نشست نقد و بررسی کتاب " شازده کوچولو " / ابوالحسن نجفی : " شاملو " مترجم خوبی نیست ترجمه " محمد قاضی " از " شازده کوچولو " ، بهترین ترجمه است تهران- خبرگزاری کار ایران

ترجمه "احمد شاملو" از کتاب "شازده کوچولو" با اینکه در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است، اما ایرادهای بسیاری بر این ترجمه وارد است و اصولا شاعران مترجمان خوبی نیستند، "شاملو" در ترجمه‌‏اش بیش از حد از کلمات عامیانه استفاده کرده است.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و اندیشه ایلنا، "ابوالحسن نجفی" در نشست نقد و بررسی کتاب " شازده کوچولو " نوشته "اگزوپری" که در شهر کتاب مرکزی برگزار شد، گفت‌‏: "شازده کوچولو" در قرن بیستم، یکی از پر فروش‌‏ترین کتاب‌‏ها بوده است و تا کنون 7 میلیون نسخه از این کتاب به چاپ رسیده است. به تعبیری، هر سال 100 نسخه از این کتاب منتشر می‌‏شود. این کتاب به 160 زبان ترجمه و بیش از 500 بار تجدید چاپ شده است. این کتاب پس از کتاب مقدس، پرفروش‌‏ترین کتاب بوده است.باید کشف کرد علت شهرت عالم‌‏گیر آن چه بوده است‌‏؟وی تصریح کرد:ترجمه کتاب "شازده کوچولو"، سال 78 به من پیشنهاد شد. آن زمان برای پذیرفتن ترجمه این کتاب مردد بودم؛ چرا که ترجمه‌‏های "محمد قاضی" و "شاملو" با استقبال خوبی روبرو می‌‏شوند. اما بالاخره تصمیم گرفتم و به این ترجمه‌‏ها هم نگاهی انداختم. در آن زمان 6 و 5 ترجمه دیگر از این کتاب بود. اما در حال حاضر 16 ترجمه از این کتاب در بازار عرضه شده است . وی با بیان این مطلب که در بهترین ترجمه‌‏ها حداقل 20 درصد از خصوصیات سبکی و ظرائف یک متن از بین می‌‏رود، ادامه داد: در ترجمه یک کتاب از زبان دوم نیز حداقل 50 درصد از ویژگی‌‏ متن اصلی از بین می‌‏رود. از این رو برای ترجمه "شازده کوچولو"، تمام متن‌‏های انگلیسی کتاب "شازده کوچولو" را کنار گذاشتم. نجفی با اشاره به برخی از مترجمان که از روی یک ترجمه دست به ترجمه می‌‏زنند، گفت‌‏: تنها ترجمه "محمد قاضی" و "شاملو" و دو ترجمه دیگر را مورد مطالعه قرار دادم. مهمترین شرط در ترجمه ادبی، توجه به زبان اصلی اثر است که به تفصیل در این خصوص در کتاب "فرهنگ فارسی عامیانه" به این موضوع پرداخته‌‏ام. مثلا برای "فرار کردن" در زبان‌‏های مهجور، "گریز" و در زبان ادبی متداول "به هزیمت رفت"، در ادبی با موضوع شاعرانه‌‏, "پا به گریز نهاد" و یا "راه گریز را پیش گرفت" در زبان عامیانه ,"جیم زد" , "قاچاق شد" , "غزل جیم را خواند" را می توان برای "فرار کردن" نوشت. وی افزود : این وظیفه مترجم است که به زبان متن احترام بگذارد و سبک آن را رعایت کند. اولین ترجمه "شازده کوچولو"، سال 1333 توسط "محمد قاضی" منتشر شد.من در آن زمان، دانشجوی زبان فرانسه بودم و خیلی علاقمند بودم که این کتاب را ترجمه کنم. اما با انتشار ترجمه "قاضی" از این کار منصرف شدم . مترجم کتاب "شازده کوچولو" ادامه داد: سال 1341 ،ترجمه "قاضی" در کتاب هفته چاپ شد و با چاپش در کتاب هفته به چاپ هفتم رسید. اما "قاضی" در چاپ هشتم این کتاب تجدید نظر کرد و سال 1356 نسخه ویرایش شده این کتاب را روانه بازار کتاب کرد. در ویرایش اول، "قاضی" این کتاب را یک کتاب فلسفی خوانده بود. در مقدمه کتاب به شعری از "ملک الشعرای بهار" اشاره می کند. "قاضی" نخستین بار کتاب "شازده کوچولو" را ادیبانه ترجمه کرده بود و ویرایش اول این کتاب بسیار ناشناخته ماند. وی با اشاره به دلایل عدم اقبال کتاب "شازده کوچولو" در سال های نخستین گفت‌‏: مقدمه‌‏ای که "محمد قاضی" در اول این کتاب آورده بود، کتاب را فلسفی معرفی کرد. از این رو کسانی که به سراغ این کتاب می‌‏رفتند و با تصاویر کتاب روبرو می‌‏شدند، دچار این تضاد می‌‏شدند که چرا کتاب فلسفی با تصاویر کودکانه همراه است. از این رو علاقه‌‏ای به خواندن این کتاب نشان نمی‌‏دادند. کسانی که به عنوان کتاب کودک سراغ "شازده کوچولو" می‌‏رفتند با خواندن مقدمه کتاب فکر می‌‏کردند که با یک کتاب فلسفی روبرو هستند. از این رو این کتاب با اقبال روبرو نمی‌‏شد. نجفی با اشاره به اینکه "محمد قاضی" در ترجمه دوم "شازده کوچولو" بیان می‌‏کند سبک ترجمه اول را نمی‌‏پسندد، ادامه داد : "قاضی" در ترجمه دوم این کتاب زبان ساده‌‏ای را انتخاب می‌‏کند که صحنه‌‏ای شاعرانه دارد .وی با اشاره به ترجمه "احمد شاملو" که سال 1358 برای نخستین بار با عنوان "مسافر کوچولو" منتشر می‌‏شود، گفت‌‏: "شاملو" در مقدمه این ترجمه می‌‏نویسد؛ نام اصلی این کتاب "پرنس کوچولو" است که معادل "پرنس"، "شاهزاده" نیست. با گذشت بسیار می‌‏توان آن را "امیر" ترجمه کرد و درگیر و دار سفر او را "مسافر کوچولو" نامید. نجفی ادامه داد : از همان سطر این کتاب می‌‏توان پی برد که "شاملو" لحن عامیانه‌‏ای برای این کتاب انتخاب کرده است. در ویراست دوم "شاملو" عنوان "شهریار کوچولو" را برای این کتاب انتخاب می‌‏کند که این نسخه، سال 1376 منتشر شده است. در ویراست سوم که پس از مرگ "شاملو"، سال 1381 منتشر می شود. او نام " شازده کوچولو " را برای این کتاب انتخاب می‌‏کند. بعد از درگذشت "شاملو"، ویراست سوم این کتاب منتشر می‌‏شود و این تغییر نام بی‌‏شک توسط ناشر صورت گرفته است. نجفی با اشاره به ترجمه نمایشنامه‌‏ای از "ژان پل سارتر" با عنوان "گوشه گیران آتلانتا" که در دهه 40 با نام "احمد صادق" منتشر می‌‏شود، گفت‌‏: در آن زمان خود من نیز مشغول ترجمه این کتاب بودم. با انتشار ترجمه "احمد صادق" به این نکته پی بردم که این ترجمه در خور تاملی نیست و ایرادات بسیاری بر آن وارد است. "احمد صادق"، مترجم و مولف تقریبا شناخته شده و سیاسی بود که به دلیل فعالیت‌‏های سیاسی ظاهرا ایران را ترک کرده بود .وی افزود : ترجمه او از نمایشنامه "ژان پل سارتر" از همان کلمات نخستین غلط داشت و در سرتا سر کتاب به ندرت می‌‏توانستیم جمله‌‏ای پیدا کنیم که معنی دار باشد , این مساله جرات ترجمه را به من داد , اما با کنکاش و جستجو متوجه شدم که این ترجمه توسط فرد بی‌‏مایه‌‏ای صورت گرفته است که زمانی که ترجمه کتاب هنوز به پایان نرسیده بود، می‌‏میرد و ناشر به هر نحو شده ترجمه کتاب را به پایان می‌‏رساند. چون مترجم کتاب نه وارثی و نه نامی داشته است، ناشر کتاب را به نام "احمد صادق" که در آن زمان به دلیل سیاسی بودن در ایران نبوده است , منتشر می‌‏کند . نجفی برخی از کارهای برخی از ناشران از جمله ناشر کتاب "ژان پل سارتر" را ننگ‌‏آور خواند و اظهارداشت : ناشر کتاب "شاملو" نیز به این دلیل که "شازده کوچولو" شناخته شده‌‏تر است از مرگ "شاملو" سوء استفاده می کند و نام کتاب او را تغییر می دهد. به تازگی نیز کتاب "گوشه‌‏گیران آلتانا" را ناشر تجدید چاپ کرده است. اما این بار نام مترجم، "احمد صادق" نیست؛ چرا که ممکن بود "احمد صادق" مدعی پیدا کند، نام "رضا صادق" به عنوان این کتاب روی جلد نوشته شده است . وی با اشاره به اینکه برخی از افراد به زبان‌‏های دیگر آشنا نیستند، اما نام خود را مترجم گذاشته اند، گفت‌‏: اگر کتابی در خارج پر فروش باشد‌‏, خیلی زود با ترجمه چند مترجم روانه بازار کتاب می‌‏شود و اگر کمی دقیق شویم برخی از ترجمه‌‏ها، تلفیقی از ترجمه‌‏های پیشین است. حتی برخی از ناشران خود ترجمه‌‏ها را دست کاری می کند و نام یک فرد شناخته نشده را به عنوان مترجم بر روی جلد کتاب می‌‏گذارند. این یکی از مشکلاتی است که ما مترجمان هر روز با آن سروکار داریم.نجفی افزود : در سال های اخیر ترجمه "احمد شاملو" نسبت به ترجمه‌‏های دیگر کتاب "شازده کوچولو" بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اما این ترجمه خالی از ایراد نیست. با اینکه برخی ترجمه "شاملو" را بسیار می‌‏پسندند، اما "شاملو" مترجم خوبی نیست.ایرادهایی که به "شاملو" وارد است؛استفاده بیش از حد از کلمات عامیانه است. مثلا "شاملو" جمله " من کمی این ور و آن ور در دنیا پرواز کردم" را چنین ترجمه کرده است؛ به گویی نه گویی تا حالا به همه جای دنیا پرواز کرده ام . نجفی با بیان اینکه قصد ندارم به "شاملو" که او را بزرگترین شاعر معاصر می‌‏دانم، ایراد بگیرم، ادامه داد:"شاملو" جمله "من آب آشامیدنی فقط به اندازه یک هفته داشتم" را اینگونه ترجمه کرده است؛"آبی که داشتم زورکی یک روز را کفاف می داد". در فرانسه معمولا یک هفته را 8 روز و دو هفته را 15 روز می گویند. وی افزود :"شاملو"، "هیچ دلیلی وجود ندارد که با وقار تماشایم می‌‏کرد" را اینگونه ترجمه کرد که" با وقار تمام تو نخ من بود". با این وجود من هنوز نمی دانم که چرا "شاملو" اصرار دارد که از زبان عامیانه در ترجمه‌‏هایش استفاده کند‌‏, البته لازم می دانم که برگردیم و به غلط‌‏های "محمد قاضی" در ترجمه "شازده کوچولو" نیز توجه کنیم. متاسفانه نه "شاملو" و نه "قاضی"، هیچ یک نتوانسته‌‏اند لحن‌‏های اشخاص در ترجمه را دربیاورند.نجفی ، راه گریز از وضعیت فعلی ترجمه در کشور را پیوستن به قانون کپی رایت دانست و گفت‌‏: اگر به قانون کپی رایت بپیوندیم ،دیگر شاهد چنین ترجمه‌‏هایی نخواهیم بود.در این‌‏صورت هم البته یک مشکل وجود دارد که ناشری حق کپی رایت یک کتاب را خریداری کند و آن را به ارزان ترین مترجم برای ترجمه بسپارد. او هم کتاب را شلخته و نارسا ترجمه کند. در این صورت باید 50 سال از انتشار کتاب بگذرد تا مترجم دیگری بتواند کتاب را ترجمه کند . نجفی در پایان اظهارداشت‌‏: من از میان ترجمه‌‏های "شازده کوچولو" همچنان معتقدم که ترجمه "محمد قاضی" بهترین ترجمه است. چون آدم درباره کار خودش نمی‌‏تواند داور خوبی باشد، درباره ترجمه خودم نمی‌‏توانم نظر بدهم.

برگرفته از: ایلنا