مظفرالدینشاه در فروردین سال ۱۲۷۹ از تهران به مقصد اروپا حرکت کرد. در این سفر بود که با سینما آشنا شد. در سفرنامه مبارکه مظفرالدین‌شاهآمده است که شاه روز یکشنبه هفدهم تیر ۱۲۷۹ به‌اتفاق میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشى به تماشاى دستگاه سینموفتوگراف و لانترن ماژیک رفته است. این حادثه پنج سال پس از رواج اختراع برادران لومیر در پاریس رخ داد (شاه این دوربین را اشتباهاً سینموفتوگراف مى‌نامید).
در هفته بعد، مظفرالدینشاه مجدداً به دیوار سینما رفت. حدود یک ماه پس از اولین دیدار مظفرالدینشاه با سینما، در سه‌شنبه ۲۳ مرداد ۱۲۷۹ در شهر اوستانددر ساحل دریا در بلژیک، جشن روز عید گل برگزار شد و میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشى مشغول عکس سینموفتوگراف‌اندازى از شاه شد.
به‌این‌ترتیب بانى ورود نخستین دوربین فیلم‌بردارى و نمایش فیلم، مظفرالدینشاه است و نخستین فیلم‌بردار ایرانى نیز ابراهیم‌خان عکاس‌باشى محسوب مى‌شود.
مختصری از تاریخچه سینما در ایران (دوره قاجار) بخش اول
هنگامی‌که ادیسون دستگاه کینوتوسکوپ 1 را اختراع کرد تا تصاویر متعدد را به نحوی پی‌در‌پی و سریع نشان دهد و آن را به‌صورت یک شیء جنبنده دربیاورد، هرگز تصور نمی‌کرد که با این کشف انقلابی در جهان هنر نو ایجاد کند که سالیانه میلیون‌ها انسان را مجذوب خود سازد. حدود یک‌صد سال پیش وقتی‌که برادران لومیر با حرکت دادن دستگاه فانوس خیال تصاویر قطاری متحرک را بر پرده سینما نمایش دادند، چنان طوفان عظیمی به پا نمودند که تا مدت‌های مدید بازار هنرهای دیگر کساد شد و کلیه امکانات مادی و معنوی جهان هنر در اختیار این صنعت نوپا قرار گرفت. این هنر که پرجاذبه‌ترین پدیده قرن بیستم نامیده شد، در همان آغاز مرزهای نوینی را گشود و میلیون‌ها نفر را مسحور خود کرد و جالب اینکه برخلاف پدیده‌های دیگر این قرن نه‌تنها پس از مدتی عادی و بی‌اهمیت نشد، بلکه جاودانه شد و ماندنی. به‌طوری‌که پس از گذشت اندک زمانی از مهم‌ترین هنرهای عصر قلمداد شد و هنر هفتم نام گرفت.
این هنر در کشور ایران که از دیرباز با هنرهای نمایشی آشنایی داشت بسیار سریع رشد کرد و با نام «چراغ جادو» مورد بهره‌برداری قرار گرفت و البته این نیز مانند دیگر پدیده‌های نوین از اروپا به ایران آمد. به‌طوری‌که از منابع تاریخی برمیآید سفر مظفرالدینشاه به فرنگ در سال 1279 ش (1318 ق) موجب آشنایی با این وسیله سرگرمی در محل آب‌های گرم معدنی کنترکسویل فرانسه گشت و شاه را آن‌قدر مجذوب کرد که بلافاصله دستور داد میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی یک عدد آن را خریده و طرز کار آن را یاد بگیرد تا این دستگاه عجیب را که به ظن او بر روی دیوار می‌اندازند و مردم در آن حرکت می‌کنند، به‌عنوان سوغات برای زنان حرم‌سرای خود ببرد.
این دستگاه که در آن زمان سینماتوگراف نامیده می‌شد خریداری شد و به دستور مظفرالدین شاه، میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی از مراسم کارناوال گل که در فرانسه برقرار بود فیلم‌برداری کرد؛ و همین عمل نام او را به‌عنوان اولین فیلم‌بردار ایرانی در تاریخ ثبت کرد. پس از بازگشت سینماتوگراف برخلاف دول خارجی که هنری اجتماعی بود و از ابتدا در بین مردم عامی رشد کرده بود، شمع محفل درباریان شد و به‌عنوان تفریحی اشرافی به خدمت دربار درآمد. خیلی زود فیلم‌هایی از زندگی زنان حرم‌سرا، خواجگان، مسافرت‌های شاه، شیرهای شاه در دوشان تپه و مراسم سینه‌زنی تهیه و در اندرونی و خانه‌های شاهزادگان به نمایش درآمد و تا آنجا پیش رفت که خود مظفرالدین شاه تصمیم به ساختن فیلم گرفت و اولین فیلم فارسی را از زندگی خواجه‌های درباری کارگردانی کرد.
چند سال بعد با شروع انقلاب مشروطیت بهره‌گیری از هنر سینماتوگراف عمومی شد و مراکزی برای تماشای عمومی ایجاد شد. در سال 1326 ق برابر با 1287 ش و 1908 م نخستین اعلان مربوط به سینما در جراید به چاپ رسید.
"اعلان"
پرده‌های جدید تماشایی سینماتوگراف که عوالم را به‌طور حرکت و تجسم نشان می‌دهد به‌تازگی وارد شده و در خیابان ناصری در یکی از مغازه‌های جناب تاجرباشی نشان داده می‌شود. مقدم آقایان محترم از یک ساعت بعدازظهر تا دو ساعت از شب گذشته در کمال احترام پذیرفته می‌شود. 2
البته مدتی قبل از این تاریخ میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی در خیابان چراغ‌گاز سالنی افتتاح کرده بود و فیلم‌های کمدی و خبری کوتاه که در نهایت از ده دقیقه تجاوز نمی‌کرد نمایش می‌داد. او مردی آزادیخواه بود و در سفرهایی که به اروپا کرده بود با کاربرد مردمی دستگاه سینماتوگراف آشنا شده بود. به‌ویژه آنکه با شروع انقلاب مشروطیت کشور در تب‌وتاب افکار انقلابی می‌سوخت و او خوب می‌دانست که این صنعت جدید تا چه حد برای ترویج افکار و عقاید آزادی‌خواهی مؤثر است. نمایش فیلم‌ها اکثراً در شب انجام می‌شد و در سالن لیموناد و دیگر آشامیدنی‌ها به فروش می‌رسید اما عمر این سالن جدید یک ماه بیشتر نبود (ماه رمضان) چرا که نمایش فیلم‌هایی چون جنگ ترانسوال آفریقای جنوبی و فیلم‌های خبری دیگر دولت را بر آن داشت که ابراهیم‌خان عکاس‌باشی را تبعید و وسایل و اسباب سالن را مصادره نماید و میرزا ابراهیم‌خان به‌اجبار راهی بیابانک و جندق و سپس کربلا و هندوستان گردید. رسیدن او به هندوستان مقارن به توپ بستن مجلس توسط نیروهای مستبد محمدعلی شاه بود. در این زمان سینما مورد استفاده دو قطب متضاد فکری در کشور قرار گرفت. به‌طوری‌که تا قبل از استبداد صغیر انقلابیون مشروطه از این صنعت نوپا (گاه به شکل خصوصی) برای بالا بردن آگاهی‌های جامعه استفاده می‌کردند. 3
از نوشته‌های مهاجرین ایرانی که بعد از به توپ بستن مجلس از ایران فرار کرده‌اند (1908 ـ 1909 م) چنین برمیآید که آن‌ها فیلم‌هایی در زمینه انقلاب مشروطه و زدوخوردهای انقلابیون با قوای استبداد، قیام مردم و کشتارهای فجیع دولتی و بعدها مبارزات ستارخان تهیه کردند و به معرض دید عمومی می‌گذاردند همچنین اقدامات مشابهی از سوی قوای مستبد محمد علیشاهی صورت می‌گرفت و دو فیلم‌ساز روس که برای محمدعلی شاه کار می‌کردند، مأمور فیلم‌برداری از صحنه‌ها و اتفاقاتی که می‌گذشت و برخوردهای طرفین درگیر شدند حتی از جمله ایل بختیاری واقعه فتح تهران تا آخرین لحظه فیلم‌برداری کردند و گویا این فیلم‌ها توسط محمدعلی شاه در هنگام تبعید به روسیه (ادسا) برده شد و بعدها به‌طور اتفاقی از میان رفته است.
البته مقارن این جریانات اروپاییان که به ایران رفت‌وآمد داشتند یا از این طریق عازم هندوستان بودند، صحنه‌هایی از ایران را به‌طور مستند تهیه و در آرشیوهای خویش نگهداری می‌کردند. به‌عنوان‌مثال برادران انگلیسی فیلم مستندی ضمن حفر چاه مسجدسلیمان و لوله‌گذاری توسط کارگران بختیاری برداشته‌اند که هم‌اکنون در آرشیو ایران موجود است.
همچنین دو آمریکایی به نام کوپر و شودزاک که به‌منظور سفر به هندوستان از محمره می‌گذشتند با اطلاع از کوچ بختیاری‌ها، تصمیم به فیلم‌برداری از آن‌ها می‌گیرند به‌ویژه آنکه در آن سال عده زیادی از بختیاریان با هم کوچ می‌کردند و فاصله ییلاق و قشلاق را طی می‌کردند. اساس این فیلم بر تلاش بسیار زنان ایلاتی در امر زندگی و نقش اساسی که در ایل ایفا می‌نمایند بود؛ اما این فیلم‌ها فقط در خارج از کشور نمایش داده می‌شد و تأثیری در آگاهی دادن به ایرانیان نداشت. پس از فتح تهران و پیروزی مشروطه‌خواهان سینما به‌طور جدی‌تری مطرح شد و سالن‌هایی در سطح شهرهای بزرگ برپا شد.■
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. جعبه‌ای چهارگوش و بلند که با انداختن سکه در آن یک فیلم کوتاه سه‌دقیقه‌ای را به نمایش درمی‌آورد.
2 . صوراسرافیل، ش 26، پنج‌شنبه 21 ربیع‌الاول 1326 هجری، مطابق با 1908 م ص 8.
3. به‌عنوان‌مثال سالن سینما در تبریز قبل از تهران در سال 1279 (سالن عمومی سینما در تهران در سال 1291 تأسیس شد) تأسیس شده بود و در مشهد 1290 ش و این دو شهر از مراکز عمده فعالیت انقلابیون بود.
منابع:
شبکه اینترنتی آفتاب-تاریخچه‌ی سینما در ایران
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران – نیلوفر کسری
کمک نیاز دارید؟ 
چت از طریق واتساپ