی‌رسد، اما به سبب حفظ ویژگی‌های بخش شمال غربی اروپا (کرانه‌های وحشی و مردم متهورش) ارزشبسیاری دارد. تصویری که از خود گودرون به عنوان شاهدختی بهره‌مند از وقار، شکیبایی و وفای فراوان ارائه شده، از زیباترین نمونه‌ها در منظومه‌سرایی است.

3- آثار باقیمانده از آلمانی علیای میانه، دورهٔ افول:

در میانهٔ سدهٔ سیزدهم،‌ آیین شوالیه‌گری و قدرت دربار رو به افول گذارد. رونق داد و ستد و بازرگانی، مایهٔ پیشرفت نوع تازه‌ای از فرهنگ در شهرها شد. ظرافت و خلوص تمدن کهن از یادها رفت و عرق ملی به حداقل رسید. تأثیر این وضع بر ادبیات ناگوار بود. لهجه‌های گوناگون به جای زبان پیراسته و یکسان نشست، اوزان شعری دچار هرج و مرج شد، حماسه، جای خود را به حکایات تمثیلی داد و شعر غنایی به مایسترسانگ تبدیل شد. برجسته‌ترین شکل‌های ادبی در خلال‌این دوره:

اشعار تعلیمی: سباستیان برانت شاعر و قانون‌دان است. مهم‌ترین اثر او کشتی ابلهان است که در آن پلیدی‌ها و حماقت‌های زمان را مورد حمله قرار می‌دهد.
مایستر زانگ: شاعران فضل‌فروشی که فاقد ابتکار بودند می‌کوشیدند از مینه سانگ (اشعار تغزلی مبتنی بر نجیب زادگی) تقلید نمایند. اشعار آن‌ها عموماً مذهبی، تعلیمی، تاریخی یا تمثیلی است. یک شاعر داوطلب وقتی لقب استاد می‌یافت و مایسترسینگر نامیده می‌شد که یک لحن جدید یا مایسترزانگ ساخته باشد.
نمایشنامه: در آلمان هم مانند یونان، فرانسه و انگلیس، نمایش از مناسک مذهبی سرچشمه گرفته است. بعضی قطعات نمایشی که در مراسم مشرکان به نمایش در می‌آمد به علت انزجار و منع کلیسا از بین رفت. اما نمایش‌های مربوط به کتاب مقدس رواج یافت. از میان‌این نمایش‌ها، نمایش آلام (تعزیهٔ مصلوب شدن مسیح) از همهٔ این نمایش‌ها متداول‌تر شد و اجرای بعضی از آن‌ها تا عصر حاضر ادامه یافت. نمایش غیرمذهبی هم از سدهٔ پانزدهم پیدا شد. نمایش‌دهندگان جوان خانه به خانه می‌رفتند و صحنه‌های مضحکی از زندگی مردم را اجرا می‌کردند. مشهورترین شهر محل اجرای این نمایش‌ها نورنبرگ بود.

ژرمنی شمالی

زبان ژرمنی شمالی (نورس، اسکاندیناوی) به خشونت و صلابتش مشهور است. در این زبان، فرهنگ و اساطیر ژرمنی به کامل‌ترین شکل حفظ شده است. ادبیات اسکاندیناوی در سه گروه مهم رده بندی می‌شود:

1- اشعار حماسی اِداها (900-1100 م.)

2- منظومه‌ها‌ی اسکالدی یا درباری (1100-1200 م.)

3- ساگاها (1100-1400 م.)

1- اشعار حماسی اِداها:

اداهای منظوم: مجموعه‌ای از اشعار اساطیری، افسانه‌ها، اشعار تعلیمی، و قطعات موجز کوتاه. گردآورندهٔ این مجموعه زائموند زیگفوسون است. مندرجات ادای منظوم:

پیشگویی سیبل در وصف آفرینش جهان
دو شعر غم انگیز دربارهٔ ماجراهای هلگی، قهرمان بزرگ
مجموعه شعر شش گوناگون اساطیری
دو مجموعه قطعات گوناگون تمثیلی و تعلیمی
مجموعهٔ بیست منظومهٔ قهرمانی که داستان ولسونگ‌ها را حکایت می‌کند.
اِداهای منثور: اثری است به نظم و نثر، منسوب به سِنوری استورلوسون که به عنوان راهنمای شاعران تألیف یافته و پنج بخش دارد:
خلاصهٔ اساطیر نورس
گفتار براگی رساله‌ای دربیان و فن شعر
واژه نامهٔ مترادفات و اصطلاحات شعری
فهرست اوزان و قالب‌های شعری همراه با مثال
پیوستی از تاریخ شعر و شاعری و رسالهٔ مختصری دربارهٔ دستور زبان و معانی بیان

2- منظومه‌های اسکالدی یا درباری: اسکالدها نقالان سیار یا شاعران درباری بودند. عصر شکوفایی آن‌ها سدهٔ هشتم تا چهاردهم است. شعر اسکالدی به شاهان و رهبران باستانی و زمانهٔ خود الهام می‌پردازد.‌ این اشعار زبانی بس آراسته دارند و از عبارات و ترکیبات استعاری سرشارند. اهمیت شعر اسکالدی از ادایی کمتر است اما دراین شعر مطالب تاریخی زیادی درج شده است.

3- ساگاها: در فاصلهٔ سال‌های 1100 تا 1500 شمار زیادی از روایات منثوردر نروژ و ایسلند نوشته می‌شد که تماماً یا کمابیش افسانه‌ای و سرشار از روح ملی و طبیعت جزیره نشینی بود و حکایات قهرمانان آن مناطق را بازگو می‌کرد. ساگاها موجز، برونگرایانه و تقریباً همیشه غم‌انگیزند.

ولسونگا ساگا: این ساگا، داستان ولسونگ نوهٔ پادشاه هون‌هاست.‌ این داستان منبع اصلی اپراهای انگشتری واگنر و زیگورد ولسونگ اثر ویلیام موریس بوده است.
هم پیمانان: تنها ساگایی که به قصد کمیک بودن پرداخته شده و دارای طنز سیاسی است. اثری قهرمانی که با کنایه و استهزا آمیخته است.‌ این ساگا، از لحاظ جزئیات شسته و رفته، از لحاظ ساختمان سازمان یافته، و از نظر شخصیت‌پردازی ممتاز است.■

منبع:تاریخ ادبیات جهان- باکنر تراویک

نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک

http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html

داستان های حرفه ای ادبیات ایران و جهان را از اینجا دانلود کنید.

http://www.chouk.ir/downlod-dastan.html

دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك و فصلنامه شعر چوک

http://www.chouk.ir/download-mahnameh.html

دانلود نمایش رادیویی داستان چوک

http://www.chouk.ir/ava-va-nama.html

دانلود فرم ثبت‌نام آکادمی داستان نویسی چوک

http://www.chouk.ir/tadris-dastan-nevisi.html

فعاليت هاي روزانه، هفتگي، ماهيانه، فصلي و ساليانه كانون فرهنگي چوك