مسافرانی که با قطار شبانه رم را ترک گفته بودند ناچار به ماندن در ایستگاه «فابریانو» شدند تا سحرگاه با قطاری کوچک و قدیمی که به ریل اصلی سولمونا متصل بود، سفر خود را از سر گیرند.
سحرگاه، زنی درشت هیکل و ماتم زده که چهره اش چندان پیدا نبود، نالان و بریده نفس وارد واگنی درجه دو، دم کرده و پردود شد که پنچ نفر شب را در آن گذرانده بودند. همسرش او را همراهی می کرد؛ مردی ریزاندام، نزار و تکیده که رنگ به رخ نداشت، و چشمانی کوچک و پربرق که نشان از کمرویی و پریشان حالی او داشتند.
مرد پس از آن که در آخر جای نشستن یافت، از مسافرانی که به همسرش کمک کرده و برایش جا باز کرده بودند از روی ادب تشکر کرد؛ سپس رو به همسرش کرد؛ یقه پالتویش را پایین کشید و با محبت از او پرسید:
-حالت خوبه عزیزم؟
زن بی آنکه به او توجه ای کند یقه اش را دوباره بالا برد و صورت اش را پوشاند.
مرد لبخند تلخی برچهره اش نشست و به آرامی گفت:
- عجب دنیای کثیفیه.
انگاری وظیفه خود می دانست به مسافران دیگر توضیح دهد که حق با همسر بیچاره اش است چرا که جنگ تنها پسرشان را ازشان گرفته است؛ جوانی بیست ساله که تمام زندگی شان را وقف او کردهاند، حتی خانه خود در سالمونا را رها کرده تا با او برای ادامه تحصیل اش به رم بروند. با این همه به او اجازه دادهاند خودخواسته در جنگ حضور یابد به شرط آنکه دست کم تا شش ماه او را به میدان نبرد نفرستند. حال به یکباره تلگرافی دریافت کردهاند که پسرشان تا سه روز دیگر راهی میدان نبرد خواهد شد، لازم است به دیدار و بدرقه او بیایند.
زن در پالتوی خود میجنبید و گه گاهی از خشم به مانند حیوانی وحشی خرناس می کشید و لب می گزید؛ اطمینان داشت که گفته های همسرش کوچکترین تاثیری برروی دیگر مسافران نداشته است، آن هایی که چه بسا خود به چنین دردی دچاراند. یکی از آن ها که به دقت حرف های مرد را گوش کرده بود گفت:
- باید خدا را شکر کنید که پسرتان را تازه الان می فرستند جبهه. پسر من را همان اول جنگ بردند؛ تا الان دو بار زخمی برگشته و دوباره فرستادنش آنجا.
یکی دیگر از مسافران گفت:
- پس من چی بگم، دو تا از پسرانم و سه برادرزاده ام در جبهه اند.
- بله اما این تنها پسر ماست.
- چه فرقی دارد؟ شاید چون تنها فرزندتان است با محبت بیش از حد لوسش کرده اید و عزیزدردانه تان است؛ اما اگر فرزندهای دیگه ای هم داشتید باز میتوانستید بیشتر از بقیه دوستش داشته باشید؟ محبت پدرانه مثل نان نیست که بشود تکه تکه اش کرد و بین فرزندها تقسیمش کرد. هرپدری بی دریغ و تبعیض به همه فرزندانش عشق ومحبت دارد، چه یکی باشد چه ده تا. الان هم اگر من بیتاب پسرانم اینطور نیست که نصف برای یکی ناراحتم باشم و نصف برای آن یکی بلکه برای هرکدام دوبرابر ناراحتم.
مرد کمی خجل شد و گفـت:
- درسته درسته... البته امیدوارم آنچه می گویم هیچ وقت برای شما اتفاق نیافتد اما فرض کنید پدری یکی از دو پسرش را از دست بدهد، می بینید باز یکی را دارد که دلگرمی اش باشد اما...
- بله خب. پسری که باعث دلگرمی اش شود و درحین حال همان که آن پدر باید برایش زندگی کند؛ اما پدری که تنها پسرش را دست بدهد او هم می تواند با مرگش به غم خود پایان بدهد؛ واقعا نمی بینید که وضع من چقدر بدتر از شماست؟
مسافر دیگری وسط حرفشان پرید و گفت:
- همه این حرف ها پرت و پلاست.
مردی درشت هیکل و سرخ چهره بود، و چشمانی خاکستری و پرخون داشت. نفس نفس می زد؛ انگاری چشمان از حدقه بیرون زدهاش فغان از بغض و خشم نیروی سرکش و متجاسر درونش داشت، نیرویی که تن ناتوانش تاب آن را نداشت.
دو تا از دندانهای جلویی اش افتاده بودند و با دست خود سعی بر پوشاندن آن ها داشت و در عین حال تکرار می کرد:
- پرت و پلاست، پرت و پلا می گویید. مگر ما برای منفعت خودمان بچه دار میشویم؟
همه سرآسیمه خیره به او ماندند. آنکه از روز نخست فرزندش در جنگ حضور داشت نطق کرد:
- بله حق با شماست، آنها به ما تعلق ندارند بلکه متعلق به کشورمان هستند.
- بَه! مگر موقع بچه دارشدن اصلا به کشورمان فکرهم می کردیم؟ بچه های ما به دنیا آمدن چون که... بیخیال، اصلا چون باید به دنیا می آمدن اما وقتی به دنیا می آیند جان ما را هم می گیرند برای خودشان.
حقیقت ماجراهمین است، ما برای آنهاییم ولی آنها نه. وقتی بیستساله می شوند دقیقا عین بیست سالگی خودمان هستند؛ ما هم پدر ومادر داشتیم اما خیلی چیزاهای دیگر هم بود. زن، سیگار، آرزوهامان و دلبستگیهای دیگر و البته وطن که وقتی بیست ساله می شدیم به ندای آن پاسخ می دادیم، حتی اگر پدر و مادرمان اجازه نمی دادند. حتی تو سن و سال الانمان هم عشق به وطن داریم اما عشق به فرزندهایمان بیشتر است. کسی از ما اینجا هست که حاضر نباشد جای فرزندش بجنگد؟
کسی سخن نگفت، همگی سرخود را به نشان تایید گفته اش تکان دادند.
- پس چرا نباید به احساسات آن ها وقتی بیست ساله اند توجه کنیم؟ کجای آن ایراد دارد وقتی بیست ساله می شوند به وطنشان بیشتر از ما عشق بورزند. ( البته منظورم پسرهای سربه زیر و آقاست.) باید هم اینطور باشد؛ منطقی نیست ما را پیرپسرانی بدانند که از توان افتاده ایم و باید در خانه بمانیم؟ پس اگر وطنی وجود دارد، اگر وطن اهمیت دارد باید آن را مثل نان بدانیم و برای زنده ماندن از آن بخوریم، پس کسانی باید بروند و از آن دفاع کنند. پسران ما وقتی بیستساله میشوند این کار را میکنند، به اشک ما هم نیازی ندارند چرا که اگر بمیرند هم با شور و اشتیاق بوده است. حالا اگر شاد و جوان بمیرند بهتر نیست؟ بدون آنکه زشتی های زندگی و دلزدگیها ی آن را ببیند؛ بدون آن که به بی ارزش بودن آن پی ببرند و طعم تلخ تحقیر شدن را بچشند. هیچکس نباید گریه کند، همه باید بخندند. مثل کاری که من میکنم؛ یا حداقل خدا را شکر کنند، این هم مثل کاری که من میکنم، چون پسرم هنگام مرگش پیغامی برایم فرستاد که پایان زندگی اش درست همانطور بوده که همیشه آرزو داشته و از آن خوشحال است. برای همین سیاه نپوشیدهام.
کت خود را که رنگ روشن داشت تکان داد تا گفته اش را تایید کند. لب کبودش بر جای خالی دندان های افتاده اش لرزان و چشمانش خیره مانده و پراشک بود. درآخر با خنده ای جیغ گونه نطق خود را پایان داد، خندهای که بیشتر به هق هق می ماند.
دیگران سخن او را تایید کردند و گفتند:
- دقیقا... دقیقا.
زن پنهان در پالتویش، بی سخن نشسته بود و می شنید. از سه ماه گذشته تا کنون سعی داشته از میان آنچه همسرش و دوستان او می گویند مرهمی بیابد که دل آرام او دراین اندوه دلسوزش شود؛ آنچه مادری را به آن وا دارد تا فرزند خود را روانه مرگ که جای خود دارد، حتی راهی مسیری پرخطر کند. اما درمیان این گفته ها حتی یک کلمه نیافته بود که آرام جان او شود، دردش دوچندان شده بود چرا که گمان می کرد هیچکس او را نمی فهمد.
اما اکنون گفته های آن مرد او را به حیرت و تامل وا داشته بود. انگار به ناگهان دریافته بود که این دیگران نیستند که در اشتباه اند و او را نمی فهمند بلکه این خود اوست که به فراخ دلی پدران و مادرانی نیست که با خشنودی و بی گریه، نه تنها با رفتن فرزندانشان به جنگ بلکه با مرگشان نیز کنار آمده اند.
سرخود را بلند کرد، ازهمانجایی که نشسته بود کمی به جلو خم شد و بادقت به آنچه آن مرد از پسرش نطق می کرد گوش سپرد، که چگونه بمانند قهرمانی جان خود را فدای پادشاه و وطن خود کرده است، خرسند و دلشاد، بی آنکه پشیمان باشد. زن با شنیدن این ها، انگار به جهانی ورود کرده بود که هیچگاه تصور آن را هم نمی کرد؛ جهانی که برایش ناشناخته می مانست. اکنون از آن که همگان پدر شجاعی را تحسین می دارند که اینگونه در آرامش از مرگ پسرش سخن می راند، احساسی خوشایند داشت.
با این همه، به یکباره به گونه ای که انگاری هیچ از آنچه گفته شد را نشنیده و تازه از رویا به بیداری برگشته است، رو به مرد کرد و گفت:
- حالا واقعا پسرتان مرده است؟
همه خیره ماندند. مرد رو به او کرد، با درشت چشمان خاکستری و گریان خود بی آنکه پلک بزند نگاهش می کرد؛ آمد که پاسخ دهد اما عاجز ماند.نگاهش را از او برنمی داشت، انگار در پس آن پرسش نابجا و نادانسته او، به یکباره دریافته بود که فرزندش به راستی رفته است، برای همیشه رفته است. چهره اش در هم رفت و شکل به رخسارش نماند. سراسیمه دستمالی از جیبش بیرون کشید و در میان تعجب همگان به هق هقی دردآور و جگرسوز و بی اختیار افتاد.