در کنار تمام مسائل و اما و اگرهای پیش روی عرصه ادبیات و صنعت مکتوب کشور، گروهی فراموش شده هم هستند که دل در گرو کتاب بسته‌اند و دستشان از این نعمت کوتاه است. به راستی سهم نابینایان از کتاب و کتاب خوانی چیست؟ و به این قشر از جامعه چقدر پرداخته شده است؟

زمانی که لوئی بریل در سال ۱۸۲۱ میلادی خط بریل را ابداع کرد، شاید خود نمی‌دانست چه خدمت بزرگی به جامعه نابینایان جهان می‌کند. امروزه بسیاری از نابینایان با یادگیری و استفاده از این خط توانسته‌اند تا همگام با جامعه علمی کشور به پیش بیایند و از موهبت کتاب بهره‌مند شوند. البته خط بریل توسط پاستور ارنست کریستوفر کشیش آلمانی که اولین مدرسه مخصوص نابینایان را در تبریز (به سال 1299 شمسی با عنوان مؤسسه خیریه مرکز تربیتی آموزشی نابینایان) تأسیس کرد، وارد ایران شد و از آنجایی که آشنایی او با زبان فارسی کافی نبود تا بتواند تمام نیازمندی‌های زبان را به وسیله آن برطرف نماید فردی به نام محمدعلی خاموشی در تکمیل خط فارسی به او کمک کرد.

در این مسیر مشکلاتی هم بر سر راه نابینایان وجود دارد و کتابخوانی برای این افراد به سادگی صورت نمی‌گیرد. به طور مثال، برخی از نابینایان در جنگ و حوادث دیگر نابینا شده‌اند و بر اثر جراحات وارده، به درستی نمی‌توانند از حس لامسه انگشتان خود بهره ببرند. همچنین برخی دیگر در سنین بالا نابینا می‌شوند و یادگیری خط بریل برایشان دشوار است. از سوی دیگر، صنعت چاپ کتاب به خط بریل نیز در کشورمان دچار معایبی است و به نسبت کتاب‌هایی که در طول سال منتشر می‌شود، تعداد کمی به خط بریل تبدیل می‌شوند.

جمالی: ناشران از تبدیل آثارشان به کتب ویژه با خط بریل استقبال نمی‌کنند.

علی‌اکبر جمالی، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل انجمن نابینایان ایران، درباره مشکلات موجود در صنعت چاپ و نشر کتاب‌های بریل برای نابینایان گفت: متاسفانه ناشران از تبدیل آثارشان به کتب ویژه با خط بریل استقبال نمی‌کنند و می‌گویند باید حق التالیف و اجازه انتشار از صاحبان آثار گرفته شود و این کار نیز دشوار و زمان‌بر است.

وی با اشاره به این که اگر آگاهی در نویسندگان و شاعران کشور به وجود بیاید که می‌توانند آثارشان را با اطمینان برای

تبدیل به خط بریل در اختیار موسسات مربوطه قرار دهند، بسیاری از مشکلات در این زمینه از بین می‌رود، گفت: مولفان آثار می‌توانند در آثارشان این نکته را بیاورند که تبدیل اثر به خط بریل و یا کتاب گویا (صوتی) بلامانع است و از این طریق تولید کتاب برای این قشر کشورمان را آسان کنند.

مدیرعامل انجمن نابینایان ایران همچنین ادامه داد: چاپ کتاب به خط بریل بسیار هزینه بر است و مشکلات خاص خود را دارد و البته ما این هزینه را از نابینایان نمی‌گیریم و تنها قیمت کاغذ در فروش آثارمان لحاظ می‌شود. البته انتشار کتاب‌های صوتی از سوی ناشران نیز حرکت خوبی است و می‌تواند در این راستا مفید و موثر باشد. اما برخی از مولفان متاسفانه با انتشار اثرشان به صورت صوتی نیز مشکل دارند و اجازه این کار را نمی‌دهند.

حیدر ایمنی، مدیر روابط عمومی انتشارات سوره مهر که در چهار دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به عنوان نشر برتر برگزیده شده است، در این زمینه با اشاره به این که در این نشر در ادامه مبحث کتاب‌های الکترونیک تولید کتاب‌های گویا را در دستور کار داشته‌اند، عنوان کرد: جامعه مخاطبان کتاب‌های گویا می‌تواند بسیار وسیع باشد و در کنار دیگر اقشار، قشر نابینایان را هم تحت پوشش قرار دهد.

وی ادامه داد: در نمایشگاه کتاب امسال از تازه‌ترین کتاب‌های گویای نشر سوره مهر رونمایی نیز رونمایی شد. این کتاب‌ها تا‌به‌حال به بیش از 30 اثر رسیده‌اند و تلاش کرده‌ایم از گویندگان و صداپیشگان حرفه‌ای و مناسب آثار برای برگردان آن‌ها استفاده کنیم.

مدیر روابط عمومی انتشارات سوره مهر درباره تازه‌ترین آثار صوتی این نشر گفت: کتاب‌هایی همچون «دا» و «شنام» در حال تبدیل به کتاب‌های گویا هستند. همچنین مجموعه‌ای از داستان‌های کودک در مسیر تبدیل به کتاب‌های گویا هستند.

ایمنی خاطرنشان کرد: بخشی از جامعه مخاطبان ما را نابینایان تشکیل می‌دهند و نشر بزرگی همچون سوره مهر باید جامعه حداکثری و توجه به تمام مخاطبانش را سر لوحه کار خود قرار دهد.

البته باید به این نکته هم توجه داشت که خود اهالی ادبیات نیز در انتشار آثارشان به صورت بریل و یا صوتی موثر هستند و پیگیری صاحبان آثار در این زمینه می‌تواند راهگشا و موثر باشد.

شکارسری: نابینایان به عنوان قشر فرهیخته جامعه، اهمیت زیادی در ادبیات دارند

حمیدرضا شکارسری، شاعر و منتقد ادبی، درباره توجه شاعران، نویسندگان و مولفان آثار ادبی به قشرهای مختلف جامعه همچون نابینایان، اظهار کرد: متاسفانه چنین ملاحظه و تفکری در بین اغلب اهالی ادبیات وجود ندارد و شاعران و نویسندگان در این حال و هوا نیستند که آثارشان برای قشر روشن‌دلان قابل استفاده قرار بگیرد.

وی ادامه داد: البته اهالی ادبیات مقصر این مسئله نیستند و اساساً بر روی چنین موضوعاتی به قدر کافی و درست تبلیغاتی صورت نگرفته است و بسیاری از شاعران و نویسندگان این آگاهی را پیدا نکرده‌اند که موسساتی وجود دارند که آثار را به خط بریل منتشر می‌کنند.

شکارسری با بیان این که نابینایان به عنوان قشر مهمی از جامعه که عمدتاً افراد تحصیلکرده و فرهیخته هستند، در ادبیات کشور اهمیت بسزایی دارند، عنوان کرد: من بسیار خوشحال می‌شوم که کتاب‌هایم به خط بریل برگردان شود. البته باید ظرفیت‌های مجموعه اشعار را هم در نظر گرفت که تا چه اندازه مناسب این قشر از جامعه هستند.

این شاعر و منتقد ادبی گفت: برخی از روشن‌دلان جامعه از ابتدای زندگی نابینا بوده‌اند و با مشخصات ظاهری و صوری جهان بیگانه‌اند اما برخی دیگر از این افراد، در طول زندگی دچار این عارضه شده‌اند و رنگ، حجم و ... را درک می‌کنند. به نظر می‌آید اشعاری که تصویرهای عینی را روایت نمی‌کنند و به سمت تصویرهای ذهنی رفته‌اند بیشتر مناسب نابینایان است. البته در مجموع با توجه به هوش و ذکاوتی که خداوند به این افراد عطا کرده است، تمام اشعار می‌تواند برایشان قابل فهم و درک باشد.

همچنین در زمینه انتشار کتاب‌های ویژه نابینایان، مرکز نابینایان کشور (رودکی) تنها موسسه‌ای است که به صورت تخصصی به چاپ و انتشار کتاب به خط بریل همت گماشته است. این مرکز بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پایگاه تولید کننده منابع مطالعاتی ویژه نابینایان و کم‌بینایان (اعم از کتب گویا و بریل) درکشور به شمار می‌رود.

خوانین: غرفه «رودکی» به معرفی فعالیت‌های ویژه نابینایان در نمایشگاه کتاب می‌پردازد

دکتر محمد خوانین، مدیر مرکز «رودکی»، نیز در زمینه نحوه فعالیت این مرکز در تولید آثار ادبی به خط بریل گفت: این مرکز پس از دریافت فایل حروف چین شده کتاب‌ها از ناشران و صاحبان‌اش آن‌ها را به خط بریل منتشر می‌کند و در اختیار نابینایان قرار می‌دهد.

وی اضافه کرد: در سال هزاران کتاب در کشور منتشر می‌شود و تنها تعداد کمی از این آثار برای نابینایان در دسترس است.

مدیر مرکز رودکی فعالیت‌های این مرکز را غیر تجاری عنوان کرد و گفت: به ناشران این اطمینان را می‌دهیم که امانت دار آثارشان باشیم و از آن‌ها می‌خواهیم تا فایل‌های حروف چین آثار ادبی و مکتوب خود را در اختیار ما قرار دهند و به نشر کتاب‌های بریل در کشور کمک کنند.

خوانین ضمن استقبال از ورود ناشرانی همچون سوره مهر به تولید کتاب‌های گویا گفت: تولید کتاب‌های صوتی (گویا) از دیگر فعالیت‌های ما ست و در حال حاضر آرشیو غنی از این دست آثار داریم. ورود دیگر ناشران به حوزه تولید کتاب گویا در راستای اهداف مرکز رودکی ست و ما از این گونه فعالیت‌ها استقبال می‌کنیم چرا که باعث افزایش منابع مطالعاتی نابینایان کشور می‌شود.

وی نابینایان و کم بینایان کشور را از علاقه‌مندترین گروه در مبحث کتابخوانی دانست و عنوان کرد: هزاران نفر از نابینایان و کم بینایان در مقاطع مختلف دانشگاهی در حال تحصیل هستند و توانسته‌اند به درجات خوب علمی و اجتماعی برسند و این قشر از جامعه، تشنه مطالعه‌اند و باید آن‌ها را در این زمینه یاری کنیم.