آیا نیروهای منفی داستان شما از چنان قدرتی برخوردارند که جبهه مثبت را وادار به کسب صفات و خصایص فوقالعاده کنند؟ در ادامه با تکنیکی آشنا میشوید که به شما در نقد کارتان و پاسخ به این سوال اساسی کمک میکند.
ابتدا ارزش اصلی مطرح در داستانتان را مشخص کنید. مثلاً عدالت.
قهرمان عموماً معرف بار مثبت این ارزشها است و نیروهای مخالف معرف بار منفی.
اما زندگی امری ظریف و پیچیده است و بهندرت تا حد آره یا نه خیر یا شر و درست یا نادرست تقلیل پیدا میکنند. بهعبارتدیگر منفی بودن درجات و مراتب مختلفی دارد.
نخست، ارزش متضاد، نقطه مقابل مثبت که در مثال ما میشود بیعدالتی؛ یعنی شکسته شدن قوانین؛ اما بین ارزش مثبت و نقیض یا متضاد آن، امر مخالف قرار میگیرد: موقعیتی که تا حدودی منفی است اما دقیقاً در نقطه مقابل مثبت قرار نمیگیرد. امر مخالف یا مغایر عدالت، تبعیض است، موقعیتی منفی که لزوماً غیرقانونی نیست: تبار گماری، نژادپرستی، کاغذبازی، طرفداری و تمام انواع نابرابریها. کسانی که تبعیض روا میدارند ممکن است قانون را زیر پا نگذارند اما آنها نه عادل هستند و نه منصف.
بااینهمه، امر متضاد حد نهایی تجربه بشر نیست. در آخر خط امر منفی در منفی قرار دارد، نیرویی مخاصم که بهصورت مضاعف منفی است.
داستانی که از حیث عمق و وسعت کشمکش تا مرز نهایی تجربه بشر پیش میرود باید طبق الگویی حرکت کند که امور مخالف، متضاد و منفی در منفی را شامل میشود.
منفی در منفی یعنی یک منفی مرکب که در آن وضعیت نهفقط به لحاظ کمی بلکه به لحاظ کیفی نیز بدتر میشود. منفی در منفی یعنی رسیدن به حد نهایی قدرتهای شیطانی سرشت بشر.
در زمینه عدالت، این وضعیت را میتوان استبداد نامید یا میتوان آن را به عبارتی بیان کرد که در زمینه قدرت فردی و اجتماعی بهطور یکسان به کار میرود: «حق با قوی است.»
مثلاً سریالهای کارآگاهی تلویزیونی را در نظر بگیرید؛ آیا آنها به مرز نهایی میرسند؟ قهرمان سریالهایی نظیر اسپنسر؛ آماده برای اجیر شدن نماینده عدالتاند و تلاش میکنند از این آرمان بشری محافظت کنند. آنها ابتدا با تبعیض روبرو میشوند؛ بروکراتها به کوئینسی اجازه کالبدشکافی نمیدهند، یک شخصیت سیاسی از نفوذ خود استفاده میکند تا سد راه کلمبو شود، کسی که اسپنسر را اجیر کرده به او دروغ میگوید.
داستانی که از حیث عمق و وسعت کشمکش تا مرز نهایی تجربه بشر پیش میرود باید طبق الگویی حرکت کند که امور مخالف، متضاد و منفی در منفی را شامل میشود. |
تفاوت موجود میان امر متضاد و امر منفی در منفی در زمینه عدالت، تفاوت میان قدرت نسبتاً محدود و گذرای قانونشکنان و قدرت نامحدود و پایدار کسانی است که قانون را میسازند. تفاوت میان دنیایی که در آن قانون وجود دارد و دنیایی که در آن حق با قوی است. عمق واقعی بیعدالتی نه در تبهکاری و قانونشکنی بلکه در جرایم قانونی متبلور میشود که دولتها علیه شهروندان خود مرتکب میشوند.
و بالاخره داستانی را تصور کنید که در آن ارزش مثبت عبارت است از روابط جنسی مجاز و طبیعی. مجاز یعنی پذیرفتهشده از سوی جامعه و طبیعی یعنی برقراری رابطه جنسی برای تولیدمثل، لذت و نوعی ابراز عشق.
در زیر عنوان مخالف میتوان روابط جنسی خارج از زناشویی یا قبل از ازدواج را قرار داد که گرچه طبیعی است اما پذیرفتهشده نیست. جامعه غالباً با فحشا برخورد شدیدتر از صرفاً ابراز ناخشنودی دارد، اما این پدیده مسلماً امری طبیعی است. دو همسری، چندهمسری، چند شوهری و ازدواج بینانژادی یا بدون ثبت قانونی در برخی جوامع پذیرفتهشده و در برخی دیگر غیرمجاز تلقی میشود.
نویسندگان زبده همیشه میدانستند که ارزشهای متضاد حد نهایی تجربه انسان نیستند. اگر داستانی در حد ارزش متضاد یا بدتر، ارزش مخالف متوقف شود در ردیف صدها اثر پیشپاافتادهای قرار میگیرد که هرساله شاهدشان هستیم، زیرا داستانی که صرفاً به عشق/نفرت، حقیقت/دروغ، آزادگی/بردگی، شهامت/بزدلی و امثالهم میپردازد تقریباً بهطورقطع اثری پیش و پا افتاده و بیاهمیت است.
داستانی که به مرحله منفی در منفی نمیرسد ممکن است رضایت مخاطب را جلب کند اما هرگز اثری درخشان و فوقالعاده نخواهد شد.
اگر احساس میکنید داستانتان ارضاکننده نیست و به نحوی لنگ میزند، باید ابزار خاصی برای بررسی مشکلات و درک نقایص آن را در اختیار داشته باشید. وقتی داستانی ضعیف است، مسلم بدانید که علت آن ضعیف بودن نیروهای مخالف است. بهجای اینکه نیروی خلاقه خود را صرف ابداع جنبههای دوستداشتنی و جذاب برای قهرمان و دنیای او کنید، جبهه منفی را به نحوی بسازید که با ایجاد یکرشته واکنشهای زنجیرهای، به شکل طبیعی و صادقانه موجب تقویت ابعاد مثبت داستان شود.
نویسندگان زبده همیشه میدانستند که ارزشهای متضاد حد نهایی تجربه انسان نیستند. |
بهطورکلی ارزشهای مطرح در داستان در پرده اول از مثبت به امر مخالف، در پرده دوم به امر متضاد و بالاخره در پرده آخر به منفی در منفی میرسند خواه پایان تراژیک باشد و خواه با تفاوتی اساسی به وضعیت مثبت بازگردد. ■
منابع:
داستان
ساختار، سبک و اصول فیلمنامهنویسی