به مناسبت انتشار ویژه نامه بخارا درباره اومبرتو اکو نویسنده معاصر ایتالیایى، عصر یکشنبه 25 تیر ماه 1385 مراسمى با حضور گروه قابل توجهى از نویسندگان، مترجمان، سردبیران نشریات فرهنگى و هنرى و دانشجویان زبان و ادبیات ایتالیا در خانه هنرمندان برگزار شد. ابتدا على دهباشى ضمن خیرمقدم به حضار و سفیر ایتالیا گفت:

قصه ویژه‏ نامه ‏هاى ما خودش داستانى شده است که اشاره ‏ایى مختصر مى‏کنم و به موضوع نشست خودمان امبروتو اکو مى‏پردازم. در طول ده شماره که سردبیر سمرقند بودم بناى این ویژه ‏نامه ‏ها را به همراه دوستان و همکاران ارجمند در زبانهاى آلمانى، فرانسه، انگلیسى و ایتالیایى پایه ‏گذارى و در هر شماره ویراستارى مهمان در زبان شخصیت ادبى مورد بحث انتخاب کردم که هم اکنون در این جلسه مى‏بینم که حضور دارند. حاصل آن دوره شماره ‏هایى شد در معرفى و بررسى آثار ویرجینیا وولف – مارسل پروست – توماس مان – ساموئل بکت – ولادیمیر ناباکوف – لوئیجى پیراندلو – هرمان هسه – آنا آخماتووا و سروانتس

این ویژه ‏نامه‏ ها را در بخارا پى گرفتم با همان گروه همکاران که هم اکنون در این جلسه حضور دارند.

حاصل این دوره شماره ‏هایى شد در معرفى رابیندرانات تاگور (هند) – گونتر گراس (آلمان) – اوسیب ماندلشتام (روسیه) – لویى فردینان سلین (فرانسه) و سرانجام اومبرتو اکو که امشب جشن رونمایى همین شماره است.

براى اولین بار است که یک نشریه ادبى مجموعه ایى براى یک نویسنده فعال معاصر در سطح جهان به زبان فارسى منتشر مى‏کند. البته پیش از این ما شماره‏ایى را هم به گونتر گراس اختصاص داده بودیم. و این گامى است شوق ‏انگیز که نشان مى‏دهد ما نگاه جهانى به ادبیات داریم و این کوشش مجله بخارا موفقیت و هشیارى ادبیات فارسى است. که ما گوشه‏ ایى کوچک از آن را گرفته ‏ایم.

دهباشى سپس گفت: در جهانى پیچیده و پرتلاطم که شاید بتوان گفت در رودخانه آن حتى نمى‏توان یک بار هم شنا کرد. در چنین عصرى که نگاه به جهان دائماً دستخوش تغییر است و از ساختارى واحد پیروى نمى‏کند. در چنین زمانه‏ایى نویسنده‏اى با آثار متفاوت ظهور مى‏کند که به قول دکتر روبرتو توسوکانو همچون روباهى که ایزا یا برلین از آن مى‏گوید یک نفس مى‏دود، بى ‏آنکه دم به تله بدهد. از رمان به مقاله، از مضامین روز به مباحث زبان‏شناسى، فلسفه و نشانه‏شناسى و نقد مسایل سینما، نقاشى و موسیقى و همگى درجه یک.

اومبرتو اکو بدون تردید از نوابع روزگار ماست که دست به هر کارى زده شاهکار آفریده است. در اوج نقد مسائل نشانه‏شناسى و فلسفه که بسیار بحث‏انگیز هم هست. نثر طنز او به هفده زبان ترجمه مى‏شود و عجیب است که خوانندگان آثار او طیف‏هاى گوناگون فرهنگى و اقشار روشنفکرى را در بر مى‏گیرد.

در طى ۵۵۰صفحه ویژه‏نامه بخارا تلاش کردیم که تمامى جنبه‏ هاى نویسندگى اکو را در رمان‏ نویسى، فلسفه، نشانه‏ شناسى، زبان‏شناسى و طنز در طى مقالاتى که به لطف همکاران ترجمه و تالیف شده است بشناسانیم.

بعد از على دهباشى دکتر روبرتو توسکانو سفیر ایتالیا که دهباشى با عنوان «سفیر فرهنگ مدار» از او یاد کرد سخنرانى خود را چنین آغاز کرد:

باعث بسى خوشحالى است که امشب در خدمت شما هستیم. مسلماً سخن از اداى احترام به یکى از بزرگان عرصه‏ى ادبیات ایتالیاست ولى در مجموع خودش اداى احترام به فرهنگ ایتالیاست.

در طى چند روز اخیر ایتالیایى‏هاى ساکن ایران یک بار دیگر شاهد این نوع گرایش و دوستى و شیفتگى موجود میان ایرانیان در رابطه با ایتالیایى‏ها بودند. که منظورم اشاره‏اى است به وقایع جام جهانى است و پیروزى ایتالیا در این جام که واقعاً توام شد با اشتیاق و دوستى و مهربانى ایرانى‏ها در قبال ما. ولى امشب جاى بسى مباهات است که شاهد حضور گسترده کسانى هستیم که مشوقین کارهاى فرهنگى ایران و ایتالیا هستند. که در واقع اگر اصطلاح فوتبالى به کار ببریم نوک حمله‏ى کارهاى فرهنگى را حمایت مى‏کند.

شکى ندارم که همگى شما با اشتیاق خریدار مجله اخیر بخارا درباره اومبرتو اکو خواهید بود ولیکن مى‏خواهم اشاره‏اى اجمالى به مقدمه‏ى این شماره بخارا داشته باشم که محتوى پیام من است.

اگر کسى بگوید که تصویر روشنفکر دیگر دوره‏اش به سر آمده و جاى آن را چهره‏ى دانشگاهیان وزین و برنامه گردانان سطحى گرفته است، وجود امبرتو اکو براى انکار این ادعا کفایت مى‏کند. توصیف اکو امرى است محال. نمى‏توان او را تنها به یک حوزه‏ى اندیشه محدود کرد. دقیقاً به همین دلیل او را مى‏توان روشنفکرى در سطح بسیار عالى نامید. یک روشنفکر که در اصطلاح آلمانى «اور» به کار مى‏رود و مفهوم آن ریشه‏اى است. روشنفکرى ریشه‏اى به معناى واقعى کلمه. چنان که بخواهیم تعبیر کنیم و به زبان آلمانى به کار ببریم.

اومبرتو اکو هم چون روباهى که ایزایا برلین از آن مى‏گوید، یک نفس مى‏دود، بى‏آنکه دم به تله بدهد. از رمان به مقاله، از مضامین روز به مباحث دقیق‏تر فقه اللغه.

برایمان از چگونه پایان نامه نوشتن مى‏گوید، ما را به صومعه‏یى قرون وسطایى با همه‏ى اسرارش مى‏برد و چنان پیچیده‏ترین رموز را برایمان مى‏گشاید که در نظرمان از پُر فروش‏ترین کتاب‏هاى معاصر نیز جالب‏تر جلوه مى‏کند. در بین گونه‏هاى ادبى حرکت افقى مى‏کند و در میان دوره ‏هاى تاریخى حرکت عمودى.

در عین جدى بودن سبکى و طنازى مقاومت ناپذیرى از خود بروز مى‏دهد. دغدغه‏ ى اخلاق را دارد اما هرگز زیبایى‏شناسى را فداى آن نمى‏کند و برعکس. یک ایتالیایى به تمام معناست. اما جهانى بودن را فراموش نمى‏کند.

بنا به دلایل فوق بر این باورم که باید اقدام مجله‏ى بخارا را در اختصاص شماره‏ى ویژه‏اى به اومبرتو اکو به فال نیک گرفت.

خواننده ایرانى ضمن مطالعه‏ى این شماره با منوى متنوعى که در اختیارش قرار مى‏گیرد مى‏تواند روشنفکرانه از آن لذت ببرد. فضاهاى بیکران آن را در نوردد و به سیر و سلوک در عوالم خوش آب و رنگ آن بپردازد. امبرتو اکو از خواننده دعوت به عمل مى‏آورد که در اندیشه غور نموده، از تجربیات محدود فردى و از حوزه‏ى فرهنگ ویژه خود پا را فراتر نهد و از خود این پرسش را مطرح نماید و در همه چیز شک روا دارد. یقین دارم که خواننده در پایان به خاطر هدیه‏ى بى‏همتایش، هدیه‏اى که مانند دیگر روشنفکران با خلاقیت، تخیل و آزادى و اندیشه همه روزه به ما ارزانى مى‏دارد، او را ارج نهد. به من اجازه دهید تا اتفاقاً چیزى را که دیشب به دستم رسید با شما مطرح کنم و به آن بپردازم. مجله‏اى بود، آن را مطالعه کردم، یک ستون به اومبرتو اکو و آثار او اختصاص دارد. آن را مطالعه کردم و یادداشت هایى بر آن گذاشتم. براى داشتن اشراف بیشترى نسبت به روحیه اکو، براى اینکه ببینم چگونه تفکر مى‏کند، چه دیدگاهى نسبت به جهان پیرامونى خودش دارد، نقاطى چند را نکته ‏بردارى کردم که آن را با شما بررسى مى‏کنم.

اکو مسلماً بسیار مشتاقانه به زبان مى‏نگرد و به آن مى‏پردازد. اکو یک نکته را لحاظ کرده که در طى دوران اخیر در مطبوعات، در زبان ادبى که به کار گرفته شده بسیار نقاط تضادگونه‏اى بروز کرده‏اند. در برابر آنها پرسشى را مطرح مى‏کند و در جستجوى ارایه‏ى پاسخى در برابر آنها بر مى‏آید.

تصور بر این است، اکو مى‏نویسد که در جهان پیرامون ما تلاش ‏هاى گسترده ‏اى به عمل آمده تا از طریق ارایه‏ى ایدئولوژى‏هاى نوین پاسخى پیدا کنند براى فائق آمدن بر تضادهاى موجود در عالم پیرامونى. ولیکن در عین حال مشاهده مى‏کنیم که این تضادهایى که براى چیره شدن بر آنها تلاش مى‏شود، بر تلاشهاى افراد فائق آمده‏اند. اگر نمونه‏اى از این دست مى‏خواهید به شما ارایه دهم، یک نمونه‏ى آن را الان مى‏گویم. در واقع جهان مجازى را تصویر مى‏کند که به آن مى‏پردازم. یک نمونه بمب‏هاى هوشمند. چرا بمب‏هاى هوشمند؟ چون بمب خود در طبیعت‏اش یک ساخته ناآگاه و احمقى است و شعورى ندارد باید هر جا مى‏افتد، تخریب کند. حال اگر هوشمند باشد چه اثرى مى‏گذارد؟ باز هم همان مى‏شود ولى به چه صورتى؟ این مقاله‏اى که به دستم رسید بود. خواستم این قسمت را با شما مطالعه کنم. ساده نگاشته شده ولى پر از مفاهیم عمیق است. چیزى که خود اکو هست.

اینها آموزه ‏هایى است که میان فرهنگ‏هاى گوناگون در حال سیر هستند. در طى طریق به خودشان مى‏پردازند رشد مى‏کنند و به بالندگى مى‏رسند. ما هم یک چنین انتظارى را داریم که از طریق اختصاص اقدامات فرهنگى همچون کارى که مجله بخارا انجام داد، در اختصاص ویژه‏نامه‏اى به یک امبرتو اکو، به چنین سر مقصدى برسیم. چه اینکه این آموزه‏ها در طى طریق خود منجر به رشد فرهنگى، تعالى فرهنگى و داشتن شناخت مشترک منجر شود. و ما به عنوان ایتالیایى‏ها این انتظار را داریم که روزى روزگارى یک چنین پاسخى از طرف مقابل را دریافت کنیم چون فرهنگ‏ها نمى‏توانند در انزوا به سر ببرند. فرهنگ‏ها از طریق بسط گفتمان گسترده اجتماع، شناخت مشترک مى‏توانند به بالندگى برسند. این بالندگى باعث شکوفایى و پیشرفت است. و این چیزى است که فکر مى‏کنم همگى پیرو آن هستند.

پس از سخنرانى دکتر توسکانو پیام اومبرتو اکو به مجله بخارا توسط خانم آنتونیا شرکاء به ایتالیایى و فارسى قرائت شد.

برنامه بعدی سخنرانى دکتر محمد صنعتى بود که علیرغم بیمارى در جلسه حاضر شده بود و سخنرانى بسیار مهمى تحت عنوان «خوشامد به امبرتو اکو و مرزهاى تفسیر» ارائه داد که جداگانه در همین شماره خواهید خواند.

بخش پایانى مراسم با حضور ناهید طباطبایى، مهرنوش بهبودى و شیدا دیانى برگزار شد که سه متن از آثار اکو با عنوانهاى «چطور مى‏توان در پاسخ از به کار بردن – حتماً – پرهیز کرد»، «چگونه از موبایل استفاده نکنیم» و «متأسفیم که نمى‏توانیم اثر شما را چاپ کنیم» خوانده شد که مورد توجه حضار قرار گرفت.