بهرام صادقی، مسافری غریب و حیران «علی رزم‌آرای»/ اختصاصی چوک

چاپ ایمیل تاریخ انتشار: 04 دی 1394

صادقی به درد توک می‌زد! (دکتر رضا براهنی)

بهرام صادقی، تولد: 18دی 1315، مرگ:3 آذر 1363

آثار: رمان «ملکوت» و داستان‌های کوتاه «سنگر و قمقه‌های خالی، شب به تدریج»

سال‌های طوفانی ده‌های سی و چهل، میراث بجا مانده از‌‌ چماق‌داری رضاخانی، برای بیرون راندن سنت و چپاندن مدرنیته، بدون ریشه، بدون مغز، فرار از سویه اصیل جامعه و رودررو شدن با سنت، بدون درک فرهنگی آن و توجه به حافظه و بنیان‌های تاریخی آن.

بهرام صادقی در فضایی برگرفته از این سراسیمگی و آشفتگی قلم به دست گرفت. دوران او، دوران شکست جنبش‌های ملی و مردمی تاریخ معاصر ایران بود. او با پشتوانه‌ی قوی نثر و زبان فارسی از یک سو، و قدرت قصه نویسی نوین آن از سوی دیگر، با دیدی انتقادی کوشید تا زندگی جمعی مردمش و نحوه‌ی این زندگی و روابط و واکنش‌های آنان را در برابر وضعیت بوجود آمده، ترسیم کند.

کار او از سویی قرار بود، این شناسائی و ترسیم را در طول زمان به نسل‌های آینده منتقل کند و از سویی نسل او را بیشتر معرفی کند. یاس و از خود بیگانگی و درهم پریشی حاکم بر برهه‌ی حیات او آثار او را نیز در برگرفته، ولی او به یاری خلاقیت و شم نوآوری‌ای که در خلق قصه‌هایش به خرج داد، کاری کرد که همواره از او بعنوان نویسنده ای توانا و پیشرو یاد می‌شود.

اگر بخواهیم به شکلی دقیق و موشکافانه، آثار او را بکاویم و بخواهیم از راه شناخت و شناسائی اجزا و ترکیب بندی قصه‌هایش، به نوع ارتباط او با جامعه‌ی آن روز ایران وهمچنین نگرش او به ادبیات وهنر قصه نویسی و کار نوشتن برسیم؛ راهی جز بررسی جز به جز ونقد تفسیری آثار او نداریم.

کوتاه و خلاصه در باب استیل قصه نویسی او باید به سراغ سر فصل‌های کارش رفت. جنبه‌های مختلف زبان قصه‌های او، فرم وشکل بندی قصه‌ها، شخصیت شناسی، طنز و ظرافت شکاکانه‌ی، و درکل ریخت شناسی قصه‌ها و تاثیر پذیریهای و تاثیر گذاری‌های او باید اشاره کرد. در این میان دو چیز در کار قصه نویسی او مهم جلوه می‌کند (یا لااقل از دیگر جنبه‌ها مهم‌تر جلوه می‌کند):

- شخصیت شناسی قصه‌هایش

- زبان شاخص قصه‌های او برای ارائه اثردو جنبه فوق به همراه طنز و گوشه کنایه‌های خاص صادقی، او را بیشتر به سویتاثیر پذیری دوره ای از انتوان چخوف (نویسنده روسی) و دید بطنی طنز چخوف به روابط اجتماعی و حتی سیاسی معطوف می‌کند.

خود صادقی دراین‌باره در مصاحبه در دهه 40 اینگونه گفته بود: می گویند که نوشته‌های من طنز "چخوف"وار دارد. در حالی که، خود، معتقدم طنز نوشته‌هایم هیچ شباهتی به طنز چخوف نمی‌تواند داشته باشد. اما نخستین نویسنده‌ای که روی من اثر گذاشت "داستایوسکی" بود.

از بعدی دیگر او در کار قصه‌نویسی مثل یک کارگاه عمل می‌کند. دقیق و موشکافانه پرونده‌ی هر یک از شخصیت‌هایش را دنبال می‌کند، زوایه دید کار او طوریست که مخاطب درلحظاتی در قاب قصه هم خود او را (یعنی نویسنده را) و هم روای را و هم خودش را در بطن حوداث، به شکلی بجا دخیل می‌یابد. این دید پلیسی صادقی به اطرافش را باید حاصل تاثیر پذیری او از پلیسی نویسی های ده 50 و 60 میلادی، برای مثال آثار داشل همت پلیسی نویس مشهور آن سال‌ها و اثار مشابه دیگر دانست.

اما چیزی که در آثار او موج می‌زند و خالص فرم قصه‌هایش را به چالشی ادبی با جامعه‌شناسی ادبیات می‌کشاند، درد‌گرائی کار اوست. درد غربت و درد از خود بیگانگی، در بی‌ریشگی و شکست، درد سر درگمی و دست و پا زدن در اعماق تضاد طبقاتی.

مهمان ناخوانده‌ای در شهر بزرگ: روستایی که به شهر می‌آید و یک شهری در پی تلاش برای شهری کردن این روستایی، متوجه باتلاق شهری و اجتماعی زندگی خودش می شود و....

عافیت: سرو کله‌ی مردی با چتر پاره در شهری ساکت و متروک پیدا می‌شود و برای شستشو به حمام شهر می‌رود و روابط درونی مردم در فضای یک حمام زیر ذره بین می‌رود و...

در پس رفتار ادبی کار او با زبان، دغدغه اندیشه و شعور نایابی نشسته است که برای ابد با هر بار باز خوانی، غبار از رفتار اجتماعی مردمان این دیار بر خواهد گرفت تا تکرار فاجعه و در جا زدن در بی ریشگی، در اضطراب، در شکست و خفقان در اذهان همگان بماند و این میراثی است که از صادق هدایت و صادق چوبک تا بهرام صادقی واز او تا غلامحسین ساعدی و هوشنگ گلشیری و رضا براهنی و عباس معروفی و نسل حاضر را در نوردیده و تا ابد آباد باقی خواهد ماند.

5 سال آخر عمر صادقی در دریغ و درد و انزوا گذشت. 5 سال بدون نوشتن و در بی‌خبری. حکایت بی‌خبری از او، حکایتی است که دامان او را تا سال‌های اخیر نیز رها نکرده است. در هر حال این اولین قدم آذر ماه است که به نام بهرام صادقی کتیبه شده!■

نخستین بانک مقالات ادبی، فرهنگی و هنری چوک

http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/11946-01.html

داستان های حرفه ای ادبیات ایران و جهان را از اینجا دانلود کنید.

http://www.chouk.ir/downlod-dastan.html

دانلود ماهنامه‌هاي ادبيات داستاني چوك و فصلنامه شعر چوک

http://www.chouk.ir/download-mahnameh.html

دانلود نمایش رادیویی داستان چوک

http://www.chouk.ir/ava-va-nama.html

دانلود فرم پیش ثبت‌نام آکادمی داستان نویسی چوک

http://www.chouk.ir/tadris-dastan-nevisi.html

فعاليت هاي روزانه، هفتگي، ماهيانه، فصلي و ساليانه كانون فرهنگي چوك

http://www.chouk.ir/7-jadidtarin-akhbar/398-vakonesh.html